Faxi - 01.09.1993, Síða 23

að renna saman, svokallaðar
vetnissprengjur byggja á slíku ferli. En þá
renna saman vetnisagnir og mynda helíum.
Hitinn sem myndast í vetnissprengjunum
er gífurlegur eða u.þ.b. 10-15 milljón
gráður. Orkan sem myndast við
sprenginguna er nær öll fólgin í hitanum og
því er hann svo hár.
Sólin okkar er nefnilega eitt risavaxið
kjarnorkuver er byggir á nýtingu
vetnissamruna, eins og hann mætti heita.
Eldsneytið er auðvitað sótt í vetni sólar. En
aldsneytið er ekki óþrjótandi. Eg minntist á
það í greininni um Aldur heims að sólkerfið
væri um 5 milljarða ára gamalt og ef til vill
er sólin lítið eitt eldri, miðað við það hefur
hún eldsneyti lil næstu 5 milljarð ára.
Samt brennir sólin gífurlegu magni
vetnis á hveiTÍ sekúndu. hugum aðeins að
þeim áhugaverðu tölum. Vetni er mjög létt
efni, á meðan einn lítri af vatni vegum I kg
vegur sami lítri vetnis ekki nema um 0,1
gramm, svo ef við fylltum 5m3 steypubil
af vetni þá tæki hann ekki nema nema hált't
kíló af vetni. Samt sem áður brennir sólin
um 564,5 milljón tonnum at' vetni á hveiri
sekúndu, ég þori ekki að hugsa til þess hve
við þyrftum marga steypubíla á hverri
sekúndu til að bera allt þetta vetni, etida má
eyða síðkvöldum í þarfari verk.
Þegar ég tala um að einn lítri af vetni
vegi 0,1 gramm þá er miðað við 20°C hita
og staðalþrýsting (1013mr). Ef vetni er
kælt mikið niður þá verður það að vökva og
þar af leiðandi þéttara í sér og tekur minna
pláss, ég minnist á þetta hér því í öðru
Stjarnan Síríus og hvíti dvergurinn sem henni fylgir. Síríus er einhver bjartasta
stjarnan á himinhvolfinu, hún er í raun tvístirni, ef myndin prentast vel má sjá hvíta
dverginn og ef við hugsum Síríus sem klukku þá er hvíti dvergurinn við tölustafmn 5.
Ólgandi yfirborð sólar myndað með sérstakri Ijósmyndatækni. Svo segjum við að sólin sé slétt.
samhengi hefur vetni komið við sögu hér á
landi í tengslum við hugsanlega
vetnisframleiðslu. Sú framleiðsla á ekkert
skylt við kjarnorku þó ætlunin sé að
framleiða rafmagn. Hins vegar til að vetnið
verði meðfærilegt þarf að geyma það við
mikinn þrýsting og kulda. Af þeim sökum
þarf alveg sérstaklega útbúnar dælustöðvar,
ef vetni á að nýtast sem eldsneyti.
Sólin á því nokkra lífdaga fyrir höndum
og sú spurning vaknar hvernig dauðastnð
hennar mun verða. Enginn veit það með
vissu, en með því að horfa á sólir í hinum
stóra heimi má sjá hvernig atburðarásin er
þar. Allar líkur benda til að þegar vetnið
verði uppurið þá brenni sólin þyngri efnum
í sama tilgangi og vetni. Kjarnahvörf með
þyngri og stærri efnum taka miklu mun
meira pláss en þegar vetni er brennt svo
sólin ætti að þenjast út og verða rauður risi,
eins og þeir eru kallaðir. Hún mun þenjast
svo mikið út - um hundraðfalt - að hún
gleypir innstu reikistjörnurnar, sennilegast
Jörðina ásamt Merkúr og Venus. Að lokum
er þó allt eldsneyti uppurið og sólin fellur
saman í það sem kallaðir eru hvítir dvergar.
Sólin okkar er meðalsól sé litið til jiess
heims sem okkur er kunnur, margar sólir
eru miklu stærri og sumai' margfallt stærri.
Endalok slíkra sóla geta orðið nokkuð
önnur en sólarinnar okkar. Sumar eru nógu
massamiklar að þær springa hreinlega í stað
þess að þenjast út og falla saman. Slíkar
sprengistjörnur eru kallaðar nóvur eða
súpernóvur. Þær eru yfirleitt efniviður í
nýjar sólir og sólkerfi. Þannig hefur okkar
sól líklega orðið til í fymdinni, við endalok
sprengistjörnu. Leifamar hafa myndað ský
eða þyrpingu rykagna, sem smám saman
þéttust og mynduðu að lokum sólkerfið.
Þannig tekur ein sólarsagan við af annani.
Nýjar, viðburðairíkar og furðulegar sögur
og sennilega lítt trúlegar.
Agúst Asgeirsson.
Agúst var einnig Iwfiindur greinarinnar
Aldur lieiins er setning manns í4. tbL
FAXI 151