Morgunblaðið - 05.09.2009, Síða 26

26 Daglegt líf
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. SEPTEMBER 2009
Eftir Kristínu Heiðu Kristinsdóttur
khk@mbl.is
F
jármálalæsi gengur út á
meira en peninga, það
gengur út á að sýna
fyrirhyggju, sem er
gott í lífinu almennt.
Einn mikilvægasti lærdómurinn í
fjármálalæsi er sá að peningar eru
ekki allt. Það að vera fjármálalæs er
að sýna almenna skynsemi, en
vandamálið við almenna skynsemi er
að hún er ekkert svo almenn,“ segir
Breki Karlsson forstöðumaður
Stofnunar um fjármálalæsi, en eftir
tvær vikur verður Dagur fjár-
málalæsis á Íslandi, þann 18.sept-
ember.
„Við ætlum að fá fólk til að hugsa
um fjármálin sín heildrænt og hvetja
fólk til að ræða þessi mál við börnin
sín. Mikill meirihluti fólks vill fá
fræðslu í eigin fjármálum, sér-
staklega eftir að kreppan skall á. Við
bankahrunið vöknuðu margir upp
við þann vonda draum að þeir voru
illa að sér í fjármálalæsi, bæði í eigin
fjármálum sem og samfélagsins. Það
er ekki sjálfgefið að fólk viti hvað
verðbólga er, hvernig hún er mæld
og hvernig hún hefur áhrif á einstak-
lingana. Vissulega hefur orðið vakn-
ing í fjármálalæsi hér á landi, en sú
vakning er sprottin upp af neyð og
því að fólk er komið í mikil vandræði
vegna utanaðkomandi aðstæðna.“
Íslendingar fá falleinkunn
Breki gerði rannsókn síðastliðinn
vetur þar sem kom berlega í ljós að
mikil brotalöm er á fjármálalæsi Ís-
lendinga. „Ef gefin væri einkunn út
frá niðurstöðum þessarar rann-
sóknar, þá er meðalfjármálalæsi Ís-
lendinga undir fimm, eða fall. Því
miður er það svo í fjármálum að
margir hafa lært af slæmri reynslu
en það getur verið mjög dýrt. Ein-
mitt þess vegna er áríðandi að læra
að höndla með peninga og því fyrr
því betra. Við þurfum að skilja
hvernig peningar virka og ákveða
hvaða hlutverki við viljum að þeir
gegni í lífi okkar. Við vitum öll að við
getum ekki keypt hamingju fyrir
peninga en þegar allt kemur til alls
þá verðum við að höndla með pen-
inga.“
Sníða sér stakk eftir vexti
Breki segir að fjármálalæsi snúist
líka um að gera áætlanir, setja sér
fjárhagsleg markmið og sníða sér
stakk eftir vexti. „Tökum sem dæmi
unga manneskju sem vill starfa sem
tónlistarmaður, þá þarf að taka inn í
reikningsdæmið að vinnutíminn er á
þeim tíma sem flestir slappa af, um
kvöld og helgar. Einnig eru tekju-
möguleikar ekki mjög miklir fyrir ís-
lenska tónlistarmenn, nema auðvit-
að ef viðkomandi slær mjög
rækilega í gegn. En það er ekki þar
með sagt að fólk eigi ekki að kjósa að
vinna við eitthvað skapandi þó það
gefi ekki mikið af sér í aðra hönd,
málið er bara að sníða sér fjárhags-
lega umgjörð í samræmi við það. “
Ekki kennt í skólum landsins
Fjárhagslegt læsi snýst líka um að
geta brugðist við breytingum í þjóð-
félaginu sem hafa áhrif á fjarhag
einstaklinga, til dæmis þeim breyt-
ingum sem kreppa hefur í för með
sér. „Það skiptir miklu máli að skapa
sér fjárhagslegt svigrúm til að tak-
ast á við óvænt útgjöld. Meðalyf-
irdráttur á hvert íslenskt heimili var
í september í fyrra 700.000 krónur.
Þetta er augljóslega óhagstætt, fólk
er þá að lifa um efni fram og borga
15% vexti af þessum yfirdrætti.
