Lesbók Morgunblaðsins - 03.01.2009, Blaðsíða 3

Eftir Jónas Sen
senjonas@gmail.com
F
yrir þremur árum sagði ég í pistli um
tónlistarlífið hér í Lesbókinni að árið
2005 hefði verið ár vonarinnar.
Áform væru uppi um byggingu óp-
eruhúss í Kópavoginum og ekki væri
langt í að hin langþráða tónlistarhöll
risi. Árið hefði vissulega verið gott en tónlistar-
lífið yrði miklu betra og skemmtilegra þegar
húsin tvö tækju til starfa. Þá fyrst væri hægt að
skála.
Núna þremur árum síðar veit maður ekki sitt
rjúkandi ráð. Niðri við höfnina stendur óg-
urlegt mannvirki sem því miður er ekkert
nema beinagrindin og varla það. Ég get ekki
séð að það muni klárast á næstunni. Ljóst er að
beinagrindin verður minnisvarði um brostnar
vonir um ókomin ár. Og ég get ekki ímyndað
mér að það verði neitt óperuhús í Kópavog-
inum, þegar spara þarf á öllum sviðum. Óp-
erusýningar og sinfóníutónleikar eru ekki of-
arlega á forgangslistanum núna.
Í frétt á Mbl.is hinn 18. desember kom fram
að meirihluti fjárlaganefndar hefði lagt til að
rekstrargrunnur Sinfóníunnar yrði styrktur
um sextán milljónir. Ekki stóð á athugasemd-
um frá hinum ýmsu bloggurum, sem voru lítt
hrifnir. Einn skrifaði eftirfarandi: „Jæja, varð
þá tónlist mikilvægari en það að börnin mín fái
mat? … Auðvitað þarf að hafa afþreyingu fyrir
„útrásarvíkingana“, þeir þurfa að halda uppi
ákveðnum standard sem skiptir meira máli en
matur á diska saklausra barna.“
Sinfónían er fyrir alla
Þetta er ekki svona einfalt. Sinfóníuhljómsveit
er ekki afþreying fyrir útrásarvíkingana. Hún
er fyrir okkur öll og er auk þess ein helsta tákn-
mynd þess að við erum menningarþjóð. Aðeins
hámenntað fólk getur spilað í sinfóníuhljóm-
sveit. Tilvera Sinfóníunnar skiptir m.a. máli
fyrir sjálfsmynd okkar sem þjóðar, og eins og
allir vita er góð sjálfsmynd mikilvæg fyrir vel-
ferð og hamingju. Svo er megnið af tónlistinni
sem Sinfónían flytur yndislegt og maðurinn lif-
ir ekki á brauði einu saman. Hvorki í góðæri né
í kreppu.
Vandamálið er að rekstrarkostnaður sviðs-
listastofnana hefur aukist jafnt og þétt í gegn-
um árin. Þar sem takmörk eru fyrir því hvað
hægt er að hækka miðaverð þarf að leita í æ
ríkari mæli til hins opinbera. Sinfónían myndi
aldrei lifa af án styrkja. Nú þegar þarf hún að
afla einhverra tekna sjálf, en afgangurinn hef-
ur komið frá hinu opinbera og frá sjálfstæðum
styrktaraðilum. Stoðir voru aðalstyrktaraðili
hljómsveitarinnar. Hvað verður nú um þann
pening? Auknir ríkisstyrkir munu ekki afla
hljómsveitinni vinsælda, svo ljóst er að hún
þarf að draga verulega úr starfsemi sinni á
næstunni.
Sem betur fer samanstendur tónleikaflóran
af fleiru en sinfóníutónleikum og stórum óp-
erusýningum. Líklega verður ennþá meira um
einleiks- eða einsöngstónleika, kamm-
ertónleika og þessháttar, enda kostar ekki mik-
ið að halda þá. Og aðstaðan fyrir þannig
skemmtun er fyrir hendi, margar kirkjur eru
prýðilegir tónleikastaðir, að ógleymdum lista-
söfnunum. Tónlistin er hvergi nærri dauð á Ís-
landi, þótt hún þurfi að fara í megrun.
