Faxi - 01.06.1950, Blaðsíða 2

F A X I
i
Fram ettir öldum stunduðu ísknding-
ar fiskv«iðar frá öndverðu. Eftir að Is-
skap, sem var þeim mi'klu hagkvæmari
atvinnuvegur en gömlu víkingaferðirnar.
Þó var mjög algengt, að ungir menn færu
utan og tækju þátt í víking á sumrum, að
sið feðranna, og lifðu svo vetrarlangt við
glaum og gleði í sölum konunga og ann-
arra stórmenna, en létu svo ót í nýja vík-
ingsleiðangra, er ísa leysti og vötn tóku
að blána, sbr. vtsu Egils Skallagrímsson-
ar: — Það mælti mín móðir —.
Brátt urðu hinir ungu menn leiðir á
þessum víkingshætti, héldu þá oft heim
og tóku við bóum feðra sinna, eða mynd-
uðu önnur ný, en létu þó skip sín halda
uppi siglingum.
Samhliða siglingum voru hér stundað-
ar fiskveiðar frá öndverðu. Eftir að Is-
lendingar námu þetta land á nyrsta hjara
heims og fjarlægðust þannig sín gömlu,
herskáu heimkynni, hefir hernaðarandinn
smárénað, almennt, en þjóðin aftur á móti
tekið að beita kröftum sínum við að sækja
guil í greipar Ægis, því að þá voru hér
auðug fiskimið og arðbært að stunda þau.
— Svona hefir þetta gengið til alla land-
námsöldina og lengur, á meðan skipakost-
ur landsmanna var við lýði. En hér á landi
voru engir stórir skógar, svo að ómögulegt
var að endurnýja hin hrörnandi skip, sem
fór nó óðum fækkandi. Fór því sigling
Islendinga að verða strjál og landinu alls
ófullnægjandi og árið 1262, þegar Gamli
sáttmáli var undirritaður, áttu Islending-
ar ekkert sjófært skip, enda var sett í þessa
sáttmálsgerð, að konungur skyldi láta 6
kaupskip sigla til landsins 2 næstu árin
og síðan eftir ráði konungs og vitrustu
manna á Islandi. Þannig lauk hinum
glæsta þjóðveldistíma Islendinga og var
það fyrst og fremst því að kenna, að ut-
anrikisverzlun og siglingar þjóðarinnar
færðust algerlega í hendur erlendra manna.
Að vísu voru margar aðrar ástæðtir sem
ollu ófarnaði þjóðarinnar á miðöldunum,
en óefað hefir samgönguleysið við ótlönd
og svo verzlunaránauðin verið stærsta böl-
ið. Um skeið grófði svartnætti miðald-
anna yfir landi og lýð. Hin konungborna
þjóð með hetjuferil víkingsins að baki sér,
var nó kóguð og svínbeygð af duttlung-
um atvikanna. Hón var eins og maður,
sem í fárviðri er staddur í bátkænu á hafi
óti, einn og hjálparvana með sjálfs sín ör-
víl.nun í ibrjóstinu en dauðann glottandi
á næstu 'báru. Það eina, sem þá brást ekki
alveg, var sjórinn. En menn höfðu þá ekki
holmagn til að eignast stór og vel ótbóin
veiðiskip og urðu því að láta sér lynda
sína litlu og lélegu báta, en samt hafa
fiskveiðarnar átt sinn stóra þátt í því, að
bjarga þjóðinni frá algerri tortímingu, sem
sagt er að hafi orðið hlutskipti hins ísl.
kynstofns í 'Grænlandi. Ofarir hans eru
vafalaust samgönguleysinu að kenna, eftir
að skipastóll landanna var að fullu ór sér
genginn. Tap hinnar grænlenzku nýlendu
var óbætanlegt tjón fyrir Island, eitt af
mörgum, en það er l'íka ein ástakanleg-
asta afleiðing þess, að Islendingar lögðu
farmennskuna á hilluna og um leið óræk
sönnun þess, hversu þjóðin var á þeim
tímum heillum horfin.
Nokkrar tiíraunir voru þá gerðar af
góðum mönnum til að ráða bót á þessu,
og má þar til nefna, að biskupsstólarnir
höfðu forgöngu um að Island eignaðist
aftur skip, en þessi góða viðleitni bar lít-
inn árangur. Frá því er sagt, að 60 smá-
lesta skip, sem Guðbrandur Þorláksson
hafði gengizt fyrir, að keypt var til lands-
ins, og halda átti uppi millilandaferðum,
fórst með rá og reiða. Þetta var á 16. öld,
en um aldamótin 16 hundruð kom ein-
okunin til skjalanna, en ór því er ekki
um neina viðleitni af hálfu Islendinga að
ræða í þessa átt, þar til aftur fer að rofa
til með komu Skóla Magnóssonar um
miðja 18. öld, en hann reyndi, eins og
kunnugt er, að hefja á ný aðflutninga á
eigin skipum, en þá var hins vegar orðið
við ramman reip að draga, þar sem engir
kunnu að sigla skipunum eða vinna við
þau, svo að árangurinn af hans góðu við-
leitni varð næsta lítill.
