Ísfirðingur - 17.06.1961, Blaðsíða 5

ISFIRÐINGUR
5
arfélögin eða einhver kaupmaður
vildi ■ ganga á undan í að koma
þeim ósið af, svo að menn sæju
aldrei skeinkingar við búðarborð,
vér ímyndum oss að þar myndu
fleiri eftir breyta, ef einn tæki sig
fram um það, og þar með yrði
mikilli þjóðarhneysu af oss létt.
Til eru enn þeir staðir á íslandi,
og það ef til vill víðar en á út-
kjálkunum, að þegar tekin er
farmur upp úr kaupskipunum þá
eru goldin daglaun að nokkru leyti
með brauðköku og miklum fjölda
af brennivínsstaupum; þetta eru
kallaðar „góðgjörðir", og þar sem
þær eru vel úti látnar eru innbú-
arnir næstum eins og innstæðu-
kúgildi kaupmannsins eða verzlun-
arinnar; þeir hafa misst alla til-
finning fyrir sóma sínum í þessari
grein.
Leiðin til frjálsra viðskipta.
Það sem næst mætti liggja til
að spara er brennivín, kaffi, sykur
og tóbak; það sem næst liggur að
afla, til þess að drýgja búið, er
rófur, næpur, kartöflur, fjallagrös
og þesskonar, auk þess sem mest
á ríður, sem er að auka mjólk,
smjör, kjöt og allan búmat, með
því að auka og bæta skepnuhöldin,
bæði til búbætis og til sælgætis,
og einkum til atvinnu sinnar, til
að bæta hana og auka.
Tvenns konar skuldir.
Vér skulum að síðustu enda
ræðu vora um skuldirnar með því,
að taka það fram, að þær skuldir
sem vér tölum hér um, og viljum
að allir kappkosti að fría sig við
sem fyrst og forðast síðan, það
eru þær, sem maður kemst í eða
sökkur sér í til að útvega sér þá
hluti, sem engan ávöxt gefa, út-
lendar munaðarvörur, sem bæði
eru útdragssamar og óhollar, í
staðinn fyrir innlendar, sem menn
geta tekið undir sjálfum sér og
bætt og aukið, og eru því bæði
hollar og hagkvæmar. Þar á móti
tölum vér öldungis ekki um það,
þó menn taki lán til nytsamlegra
fyrirtækja, eða verulegra umbóta,
hvort heldur á heimili sínu eða
utan heimilis, sem líkindi eru til
að gefi góðan ávöxt; vér ætlum
einmitt, að því meira sem væri af
slíkum lánum, hyggilega stofnuð-
um, því betri vottur væri það um
framför landsins og þjóðarinnar í
ýmsum greinum.
Verzlunarsamtök
almennings.
Til þess að komast á rétta stefnu
í verzlun og búskaparlagi og allri
atvinnu, þá eru samtök og félags-
skapur ómissandi, og af því að
verzlunin er í þessu efni ef ekki
aðalatriði, þá þó það mikilsvert
atriði,, að hún getur haft hin
mestu áhrif á allt hitt, sem að
búskap og atvinnu lýtur, þá viljum
við kalla þessi samtök verzlunar-
félög. Verzlunarfélag er þjóðlegt
nafn á þessum tíma, og er það með
öllum rétti, því hvert mannsbarn
svo að segja á meiri eða minni
hlutdeild í verzluninni.
Að búa til vöndinn
á sjálfan sig.
Menn höfðu enn engan hug eða
dug til að hafa samtök, og leggja
fram fé sitt og voga því, undir
forstöðu duglegs manns, sem þeir
kysi sjálfir, og eiga svo von á
gróða, sem félli af verzlun félags-
ins. Það kvað svo ramt að þessu,
að þegar Vestfirðingum bauðst
einu sinni duglegur og séður mað-
ur, til að standa fyrir félagsverzl-
un, þá fékk hann engan með sér
nema svo aðeins að hann bæri all-
an vandann sjálfur, en þeir hefði
ábatann, án þess að leggja neitt
til, nema að verzla við hann ef
hann gæfi betri prísa en aðrir.
Þetta er, eins og gefur að skilja,
sama eins og að afneita öllum fé-
lagsskap og gefa sig á vald þess
kaupmanns, sem slungnastur er að
nota sér hin fornu einokunarbrögð.
Með þess konar aðferð búa lands-
menn til vöndinn á sjálfa sig.
Skarpleiki landa vorra.
Vér þykjumst sjá, að landar
vorir muni fljótt taka á skarpleika
sínum og finna töluverða agnúa á
þessum vfélagasamtökum. Vér vit-
um með vissu að oss er ekki sú
gáfa gefin að finna þá alla, en
vér þykjumst geta fundið tvo, sem
eru íhugunarverðir; fleiri sjáum
vér ekki að sinni, sem oss þykja
hættulegir.
