Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.2009, Blaðsíða 6
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. SEPTEMBER 2009
6 LesbókBókmenntahátíð
Eftir Árna Matthíasson
arnim@mbl.is
P
akistanski rithöfundurinn Tariq Ali er
meðal gesta á bókmenntahátíð í
Reykjavík og hyggst meðal annars lesa
upp úr nýútkomnu greinasafni sínu.
Hann hefur skrifað fjölda bóka, skáldsögur,
sagnfræðirit og greinasöfn, og er þekktur sem
einn beittasti penninn á vinstri vængnum í
Bretlandi, en þar hefur hann búið síðastliðna
fjóra áratugi.
Tariq Ali var mjög áberandi í Bretlandi í bar-
áttu gegn Víetnam-stríðinu á sjöunda áratugn-
um, en varð síðan mjög gagnrýninn á utanrík-
isstefnu Bandaríkjanna yfirleitt. Sagan segir að
hann hafi verið fyrirmynd að Rolling Stones-
laginu „Street Fighting Man“ og eins að John
Lennon hafi samið lagið „Power to the People“
eftir viðtal sem Ali tók við hann.
Ali gekk á sínum tíma í stjórnmálaflokk
trotskista og bauð sig fram fyrir flokkinn, en
þegar flokkurinn leystist upp gekk hann í
Verkamannaflokkinn og var meðal helstu
stuðningsmanna Tony Benn. Uppgjör hans við
trotskismann var háðsádeilan Redemption sem
greindi frá hugmyndakreppunni sem reið yfir
flokkinn þegar löndin austan við járntjald
gengu af trúnni eitt af öðru.
Síonistar og samkynhneigðir
Á lífsstarfi Tariq Ali má sjá að hann hefur velt
mjög fyrir sér pólitík og bókmenntum og hann
hyggst einmitt ræða um það á hátíðinni, auk-
inheldur sem hann ætlar að lesa úr nýútkomnu
greinasafni, The Protocols of the Elders of So-
dom. Í því fjallar hann meðal annars um fjár-
málakreppuna sem nú gengur yfir heiminn og
kemur ekki á óvart að hann er mjög áhuga-
samur um atburðina hér á landi. Honum þykir
fróðlegt að ungt fólk hafi verið áberandi í mót-
mælum vegna kreppunnar, enda má segja að
pólitísk afskipti ungmenna hafi verið í algjöru
lágmarki undanfarna áratugi – það er því líkast
sem mönnum hafi þótt sem búið væri að leysa
allan vanda og að það kerfi sem þá hafði lagt
undir sig heiminn væri endanlegt svar við öllum
spurningum.
„Það hefur verið vandamál um Evrópu alla,
bæði Bandaríkjunum og í stórum hluta Asíu;
ungt fólk missti allan áhuga á pólitík og fannst
hún ekki skipta máli lengur; það skipti engu þó
eitthvað væri í ólagi því stjórnmál væru þess
ekki umkomin að breyta neinu.
Árásirnar á Bandaríkin 11. september 2001
vöktu pólitískan áhuga að nýju og urðu til þess
að fólk um allan heim fór aftur að ræða stjórn-
mál. Í kjölfar þess komu síðan stríðin sem
Bandaríkjamenn hrintu af stað í Afganistan og
Írak sem komu ungu fólki aftur út á götu til að
mótmæla, sérstaklega innrásin í Írak og her-
námið.“
Ali segir að það hafi verið forvitnilegt að
fylgjast með því þegar fólk sem aldrei hafði látið
í sér heyra í pólitísku starfi þyrptist út á götur
til að mótmæla í nokkra daga, en hvarf svo aftur
heim og heyrðist ekki í því meir. Að hans mati
var það þó ekki til marks um það að fólk hefði
sætt sig við stríðsreksturinn, það hafi verið al-
menn skoðun fólks í Bretlandi að stríðsaðgerð-
inar væru óréttlætanlegar og ósanngjarnar.
„Vandamálið var bara að þessi ungmenni, og
líka eldra fólk sem tók þátt í mótmælum í fyrsta
sinn, héldu að stríðsátökin væru afbrigðilegt
fyrirbæri, eitthvað sem ætti ekki að geta gerst,
einskonar slys. Þau voru nefnilega ekki að mót-
mæla kerfinu sem lá að baki, þjóðfélagsskip-
aninni sem bauð upp á slíkt og þvílíkt.“
Verslunarheilkenni og sérgæska
„Þetta fólk trúði því sem almennt hefur verið
trúað; að kapítalisminn gæti gert það sem hann
vildi, að markaðsfrelsi ætti við á öllum sviðum,
það væri ekki lengur til neitt sem kalla mætti
félagslegt, allt ætti að vera kostað af fyr-
irtækjum, hvort sem það var menning, eða
íþróttir, eða líf fólks almennt. Kerfið sagði síðan
við ungt fólk – víst eigið þið ekki mikið af pen-
ingum, en takið bara lán á lágum vöxtum og
veitið ykkur það sem þið viljið.