Betra er að endurskipuleggja sig,
vera á núllinu og leggja frekar fyrir í
varasjóð til að eiga fyrir óvæntum
útgjöldum.“ Breki segir að áherslan
á Degi fjármálalæsis í þetta sinn sé
að foreldrar tali við og upplýsi börn
sín um fjármál. „Kannanir sýna að
fleiri foreldrar uppfræða börn sín
um kynlíf en fjármál. Í ljósi þess að
hér á Íslandi er hæsta fæðingartíðni
í Evrópu og efnahagslífið eins og það
er, þá er nokkuð ljóst að við þurfum
að tala meira um fjármál við börnin
okkar og þá í víðum skilningi. Því
miður er engin skipulögð kennsla í
fjármálalæsi, hvorki í grunnskólum
né framhaldsskólum. Vissulega er
komið inn á þetta í einstaka skólum í
lífsleikni en það fer alveg eftir kenn-
urum hversu vel er farið í þessi mál.“
Börn sjá sjaldan peninga
„Fólk þarf ekki að hræðast að tala
um fjármál við börnin sín. Fólk á
ekki að líta á sjálft sig sem sérfræð-
inga heldur þjálfara barna sinna.
Hafa ber í huga að samkvæmt rann-
sóknum eru börn líkleg til að erfa
fjármálaviðhorf og -hegðun foreldra
sinna. Því skiptir máli að vera þeim
góð fyrirmynd. Foreldrar sem hafa
kannski gert einhver mistök í fjár-
málum eiga einmitt að nýta þá
reynslu til að kenna börnum sínum
hvernig á að forðast að lenda í því
sama. Við getum gert það á upp-
byggjandi hátt, til dæmis með því að
kenna þeim að þó við höfum ekki
efni á að kaupa eitthvað eða gera
eitthvað núna, þá getum við reynt að
leggja fyrir til að hafa efni á því
seinna. Ég legg til að fjölskyldur
hafi í hverri viku svolítinn fund, ein-
hverskonar auratal, en passa auðvit-
að að efnið hæfi aldri barnanna. Fyr-
ir tíu ára barni er hægt að útskýra
hvernig þúsundkall skiptist í tíu
hundraðkalla en táningur gæti haft
áhuga á því hvaða kostnaður fylgi
því að taka bílpróf. Það er ótrúlega
margt sem sprettur upp í svona
samtölum.“
Breki segir að hægt sé að byrja
mjög snemma að útskýra fyrir börn-
um muninn á þörf og löngun þegar
kemur að neyslu, sérstaklega út frá
auglýsingum sem beint er að börn-
um. „Börn sjá líka svo sjaldan pen-
inga nú orðið. Við borgum reikn-
ingana okkar í gegnum heimabanka
og við borgum fyrir vörur í versl-
unum með plastkortum. Í augum
barnanna virðist því kannski eins og
uppspretta peninga sé ótæmandi.
Við þurfum því að kenna þeim að
fara með peninga og útskýra hvað
peningar eru.“
Kynlíf frekar rætt en fjármál
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Auraspjall Áríðandi er að foreldrar kenni börnum sínum að fara með peninga og útskýri hvað peningar eru.
Fjármálalæsi Íslendinga
er dapurt og kannanir
sýna að fleiri foreldrar
uppfræða börn sín um
kynlíf en fjármál. Á Degi
fjármálalæsis verður
áhersla á að foreldrar tali
við börn sín um fjármál.
Börn eru líkleg til að
erfa fjármálaviðhorf
og -hegðun foreldra
sinna.Í tengslum við Dag fjármálalæsis verður haldin ritgerðasamkeppni í
framhaldsskólum. Ritgerðaefnið á að tengjast slagorði dagsins sem
er: Fjármál eru ekki feimnismál, og er vísun í fræga smokkaherferð
landlæknisembættisins frá 1985.
Efni ritgerðanna getur því verið um hvað sem er sem tengist slag-
orði dagsins.
Ritgerðirnar eiga að vera 800 orð og sigurvegarinn fær verðlaun
og vinningsritgerðin verður birt í Morgunblaðinu.
Nánari upplýsingar um samkeppnina má fá á síðunni:
www.fe.is
Ritgerðasamkeppni
Eftir Sigrúnu Ásmundar
sia@mbl.is
„EF EKKI væri fyrir Klúbbinn Geysi
efast ég um að ég væri á vinnumark-
aði í dag,“ segir Kristín Kristjáns-
dóttir. Árið 2000 var hún greind með
depurð og var óvinnufær. Hún var á
örorkubótum til ársins 2005, hóf þá
þátttöku í klúbbnum og hefur starfað
á Vitatorgi, félagsmiðstöð eldri borg-
ara á Lindargötu, frá þeim tíma.
„Þegar ég var búin að vera ár hjá
Klúbbnum Geysi fékk ég ráðningu til
reynslu í gegnum hann, var þar í sex
mánuði og fékk svo áframhaldandi
vinnu,“ lýsir hún. Til að byrja með var
hún í 50% stöðu en rúmu ári síðar fór
hún í 100% starf.
