Árroði - 01.05.1944, Síða 8

til þess að geta grætt sem mest á starfsemi sinni.
Driffjöður þessa þjóðfélags eru hagsmunirnir,
eigingirnin, sem á dularfullan hátt verður öllum
til blessunar, vegna þess að samkeppnin hefir
í för með sér eins mikla framleiðslu og hugsan-
legt er, og samt réfct kostnaðarverð á vörunni til
neytendanna. í slíku þjóðfélagi er ekki til neitt
atvinnuleysi, samkeppnin um vinnuaflið sér fyr-
ir því.
íÞannig er kenningin, en slíkt þjóðfélag hefir
bara aldrei verið til og mun aldrei verða til.
,,'Samkeppnin drepur samkeppnina“ skrifaði
franski jafnaðarmaðurinn Proudhon á blóma-
skeiði samkeppnisstefnunnr og hann hitti ein-
mitt hitt naglann á höfuðið. Enda þótt kenningin
um að eigingirnin, gróðavonin, sé hin eina eða a.
m. k. langsterkasta hvötin til að leggja fram
kratfta sína, sé ekki meira en brot úr sannleikan-
um, þá er einmitt ljóst að hún, ásamt öðrum
mannlegum hvötum, hlýtur að lama hina ótak-
mörkuðu samkeppni. Hin takmarkalausa sam-
keppni þýðir útrýming gróðans, sem einmitt var
aðaltakmarkið með samkeppninni. Tækið kem-
ur í veg fyrir að takmarkið náist. Slíkt tæki er
vitanlega ónofchæft og er því kastað burt.
iSamkeppnisstefnan gerir ráð fyrir algerlega
óháðum einstaklingum, þar sem hver keppir við
annan. En einstaklingarnir neita bara að koma
fnam sem, eða að vera einstaklingar í viðskipt-
um sínum, hefir enn einn merkur þjóðfélags-
fræðingur sagt. Þeir bindast alls konar samtök-
um sín á milli, sem takmarka samkeppnina,
í því skyni að auka gróðann eða tekjur sínar.
Og þeir ná jafnvel þegjandi samkomulagi um
að takmarka samkeppnina. Þeir stofna ails kon-
air félög og samtök, sem að vísu takmarka
verulega frjálsræði hvers einstaklings, en veita
lionum um leið sterkari aðstöðu gagnvart öðr-
um einstaklingum og samtökum. En þjóðfélag,
sem trúir á frelsi einStaklingsins getur ekki
neytt menn til að bindast ekki samtökum, það
er ekki hægt, að neyða menn til að vera frjálsa!
Framleiðendurnir skilja að bezta ráðið til þess
að auka gróða sinn er ekki ótakmörkuð sam-
keppni, heldur samtök um takmörkun sam-
keppninnar, þeir sjá að ibezta ráðið til þess
að auka gróðann er ekki að auka framleiðsl-
una, heldur að bindast samfcökum um að tak-
marka hana, minnka hana, til þess að geta hækk-
að verðið, að skapa skort á vörum í stað þess
að skapa auðlegð.
iÞannig er slagorðið um hina frjálsu sam-
keppni í framkvæmd, það er staðleysa, (utopía.>
Og hvernig er það með einkarekstur atvinnu-
fyrirtækjanna? Einnig þar er auðvalds þjóðfé-
lagið allt öðru vísi en kenningin ségir til um.
Meira bg meira af framleiðslunni hefir fœrst yf-
ir á stórfyrirtæki og hlufcafélög, þar sem „eigend-
urnir“ koma hvergi nærri framleiðslunni, og
geta aðeins á mjög óbeinan hátt haft hönd í
bagga með rekstrinum.
Ef hver einstaklingur ætti sjálfur sín fram-
leiðslutæki, þá væri skiljanlegt að hann reyndi
að nota þau sem bezt og ná sem mestum af-
köstum. En hin ómótstæðilegu lögmál tækninn-
ar hafa lagt smáframleiðsluna að velli á hverju
sviðinu eftir öðru. Allur þorri framieiðendanna
hefir orðið að launþegum í annarra þjónustu.
Að því leiðir m. a. að sú hvötin, sem að dómi
samkeppnisstefnunnar er hin sterkasta driff jöð-
ur framleiðslunnar, óskin um sem mestan arð
af vinnu sinni, fær ekki notið sín á sama hátt
og hjá þeim, sem vinna fyrir sjálfa sig. Að vísu
gera samikeppnismenn of mikið úr þessari hvöt,
eigingirninni; það eru einnig aðrar tilfinn-
ingar, sem fá menn til að vinna vel störf sín,
skylduræknin, vinnugleðin o. s. frv. En lögmál
eigingirninnar eins og samkeppnisstefnan lýsir
því, getur ekki notið sín, nema að litlu leyti,
til þess að tryggja sem mesta framleiðslu, þar
sem öllum' þorranum af þáfcttakendum fram-
leiðslunnar, launþegunum, er greitt sama kaup,
hvort sem þeir framleiða mikið eða lítið. Þann-
ig er kenningin um hina mest hugsanlegu fram-
leiðslu í auðvaldsþjóðfélagi, einnig byggð á
sandi, ef hún er skoðuð fró þessu sjónarmiði,
einnig hún er staðleysa, (utopía).
*
En hvernig myndi þetta viðfangsefni horfa
við í samvirku, sósialistisku þjóðfélagi, þar sem
þeir, sem að framleiðslunni vinna, ættu raun-
verulega sjálfir framleiðslutækin, sem þeir
vinna með, þar sem framleiðslan væri þjóðnýtt?
Þar vita launþegarnir að afraksturinn af vinnu
þeirra tilfellur ekki neinni eignastétt, sem geti
krafið þá um hluta af afrakstrinum af vinnu
þeirra, í krafti eignaréttar síns á framleiðslu-
tækjunum. Þeir vita að því meir sem þeir leggja
fram krafta sína, því betur sem þeir vinna
störf sín, því meiri verður framleiðslan, sem
gengur heil og óskipt til þeirra, sem að henni
vinna. Þeir eru að vinna fyrir sjálfa sig. Þess-
6 ÁRROÐI