Allt lagðist á eitt: verslunarheilkenni, sér-
gæska og kynlífsvæðing; njóttu lífsins, gerðu
það sem þú vilt, horfðu á klámmyndir og farðu í
búðir,“ segir Ali og bendi á að þó þetta skeið
kapítalismans sé nú á enda sé það ákveðinn
vandi að vinstrimenn hafi ekkert annað fram að
færa, engar nýjar lausnir, enda séu vinstriflokk-
ar og vinstrisinnaðir miðflokkar pólitískt gjald-
þrota.
„Vinstrimenn, aðallega sósíaldemókratar og
kommúnistar á Ítalíu og Frakklandi urðu hluti
af kerfinu, tóku markaðstrúna. Þeir hafa því
engar lausnir á takteinum, hafa ekkert upp á að
bjóða nú þegar Evrópa og heimurinn allur
þarfnast nýrra hugmynda. Það er helst að eitt-
hvað nýtt sé að gerast í Suður-Ameríku, þar
sem ýmsar hreyfingar vinstrimanna og umbóta-
sinna hafa lagst á eitt um að skapa nýja þjóð-
félagsgerð. Í kjölfar hrunsins hafa kviknað
spurningar á Vesturlöndum um það hvað ríkið
geti og megi gera. Í Suður-Ameríku segja
menn: Ríkið getur gert það sem það vill, við er-
um kosnir til að breyta kerfinu og munum
breyta því. Það var algengt viðhorf manna á
Vesturlöndum að þær breytingar sem eiga sér
stað í Suður-Ameríku væru tóm della, en það er
komið annað hljóð í strokkinn.“
Kerfislæg kreppa
Þegar ég held því fram að það séu lítil sem eng-
in merki um það að nokkuð muni breytast í fjár-
málakerfum Vesturlanda tekur Ali undir það og
hamrar á því að það sé ekki síst vegna þess að
stjórnmmálaflokkar vinstra megin við miðju
hafi brugðist sögulegu hlutverki sínu. „Stjórn-
völd í Bretlandi og Bandaríkjunum hafa eytt
gríðarlegum fjárupphæðum í að bjarga kapítal-
ismanum og nú þegar bankarnir eru að komast
á réttan kjöl þá halda þeir áfram að haga sér
eins og þeir gerðu fyrir hrunið. Stjórn-
málamennirnir krefjast ekki breytinga og því
telja bankastjórnir ekki þörf á að breyta neinu.
Hagfræðingar á við Paul Krugman og Joseph
Stiglitz hafa allir lýst því yfir að þessar aðgerðir
muni ekki skila tilætluðum árangri, að það sé
verið að eyða svo miklu af fjármunum ríkisins
að ríkið muni ekki rísa undir því og hér í Bret-
landi hafa menn eins og Adair Turner, sem er
hægrimaður, bent á að eins og bresku bank-
arnir hafi verið reknir hafi þeir ekki gert þjóð-
félaginu neitt gagn og það á örugglega við um
íslensku bankana,“ segir Ali ákveðinn.
„Það er auðvelt að kenna einstaklingum um
allt saman og þannig hefur fólk gert hróp að
stjórnendum banka og fjármálastofnana og
fengið útrás fyrir reiði sína með því að ráðast á
heimili þeirra og skemma eigur. Þó það sé viss
skemmtan að fylgjast með því þá leysir það eng-
an vanda, breytir engu í kerfinu. Það er er kerf-
islæg kreppa í gangi og þjóðfélagsleg en það er
ekkert að gerast í stjórnmálunum, það er eng-
inn að bregðast við og það óttast ég. Fyrir vikið
skapast pólitískt tómarúm og inn í það tómarúm
stíga öfgamenn frá hægri og segja að allt sé
þetta stjórnmálaelítunni að kenna og fjölmenn-
ingunni og það þurfi að losna við farandverka-
menn. Menn eru enn að leita að sökudólgum og
það stafar hætta af þessum öfgamönnum og
ekki síður af bóstafstrúarmönnum, hvort sem
þeir eru kristinir eða múslimar.“
Aukið múslimahatur
Eins og fram kemur hér að framan er Ali mjög
gagnrýninn á framferði bandarískra stjórn-
valda víða um heim, en hann hefur einnig gagn-
rýnt Ísraelsmenn harkalega. Hann segir þó
nauðsynlegt að berjast gegn bókstafstrú í íslam,
ekki síður en í öðrum trúarbrögðum, en það
skipti miklu hvernig þeirri baráttu sé háttað,
sem sjáist einna best af því hve múslimahatur
hafi aukist í Evrópu, fyrirbæri sem sé nákvæm-
lega eins og gyðingahatur fyrri tíma, nema að
nú beinist það að fylgjendum annarra trúar-
bragða.
„Í Bretlandi hefur múslimahatur til að mynda
aukist talsvert, þó ekki sé það orðið eins mikið
og í Hollandi, Danmörku og víðar. Hér hafa þó
virtir rithöfundar eins og Martin Amis og Ian
McEwan alið á múslimahatri. Margir sem mað-
ur hittir í Frakklandi og Þýskalandi segjast líka
ekki vilja sjá múslima vegna þess að þeirra
menning sé öðruvísi, en það er nákvæmlega það
sama og sagt var um gyðinga á sínum tíma.
