Faxi - 01.01.1981, Blaðsíða 12

Minning:
Erlendur Jónsson
Skipstjóri
Þeim fækkar nú óöum, sem
fremstir stóðu aö uppbyggingu
og þróun vélbátaútvegsins hér
um slóöir á fyrstu áratugum ald-
arinnar.
Einn þeirra manna er þar kom
viö sögu, var Erlendur Jónsson,
skipstjóri, sem lengst af átti
heimili aö Vesturqötu 7 í Kefla-
vík, en hann lést 3. des. sl. og var
útför hans gerö frá Keflavíkur-
kirkju 13. sama mánaðar, aövið-
stöddu fjölmenni.
Erlendur var fæddur í Keflavík
2. febrúar 1894. Foreldrar hans
voru þau hjónin Jón Ólafsson,
útvegsbóndi í Keflavík, og Jó-
hanna Elín Erlendsdóttir.
[ föðurætt var Erlendur
ættaður austan undan Eyjafjöll-
um. Var föðurafi hans og amma
hjónin Ólafur Eyjólfsson og Vig-
dís Jónsdóttir, er bjuggu á Núpi
undir Eyjafjöllum. Þau fluttu til
Keflavíkur 1868 og bjuggu þar
langa æfi á Nærströnd. Bær
þeirra, snotur torfbær stóö aö
noröanverðu viö Tjarnargötu, á
móti efra horni Kaupfélagsbúö-
arinnar.
Móöurforeldrar Erlendar voru
hjónin Erlendur Jónsson og
Marín Jónsdóttir, bæöi úr aust-
ursýslum Árness- og Rangár-
valla. Var Erlendur fæddur í Ás-
hóli í Holtum 15. marz 1821 og
ólst þar upp. Þau hjónin Erlend-
ur og Marín, móðurforeldrar Er-
lendar, fluttu til Grindavíkur um
1857 og áttu þar heima á Hópi
næstu 3 árin, en þá fluttust þau
til Keflavíkur. Þar byggöu þau
sér bæ er stóö skammt vestur af
húsinu Vallargötu 30, sem nú er.
( þessu húsi fæddist Jóhanna
Elín, móðir Erlendar, 20. ágúst
1867. En 4 árum síöar dó Erlend-
ur faöir hennar, 5. júní 1871.
Marín ekkja hans bjó áfram í
húsi þeirra, sem eftir það mun
hafa veriö kallaö Marínarbær.
Hún bjó þar meö dætrum sínum
tveimur, Jóhönnu Elínu og
Valdísi, er fæddist er þau áttu
heima á Hópi í Grindavík. Marín
andaðist 8. jan. 1883. - Valdís,
systir Jóhönnu Elínar, móöur
Erlendar, var amma mín, er
þessar línur ritar. Við Erlendur
Jónsson vorum þvi þremenn-
ingar aö skyldleika.
Milli þeirra systra, Jóhönnu
Elínar og Valdísar, voru ávallt
sterk vináttutengsl, sem héldust
síðan milli Jóhönnu og móður
minnar, Erlendsínu Marínar,
eftir aö amma mín féll frá, 1920.
Jóhanna Elín iést 27. jan. 1943,
76 ára aö aldri, en Jón Ólafsson,
nriaöur hennar lést úr spönsku
veikinni 16. nóv. 1918. Þá dóu
einnig meö stuttu millibili tvö
barnabörn hans, Jóhanna Elín á
fjóröa ári og drengur 11 mán-
aða, Jón Ólafsson, er bar nafn
afa síns, börn Marínar og
Ingibers.
Systkini Erlendar voru þrjú:
Marín, sem var elst, gift Ingiber
Ólafssyni, skipstjóra. Bjuggu
- Keflavík
þau hér í Keflavík allan sinn bú-
skap. Þau eru bæöi dáin. - Ólaf-
ur Jón, skipstjóri í Keflavík,
kvæntur Jónínu Kristinsdóttur,
systur Maríu, konu Erlendar.
Jónína er látin. -Svava, áheima í
Keflavík. Hún hefur lengi átt viö
vanheilsu aö stríða. Hún dvelst
nú á Elliheimilinu Hlévangi í
Keflavík.
Áriö 1924, hinn 26. apríl,
kvæntist Erlendur Oddnýju
Maríu Kristinsdóttur frá Eyrar-
bakka, svo hét hún fullu nafni,
en var annars ávallt nefnd María.
Foreldrar hennar voru hjónin
Kristinn Þórarinsson og Vigdís
Eiríksdóttir.