Niðurskurður á Morgunblaðinu
Tónlistarlífið er auðvitað ekki bara tónleikar,
stórir eða smáir. Það er líka umfjöllun um tón-
list, gagnrýni, menningarpólitík, sala og kaup á
tónlist, heimasíður, tónlistarspilun í útvarpi,
sjónvarpi, líkamsræktarstöðvum og næt-
urklúbbum. Fleira í tónlistarlífinu gerðist á
árinu en tónleikar; sumt gott, annað verra.
Mörgum þótti miður að gagnrýnendur Morg-
unblaðsins voru ekki sendir á sumartónleika í
ár. Bæði Skálholtshátíðin, Reykholtshátíðin og
fleiri áttu það svo sannarlega skilið að um þær
væri fjallað. En það er ekkert leyndarmál að
fjárhagur Árvakurs hefur ekki verið góður upp
á síðkastið. Það kostar meira fyrir Morg-
unblaðið að láta gagnrýna tónleika úti á landi
en í höfuðborginni.
Þar sem niðurskurðurinn á blaðinu hefur sí-
fellt verið að aukast er ástæða til að hafa
áhyggjur. Gagnrýni er mikilvæg, enda er til-
gangur hennar margþættur. Henni er t.d. ætl-
að að flytja fréttir af því sem er að gerast í tón-
listarheiminum. Sem slík verður hún síðar meir
sagnfræðiheimild. Ævisögur tónlistarmanna
eru gjarnan skreyttar tilvitnunum í hinn eða
þennan gagnrýnandann, eins og ævisaga Jón-
asar Ingimundarsonar píanóleikara, rituð af
Gylfa Gröndal, þar sem vitnað er í dóm eftir
Stefán Edelstein. Einnig mætti nefna bók
Bjarka Bjarnasonar um Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands, en þar er heil opna lögð undir dóma í er-
lendum dagblöðum. Augljóst er að margir telja
gagnrýni vera nauðsynlega sagnfræðiheimild,
ekki bara um að ákveðinn tónlistarviðburður
hafi átt sér stað, heldur einnig um gæði við-
burðarins og hæfni þeirra sem að honum stóðu.
Að því leyti er gagnrýni ekki aðeins frétt, hún
er fréttaskýring. Gagnrýnandinn er tengiliður
tónleikalífsins og lesenda Morgunblaðsins sem
ekki fara alltaf á tónleika en vilja samt fá lærða
úttekt á því sem er að gerast.
Tónlistargagnrýni á mbl.is?
Í rauninni þyrfti að vera meiri gagnrýni, og hún
mætti vera fjölbreyttari, þ.e. fleiri ættu að
skrifa dóma um sömu tónleikana. Ég hef stund-
um viðrað þá hugmynd að á mbl.is væri sér-
stakur vettvangur þar sem allir gætu skrifað
gagnrýni um tiltekna menningarviðburði. Slík-
ur vettvangur er t.d. á heimasíðu Bjarkar Guð-
mundsdóttur, www.bjork.com, undir liðnum
„gigography“. Þar eru tónleikar Bjarkar
skráðir, hvar og hvenær þeir voru haldnir og
hvað hún söng. Þarna geta allir skrifað gagn-
rýni um tónleikana, og margir nýta sér það.
Ég er ekki að segja að leggja ætti niður hefð-
bundna tónlistargagnrýni. Það skiptir máli að
menntað tónlistarfólk skrifi um viðburði tón-
listarlífsins, en maður vill líka fá að heyra í
„venjulegum“ áheyrendum. Hvernig upplifðu
þeir tónleikana? Eru þeir sammála gagnrýn-
andanum? Þarna gætu skapast skemmtilegar
umræður sem væru listalífinu til góða.