Langstærstur hluti múslima í Evrópu hefur
fallið að þjóðfélagi þeirra landa þar sem þeir
búa, en það eru til öfgamenn í öllum trúar-
brögðum. Þegar menn ráðast síðan gegn íslam
sem heild til að klekkja á öfgamönnunum þá
fjölgar þeim, en fækkar ekki. Þannig er til að
mynda algengt að konur fari að ganga með
slæðu vegna þess að veist sé að trúsystrum
þeirra fyrir að ganga með slæðu og þannig
verður slæðan notuð sem tákn um baráttu gegn
múslimahatri, en ekki sem trúartákn. Baráttan
gegn múslimskum öfgamönnum hefur fjölgað
múslimskum öfgamönnum um alla Evrópu,
enda er þeim sagt að þeir geti ekki verið hluti af
vestrænu samfélagi nema þeir hafni uppruna
sínum og trú og hver vill gera það?“
Enginn -isti
Á Wikipedia-síðu sem helguð er Tariq Ali og á
fleiri síðum þar sem fjallað er um hann kemur
iðulega fram að hann sé fyrrverandi marxisti,
en hann tekur því heldur illa þegar ég ber það
upp við hann. „Ég er sósíalisti, trúr þeirri hug-
sjón að sósíalisminn feli í sér lausn fyrir heiminn
og að á meðan kapítalismi sé til þá sé þörf fyrir
sósíalisma. Marx hefur margt að kenna okkur,
ég afskrifa hann alls ekki, en ég kann ekki við
merkimiða, vill ekki að menn noti -isti um mig
hvort sem það varðar Marx, Troskíj eða Lenín.
Við getum lært af þeim öllum en við verðum að
forðast að gera sömu mistök og gerð voru á
tuttugustu öldinni í nafni þessara manna.“
Í lok spjallsins nefni ég það við Ali að ekki sé
annað að sjá en hann sé frekar að herðast í bar-
áttu sinni fyrir sólalískum heimi, en að linast, en
ekki sé árangurinn mikill, í það minnsta ekki
sem stendur. Hann tekur því þó létt, segir að
víst gangi seint að breyta heiminum og stund-
um sé eins og það gangi ekkert, „en maður má
ekki gefast upp, það verður að halda áfram að
tala fyrir breytingum, að skrifa um þær og taka
þátt í baráttunni. Á síðustu þúsund árum hafa
komið tímabil þegar hvorki gekk eða rak í
mannkynssögunni, framþróun mannkyns hefur
beðið ósigur og jafnvel miðað aftur á bak, svo
það er ekkert nýtt í sögunni að illa gangi að
miða okkur áfram og við höldum áfram þrátt
fyrir það.“
Maður má ekki gefast upp
Baráttumaður Tariq Ali hefur verið áberandi í pólitískri umræðu í Bretlandi síðastliðna fjóra áratugi sem blaða-
maður, stjórnmálamaður og rithöfundur og berst enn fyrir breyttu þjóðskipulagi.
TARIQ ALI | Viðtal, Norræna húsið 9. sept. kl. 17. Upplestur, Iðnó 11. sept. kl. 20.
Vinstrimenn hafa engar
lausnir á takteinum, hafa
ekkert upp á að bjóða nú
þegar heimurinn þarfnast
nýrra hugmynda.
E
ins og fram kemur
hér til hliðar hyggst
Tariq Ali lesa upp úr
ritgerðasafni sínu The
Protocols of the Elders of
Sodom á bókmenntahá-
tíðinni, en í því eru grein-
ar og ritgerðir frá liðnum
árum, auk þess sem nokk-
uð er ritgerðum sem
skrifað er sérstaklega fyr-
ir útgáfuna.
Heiti bókarinnar hljóm-
ar óneitanlega sérkennilega en í því er Ali að
vísa til alræmds falsrits: The Protocols of
the Elders of Zion, sem greinir frá meintu
samsæri leynilegs öldungaráðs gyðinga um
það hvernig þeir gætu náð heimsyfirráðum.
Þetta lygarit var skrifað um miðja nítjándu
öld og hefur reynst lífseigt; til að mynda gaf
Jónas Guðmundsson alþingismaður það út á
íslensku 1951 undir heitinu Samsærisáætl-
unin mikla – Siðareglur Zíonsöldunga.
Ali snýr aftur á móti listilega út úr öllu
saman: „Að mínu viti er Gamla testamentið
sambærilegt við Siðareglur Zíonsöldunga í
því hvernig veist er að samkynhneigðum í
því. Ein greinin í safninu, sem var reyndar
skrifuð í hálfkæringi, fjallar einmitt um það
að fyrst síonistar hafa notað Gamla testa-
mentið til að rökstyðja það að þeir eigi rétt á
landi í Palestínu, þá hljóta samkynhneigðir
að geta krafist þess að fá landið sem Sód-
óma og Gómorra stóðu á.“
Siðareglur Sódómuöldunga
Fyrsta útgáfa
falsritsins á þýsku.