María kom fyrst hingaö í vist til
Marínar, systur Erlendar, og þar
tókust með þeim kynni. María
var tápmikil og glæsileg kona,
einkum á yngri árum. Hún var
manni sínum traustur lífsföru-
nautur og annaöist hiö fjöl-
menna heimili þeirra meö
fádæma dugnaði meöan heils-
an leyfði. Hún andöist 11. júlí
1972, eftir erfiða sjúkdómslegu.
Börn þeirra voru átta og lifa
þau öll fööur sinn, nema einn
sonur, Jón, er fórst 27 ára gam-
all árið 1956, fráeiginkonusinni,
Arnínu Færseth, og börnum
þeirra, Erlendi og Hlíf. Erlendur
ólst síðan upp hjá afa sínum og
ömmu. Hann er kvæntur öldu
ögmundsdóttur. Hlíf ólst upp
hjá móöur sinni. - Hin börnin
eru: Jóhanna, gift Braga Sig-
urössyni, Kristín, gift Ragnari
Þóröarsyni, Hlíf, ekkja eftir Eirík
Hjálmarsson frá Vestmannaeyj-
um, Þóranna, gift Pétri Péturs-
syni, Guöfinnur, ókvæntur,
Guðbjörg, ógift, og yngstur er
Andrés, kvæntur Hjördísi Guð-
mundsdóttur.
Þá ólu þau hjónin, Erlendurog
María upp dótturdóttursína, Ellý
Siguröardóttur, dóttur Jóhönnu,
frá eins árs aldri. Hún er gift
Júlíusi Sigurðssyni.
Þá var einnig móðir Maríu,
Vigdís Eiríksdóttir, á heimili
þeirra hjóna frá 1943 til dauða-
dags. Þaö er auövelt aö gera sér í
hugarlund, aö oft hefur verið
annríkt á heimilinu meöan börn-
in voru ung, einkum á vetrarver-
tíöum, þegar sjómennirnir bætt-
ust viö.
Á uppvaxtarárum Erlendarvar
skólaganga unglinga undan-
tekning, er skyldunámi í barna-
skóla lauk. En á þessum árum
var vaknaður áhugi manna á
breyttum atvinnuháttum á sviði
fiskveiöa. Skútuöldin var gengin
í garð og fyrstu vélbátarnir
komnir.
Margir sjómenn, sem byrjað
höfðu sjómennsku á árabátun-
um, fóru á skúturnar, sem þá
voru komnar og átti Duusversl-
un nokkrar, sem gerðar voru út
frá Reykjavík.
Sextán ára gamall fór Erlend-
ur til sjós á kúttir Keflavík, sem
Duusverslun átti og geröi út frá
Reykjavík. Var hann þar vor-,
sumar- og haustvertiö. Haföi
hann þá veriö í skiprúmi meö
föður sínum tvær vetrarvertíöir
áöur á áttæringi.
Þá eru vélbátarnir aö koma til
sögunnar og er hann meö mági
sínum, Ingiber Ólafssyni á árun-
um 1911-16 á hinum ýmsu vél-
bátum sem þá voru hér í leigu
eöa í eign heimamanna um
stuttan tíma. Nefnir Erlendur í
minnisbók sinni þessa báta, sem
hann hafi veriö háseti á með
Ingiber, m.b. Fortúna, m.b. Her-
mann, m.b. Mínerva og m.b.
Jósep Smith, og síðast telur
hann m.b. Framtíöina, sem var
iítill einmastraöur hekkbátur,
smíöaður í Danmörku 1915 -
1916. Var Erlendur síöan véla-
maður á Framtiöinni í 4 ár, til
1920, en þá tekur hann við skip-
stjórn á m.b. Sæborginni af Al-
bert Ólafssyni, er þá tók viö m.b.
Gullfossi.
Var hann síöan skipstjóri með
m.b. Sæborg næstu 12 árin, til
1932, en þá tók hann viö skip-
stjórn á m.b. Gullfossi til 1940,
og hafði hann þá veriösjómaöur
í 38 ár. Síöustu árin þó aöeins á
sumrin. En sjómennskan á
sumrin gat stundum verið erfið,
sem marka má af frásögn hans
af heimsiglingunni frá Aust-
fjörðum haustiö 1931, sem Er-
lendur segir frá í 4. tbl. Faxa á
síðasta ári.
Eftir aö Erlendur hætti sjó-
mennsku vann hann ýmis störf í
landi. Fyrstu árin var hann verk-
stjóri hjá ísfélagi Keflavíkur, en
síöustu árin sem hann vann var
hann áhaldavörður hjá Kefla-
víkurbæ.