Tónlistarfólk og pólitík
Ég hóf þessa grein á neikvæðum nótum, en nú
er komið að smájákvæðni! Á árinu fór margt
tónlistarfólk að hafa meiri afskipti af stjórn-
málum og það er svo sannarlega jákvætt. Björk
hefur haft mikil áhrif á umræðuna um nátt-
úruvernd og mikilvægi þess að á Íslandi þrífist
fjölbreyttur iðnaður. Hörður Torfason er ann-
að dæmi, en hann hefur verið leiðandi afl í mót-
mælaaðgerðum undanfarið. Hörður sagði í við-
tali við Kolbrúnu Bergþórsdóttur nýlega: „Mér
finnst það vera starf listamanna að gagnrýna
vald og ljá málstað eða einstaklingum sem
standa höllum fæti rödd sína …“ Það er nokkuð
til í því. Stundum er sagt að þrátt fyrir fag-
urgala breyti listirnar aldrei samfélaginu en
það er ekki rétt. Sýning óperunnar La Muette
de Portici eftir Auber í Brussel árið 1830 kom
af stað byltingu gegn yfirráðum Hollendinga
þar í landi. Skáldsagan Kofi Tómasar frænda
eftir Harriet Beecher Stowe er sömuleiðis talin
ein af orsökum Þrælastríðsins. Ég get ekki bet-
ur séð en eitthvað svipað sé að gerast á Íslandi í
dag.
Tónlistin hefur í gegnum aldirnar haft ótrú-
leg áhrif á fjöldann og því er tónlistarfólk mátt-
ugt. Það hefur máttinn til að hreyfa við tilfinn-
ingum fólks og að því leytinu er það sterkara en
stjórnmálamenn. Kannski að það verði á end-
anum listafólkið sem tekst að laga það sem póli-
tíkusarnir, möppudýrin og útrásarvíkingarnir
hafa eyðilagt. Það kæmi mér svo sem ekki á
óvart.
Brostnar vonir, og þó
Tónlistin er
hvergi nærri
dauð á Íslandi,
þótt hún þurfi að
fara í megrun.
Höfundur er tónlistargagnrýnandi við Morgunblaðið.
Morgunblaðið/Ómar
Tónlistarhúsið
„Niðri við höfnina stendur óg-
urlegt mannvirki sem því miður er
ekkert nema beinagrindin og varla
það. Ég get ekki séð að það muni
klárast á næstunni. Ljóst er að
beinagrindin verður minnisvarði
um brostnar vonir um ókomin ár.“
Á
fimmtíu ára afmælisdag sinn 6. sept-
ember tókst Anna Guðný Guð-
mundsdóttir á við eitt stærsta og
erfiðasta einleiksverk sem íslenskur píanó-
leikari hefur leikið hér á landi, Tuttugu tillit
til Jesúbarnsins eftir franska tónskáldið
Olivier Messiaen, á tvennum tónleikum í
Langholtskirkju. Þótt ótrúlegt megi virðast
voru það jafnframt fyrstu einleikstónleikar
Önnu Guðnýjar sem leikið hefur með Sin-
fóníuhljómsveit Íslands og verið einn eftir-
sóttasti píanóleikari landsins í árafjöld.
Í dómi um tónleikana í Morgunblaðinu
sagði Jónas Sen: „Þetta voru frábærir tón-
leikar. Nánast um leið og Anna Guðný hafði
lokið leik sínum stóðu tónleikagestir á fæt-
ur og hylltu hana. Maður verður ekki oft var
við þvílíka skýlausa aðdáun. Hún átti hana
fullkomlega skilið. Hvílík afmælisveisla!“
throstur@mbl.is
Þvílík af-
mælisveisla!
Anna Guðný Fyrstu einleikstónleikarnir
vöktu hrifningu.
Anna Guðný Guðmundsdóttir
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 2009 Lesbók 3ÍSLENSK MENNING 2008 | TÓNLIST