Menn geta sagt að þessi félög
séu til þess að eyðileggja alla
kaupmenn, og .. . að gjöna alla
bændur að kaupmönnum, eða með
öðrum orðum að gjöra alla verzlun
landsins að vitleysu. . . . Það er nú
fyrst, að ekki er að gjöra ráð fyrir
að allir menn gangi í þessi verzl-
unarfélög. Þar munu ævinlega
nógu margir handa kaupmönnun-
um. En það sem er aðalatriðið hér
er þó, að bændur geta haldið áfram
að vera bændur þó þeir séu í verzl-
unarfélögum, og það jafnvel betri
bændur en áður, þegar þeir geta
haft not af félögunum, ekki ein-
ungis til þess að útvega sér betri
og hagkvæmari nauðsynjaáhöld
en fyrr, heldur og til að útvega sér
meiri ágóða af atvinnu sinni. Það
eina, sem bóndinn þarf að hugsa
um, það er hvernig reikningar hans
falla við félagið og hvernig hon-
um virðist um stjórn þess og að-
farir, en þetta leggur sig sjálft, ef
bóndinn gætir nokkuð að hag sín-
um á annað borð.
Þar undir er komin
öll framför þeirra.
Kaupmanni væri annað hvort
nauðugur einn kostur, að halda til
jafns við félögin í öllum kaupum
og sölum, eða að verða af allri
verzlun; eða að öðrum kosti hefði
hann þá líklega von að geta sligað
MJÓLKÁR í Arnarfirði.
félagið, með því að yfirbjóða það,
— eins og Höpfner gjörði ráð fyrir
að fara með Gránufélagið í fyrra
— og hugsaði sér svo að vinna
upp á eftir það sem hann yrði að
leggja í sölurnar i bráð. Sá hagn-
aður, sem félagsmenn hafa á
þessu, og ekki einungis félags-
menn, heldur öll alþýða, hann er
því félögunum að þakka. En þá er
ekki þar með búið, heldur . . . það
sem mest er vert — kunnátta
landsmanna meiri bæði í verzlunar-
efnum og í öllu því, sem snertir
þeirra efnahag og atvinnu, en þar
undir er komin öll framför þeirra
í verklegum efnum, og vér getum
bætt við — enda í andlegum efn-
um, því sá, sem ekki hefur nein
úrræði fyrir vanefnasakir að leita
sér neinnar menningar, hann getur
ekki átt von á mikilli menntun.
Félög almennings verða
aldrei einokunarfélög.
Vér verðum enn að fara nokkr-
um orðum um þann ótta, sem sum-
ir þykjast hafa, að ef verzlunarfé-
lögin yrðu drottnandi, þá myndu
þau einoka verzlunina miklu verr
en nokkur kaupmaður nú. . . . Þeg-
ar félögin væru í fullu fjöri og
nálega hver maður í héraðinu ætti
þátt í þeim, meiri eða minni, þá
gætu slík félög aldrei orðið einok-
unarfélög, vegna þess beinlínis, að
þau gætu engan einokað nema sjálf
sig.
Ný félagsrit 1872.
Ef þær tilvitnanir, sem hér
hafa verið birtar, yrðu einhverj-
um livöt til að kynna sér rit og
sögu Jóns Sigurðssonar, þá er
vel farið. En stefna hans, sú, að
hyggja rétt þjóðarinnar og sjálf-
stæði á verklegri menningu, at-
orku og ráðdeild er enn í fullu
gidi. Enn þá reynir líka á þroska
almennings til að nota verzlun-
arfrelsið svo að gróðinn af verzl-
uninni verði almenningseign.
Um þetta allt og margt fleira
mætti langt mál skrifa.
Hér verður svo birtur að lok-
um lítil kafli úr greininni: Um
málefni Islands, í Nýjum félags-
ritum 1800.
(Ljósm. Jón Páll IJalldórsson.)
Að gjöra fyrstur það
sem gjöra þarf.
Til þess að vinna í félagsskap
þarf bæði lag og vana, en ein hin
mesta upphvatning og bezti vísir
þar til er uppfræðing og kennsla,
helzt sameiginleg eða í skólum.
Það er þess vegna mjög mikils
vert til framfara landsins í líkam-
legum efnum, sem alþing hefur
farið fram á að fá stofnaðan
bændaskóla, bæði til þess að út-
vega bændastétt vorri, sem er
stólpi landsins, fjölhæfari og meiri
þekkingu en nú, og eins til að
koma á betri háttum í jarðyrkju
og í öllum greinum búskaparins.
Á þessu efni hafa landsmenn um
tíma haft ekki lítinn áhuga, og
það komst svo langt, iað fyrir
vestan og austan var á mannfund-
um rætt um að stofna slíka skóla
af eigin rammleik, en af því lagið
vantaði þá varð lítið eða ekkert
úr, og var þá snúið sér til alþing-
is. Nú síðan þá er eins og allir
bíði eftir málalokum frá stjórn-
inni, og hugsi ekki til að fara
lengra fram í málið nema stjórnin
gangi á undan, en stjórnin aftur
að sínu leyti tímir ekki að leggja
sig í framkróka, meðan hún sér
ekki meiri vott um fjör og áhuga
landsmanna 1 þessu máli, en hing-
að til hefur sýnt sig. Hefði menn
viljað fylgja vorum ráðum, þegar
menn fóru að hugsa um þetta mál
fyrir nokkrum árum síðan, og far-
ið þá að safna sér sjóði til þessa
fyrirtækis, þá hefði menn haft
nú álitlegan stofn til að byrja
með, og hefðu allir staðið jafni’étt-
ir þó þeir hefðu á hverju ári lagt
í sjóð þennan eitthvað tiltekið eftir
efnahag sínum. En þar kemur ein-
mitt fram það sem vér sögðum
Framhald á 14. síðu.