19. öl'din varð aftur á móti vakninga- og
viðreisnarskeið. Þá komu fram á sjónar-
sviðið margir andans menn með óbilandi
tró á giftu þjóðarinnar og hvöttu hana til
þess að „strjóka af augum nótt og harm
þess horfna" og hefjast til nýrra hetjudáða.
Fremsta má þar nefna þá Fjölnismenn með
„litaskáldið góða“, Jónas Hallgrímsson í
fararbroddi. Hann orti hrífandi ættjarð-
arljóð og minnti á forna frægð: „Þá riðu
hetjur um héruð, og skrautbóin skip fyrir
landi flutu með fríðasta lið, færandi varn-
inginn heim“. Og þetta: „Hvar er þín
fornaldarfrægð, frelsið og manndáð'in
hezt?“ Hannes Hafstein tekur viðl af
Fjölnismönnum og er einnig eitt af
kraftaskáldunum. Hann segir: „Já, láttu
Gamminn geysa fram . . .“
Og þessir menn töluðu ekki yfir dauð-
um steinum. Þjóðin vaknaði eftir hina
dimmu, löngu nótt vetrarins við þennan
hvella lóðurhljóm vorboðanna og hón
hlustaði hugfangin á herhvöt skáldanna
sinna, og óðar en varði voru allir með til
söngs og starfs. Nó rak hver stórviðburð-
urinn annan. I stað hinna illa ótbónu ára-
báta komu á skömmum tíma stór og glæsi-
leg þilskip með góðum ótibónaði, er gátu
sótt miklu lengra og aflað meiri fiskjar
en áður hafði þekkst. Það verður ekki
sagt, að þilskipin ættu sér langan aldur á
Islandi, en þó áunnu þau landi og lýð
mikil verðmæti, bæði efnalega og andlega
séð. Nó lærðu menn aftur að sigla og eign-
uðust bjartar framtíðarvonir. Um hið vax-
amdi athafnalíf íslendinga á sjónum um
þessar mundir yrkir góðskáldið Steingrím-
ur Thorsteinsson hið snjalla sjómanna-
ljóð: „'Heyrið morgunsöng á sænum . . .“,
sem öll þjóðin lærði og söng, inn til dala,
ót til nesja og á hafi óti. Utflutningsmagn
landsmanna jókst nó ajl verulega, en sam-
hliða því varð þessi tími Islendingum verk-
legur sjómannaskóli, er bjó þá undir hinn
nýja tíma, sem fór í hönd með gufu og
vélaöldinni, er markaði tímamót í sögu
þjóðarinnar með öllum sínum stórstígu
framförum. íslendingar eignuðust nó línu-
skip og togara, en auk þess stofnsettu þeir
Eimskipafélagið, en með stofnun þess steig
þjóðin sitt stærsta og þarfasta spor til auk-
innar menningar og fullkomins sjálfstæð-
is, enda liðu aðeins 4 ár frá stofnun þess,
þar til landið endurheimti frelsi sitt og
fjárforráð með fuliveldisdeginum 1. des-
ember -1918. Hinn góði skipahostur Eim-
skipafélagsins og hin stóru og velótbónu
fiskiskip landsmanna sköpuðu á skömm-
um tíma nýja gullöld í landinu. Vegna
afkasta sjómannanna á liafinu færðist nýr
þróttur og fjör í allt athafnalíf Islendinga,
svo að á örfáum árum auðnaðist þessari
þjökuðu og illa leiknu þjóð, sem um alda-
raðir háði lífsstríð við áþján elds og íss,
að ganga sigrandi af þeim hólmi fyrir sókn
og vörn hermanna sinna, hinna hugdjörfu,
ötulu íslenzku sjómanna, niðja þei’rra
Egils, Gunnars, Grettis og Snorra. Ennþá
hafa sigrar verið unnir. Aldrei hefir skipa-
stóll landsmanna verið glæsilegri, bæði
hvað fiski- og verzlunarflotann snertir,
enda standa íslenzkir sjómenn nó erlend-
um stéttarbræðrum sínum sízt að baki.
Þjóðin hefir nó loksins fengið augun opin
fyrir því, að friðun landgrunnsins sé nauð-
synleg til verndar fiskistofninum og flytja
nó mál sitt við erlend stórveldi af djörf-
ung og kappi um víkkun landhelgislín-