Eftir lát konu sinnar dvaldi Er-
lendur nokkur ár hjá sonarsyni
sínum, Erlendi, þartil hann flutti
á Hrafnistu íHafnarfirði, þarsem
hann dvaldi tvö síðustu árin.
Faðir Erlendar átti hlut í m.b.
Sæborgu og mun Erlendur hafa'
eignast hlutinn meö móður
sinni, er faöir hans féll frá. En
hann átti einnig hlut í öörum
fjórum vélbátum í félagi meö
öðrum. Þessir bátar voru Gull-
foss, 15 smál., byggöur 1920,
hinir þrír voru með sama nafni,
sem var nafn Ólafs Magnússon-
ar, fööur þeirra systkinanna,
Ingibers, Alberts, Guömundar
Helga og Aldísar: M.b. Ólafur
Magnússon I. var 22 smál.,
byggður 1920. M.b. Ólafur
Magnússon II., 36smál., byggö-
ur 1946, og m.b. Ólafur Magnús-
son III., 58 smál. byggður 1956.
Árið 1962 var útgeröarfélag-
inu slitið og síöasti báturinn
seldur. Taldi hann sig þáhafaátt
í útgerð í 42 ár.
Um og eftir 1920 var þaö orðið
algengt aö drengir 14-15 ára,
skömmu eftir fermingu, færu í
skiprúm á vélbátana á vorvertið,
sem þá var frá 11. maí til 24. júní.
Þennan tíma var róið og komiö
aö landi daginn eftir, en sumar-
mánuöina var legiö úti nokkra
daga í senn. Þegar ég var 15 ára
fór ég í skiprúm til Erlendar á
m.b. Sæborgina, vorið 1920, og
var ég síðan meö honum í skip-
rúmi næstu 8-9árin. Ávetrarver-
tíðum í landi, en flest vor og
sumur til sjós.
öll þessi ár sem við vorum
saman, varö ég þess aldrei var
að hann skipti skapi svo sján-
legt væri. Jafnaðargeð hans var
einstakt. Hann var ávallt hæg-
látur, en kunni þó að gera að
gamni sínu og var þá oft glað-
vær í vinahópi.
Og þegaréghugsatilfrásagn-
ar hans af svaðilförum þeirra
skipsfélaganna á m.b. Ólafi
Magnússyni á heimleiðinni frá
Austfjöröum, sem getiö var hér
aö framan, þá minnist ég sér-
staklega hógværöar hans í frá-
sögninni um afrek hans í þessari
ferð. Hann getur þess ekki að
hann hafi aðstoðaöskipstjórann
við að losa legufærin frá skip-
inu. En vélstjórinn upplýsti, aö
þegar Erlendur haföi tekið öxi til
að höggva legufærin frá, þá hafi
Albert kallað: Þú ferð ekkert
fram á dekk. Þú átt konu og börn
heima. Ég fer sjálfur, þú tekur
við stýrinu. Þetta varÁlberti Ól-
afssyni líkt. Erlendur tók við
stýrinu. En eigi leið löng stund
þar til Erlendur kallaði til vél-
stjórans og bað hann aö taka
stýriö. Fór síðan fram á dekk til
aðstoöar Alberti. Þótt vélamanni
sýndist um stund illa horfa, er
brotstjór reið yfir bátinn og þeir
félagarnir hurfu honum sjónum,
þá tókst þeim aö höggva legu-
færin frá og bjarga skipinu frá
stórri hættu.
Þegar ég svo spurði Erlend,
hvort frásögn vélstjórans væri
ekki rétt, þá svaraði hann aðeins
með jákvæðu brosi, að svo gæti
veriö, hann myndi þaö ekki vel.
Vandvirkur var Erlendur viö
hvað sem hann vann og snyrti-
menni hiö mesta. Hann var
athugull og gætinn stjórnandi
og tefldi aldrei á tæpasta vaðið.
Var þaö hans styrkur í löngu
skipstjórnarstarfi.
Þegar nú leiöir skilja, vil ég
þakka löngu liðnar samveru-
stundir, sem ég mun ávallt minn-
ast með gleöi. En sérstaklega
þakka ég sjóhrakningasögurnar
hans, sem hann færði mér til
birtingar í Faxa. Slíkar sögur af
sönnum atburöum úr lífi sjó-
manna á liðnum árum eru fjár-
sjóöir, sem ekki má glata.
Guð blessi minningu hins
mæta manna.
Meö samúðarkveöju til ást-
vina hans.
Ragnar Guöleifsson
FAXI - 12