„Ég var með depurð og kvíða, eins
og það var kallað, og missti allt sjálfs-
mat,“ segir Kristín. „Í Geysi snýst
starfið um að byggja mann upp og þar
er spurt spurninga eins og: hvað get-
urðu gert?“ segir Kristín og bætir við
að þar sé horft á jákvæðu punktana.
„Það er ekkert verið að velta sér upp
úr veikindum, maður er ekki sjúkling-
ur, maður er félagi,“ segir hún með
áherslu.
Sterkari eftir reynsluna
Kristín kveðst hafa tvíeflst og
standi sterkari eftir þá reynslu sem
hún gekk í gegnum. „Ég hefði ekki
viljað missa af þessu. Þegar ég horfi
til baka í dag hefur þetta bara verið
lærdómur. Það var auðvitað mjög erf-
itt á meðan á því stóð en reynslan hef-
ur mótað mig og ég tel mig vera góð-
an og sterkan einstakling í dag. Ég er
miklu öruggari með sjálfa mig og
fyrst ég gat þetta allt þá get ég allt
annað!“ Kristín leggur áherslu á að
starf Klúbbsins Geysis sé bráðnauð-
synlegt.
Í starfi sínu á Vitatorgi er hún um-
kringd fólki alla daga. Starfið er mjög
fjölbreytt og mikið að gera. Kristín
segir mikilvægt fyrir sig að sam-
starfsfólk hennar á Vitatorgi viti um
undangengin veikindi hennar. „Ég er
ekki að fela neitt, það vita allir að ég
hef átt við þunglyndi að stríða. Það
eflir mann,“ segir hún.
Vart á vinnumarkaði ef ekki væri Geysir
Í vinnunni Kristín Kristjánsdóttir segir starf Geysis mjög nauðsynlegt.
„Því er ekki að neita að það er heldur þyngra undir fæti,“
segir Kristinn Einarsson, framkvæmdastjóri Klúbbsins
Geysis. Með þessum orðum vísar hann í það sem starf
klúbbsins snýst fyrst og fremst um; að hjálpa þeim sem
stríða við geðræn veikindi að komast út á vinnumark-
aðinn aftur. „Það eru vinnuveitendur sem eru okkur hlið-
hollir og vilja samstarf en við höfum líka misst störf sem
hafa kannski verið sett á bið í einhvern tíma,“ segir hann.
Klúbburinn Geysir fagnar 10 ára starfsafmæli á morg-
un, 6. september. Á þessum 10 árum hefur klúbburinn
aðstoðað félaga sem eiga við geðræn veikindi að stríða
að endurheimta sjálfstraust, tilgang og sjálfsvirðingu
með þátttöku sinni í vinnumiðuðum degi og félagslegri
dagskrá klúbbsins. Fjöldi félaga hefur farið út á vinnu-
markað og í nám. Dagleg mæting í Klúbbinn Geysi er
merkjanlega meiri en áður, að sögn Kristins. „Það koma
fleiri hérna inn á hverjum degi, um þrjátíu manns núna
að meðaltali.“ Hann segir enga eina skýringu á því. „Það
er ekki endilega fólk sem er að missa vinnuna eða þess
háttar. Það er hins vegar spurning hvort það er meiri
samkennd meðal fólks og það leiti meira í stuðning, það
er held ég, líklegasta skýringin.“
Líklegasta skýringin á meiri aðsókn að fólk leitar meira í stuðning
ÞÓTT spergilkál sé líklega ekki
vinsælasta grænmetið er það alveg
meinhollt. Ákveðin efni í grænu
grænmeti, t.d. spergilkáli, eru
hugsanlega þeim eiginleikum gædd
að geta hægt á eða koma í veg fyrir
æðaþrengingar sem aftur geta leitt
til hjartaáfalls og annarra sjúk-
dóma.
Nýjar rannsóknir sýna að efni
sem kallast sulfraphane sem m.a.
finnst í spergilkáli og öðru káli, geti
eflt náttúrulega varnir líkamans
gegn ýmsum sjúkdómum. Hins veg-
ar eiga vísindamennirnir eftir að
skoða hvort nóg sé að borða grænt
grænmeti til að fá efnin eða hvort
vinna þurfi þau úr fæðunni áður. Þá
vilja vísindamennirnir, sem vinna
við Imperial-háskólann í London,
rannsaka betur hvaða áhrif efnið
hefur á æðar sem eru þegar of
þröngar.
Morgunblaðið/Ásdís
Spergillinn
meinhollur