Morgunblaðið - 15.02.2010, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 15. FEBRÚAR 2010
Engin þörf erá nýjuíbúðar-
húsnæði á höf-
uðborgarsvæðinu
á þessu ári en ætla
má að byggingar á
nýju húsnæði hefjist á næsta
ári. Þetta er niðurstaðan af
fróðlegri úttekt Morgunblaðs-
ins sem birtist á laugardag og
byggist meðal annars á tölum
frá VSÓ Ráðgjöf og hag-
fræðideild Landsbankans. Í
venjulegu árferði má ætla að
þörf sé fyrir hátt í fimmtán
hundruð nýjar íbúðir á höf-
uðborgarsvæðinu en íbúar þar
eru um tvö hundruð þúsund.
Nú má ætla að hátt í tvö þús-
und nýjar íbúðir á svæðinu
bíði nánast tilbúnar eftir
fyrstu íbúum sínum, sem skýr-
ir að þörfin fyrir nýbyggingar
er nú engin.
Sveitarfélögin á höfuðborg-
arsvæðinu eiga þessu til við-
bótar um fjögur þúsund lóðir
sem bíða þess að fram-
kvæmdir hefjist, þannig að
ætla má að það verði ekki fyrr
en undir lok næsta kjör-
tímabils sem þörf verður fyrir
fleiri lóðir á höfuðborgarsvæð-
inu og fjárfestingin sem lagt
hefur verið út í liggur ónotuð
þangað til.
Það frost sem ríkt hefur á
byggingamarkaðnum frá
bankahruninu og fyrirsjáan-
legt er að minnsta kosti út
þetta ár hefur alvarlegar af-
leiðingar. Byggingargeirinn
hefur orðið fyrir gríðarlegu
áfalli og afleiðingar þess eru
því miður ekki allar komnar
fram. Verkefnin sem verktak-
ar sjá fram á eru afar rýr og
margir sem bítast um fáa litla
bita.
Ástæðan fyrir þessu ástandi
á verktakamark-
aðnum er þó ekki
aðeins offramboð á
íbúðarhúsnæði.
Önnur skýring er
að ríkisvaldið hef-
ur ekki staðið sig í
að liðka fyrir þeim stór-
framkvæmdum sem hægt væri
að ráðast í. Nægir þar að
nefna úrskurði umhverf-
isráðherra og fyrirstöðu við
stækkun Reykjanesvirkjunar
sem Morgunblaðið hefur
greint frá. HS Orka fær ekki
virkjanaleyfi en útboðsgögnin
eru nánast tilbúin. Forstjóri
fyrirtækisins bendir á að
seinagangur hins opinbera sé
ástæða þess að enn hafi ekki
verið ráðist í stækkunina, sem
ætlað er að mæta aukinni eft-
irspurn eftir raforku, meðal
annars vegna fyrirhugaðs ál-
vers Norðuráls í Helguvík.
Forystumenn ríkisstjórn-
arinnar, sem sjálf hefur staðið
í vegi fyrir framkvæmdum,
halda því fram að fram-
kvæmdir hafi strandað á fjár-
mögnun. Þetta er hæpin kenn-
ing því að forsenda
fjármögnunar er meðal annars
að orka sé tryggð og til að
hægt sé að tryggja hana verð-
ur ríkisstjórnin að liðka fyrir
framkvæmdum í stað þess að
hindra þær með öllum til-
tækum ráðum.
Verktakar og aðrir þættir
atvinnulífsins þola ekki frek-
ari fyrirstöðu ríkisvaldsins.
Aðstæður eru nógu erfiðar á
byggingamarkaði þó að rík-
isstjórnin þvælist ekki fyrir
verklegum framkvæmdum á
öðrum sviðum. Nauðsynlegt
er að virkjanaframkvæmdir
fari strax af stað og brúi bilið
þar til byggingarmarkaðurinn
nær sér á ný.
Ríkið þvælist fyrir
framkvæmdum þótt
byggingageirinn sé
frosinn. }
Frost og fyrirstaða
Leiðtogum ESBmistókst að
leysa Grikklands-
fárið með inn-
antómum yfirlýs-
ingum um að þeir stæðu með
stjórnvöldum í Aþenu. Mark-
aðir önduðu léttar eftir yfirlýs-
ingarnar, en það stóð stutt.
Þeir stóðu verr eftir en fyrir
þegar í ljós kom að tilkynn-
ingin reyndist fagurgali og
hjal.
Nú reynir á hvort fjár-
málaráðherrar evrulandanna
reynist trúverðugri. Hvort þeir
upplýsi að samstaða hafi náðst
um trúverðuga aðstoð við
Grikkland. Það mun þó ekki
slökkva þær efasemdir sem
kviknað hafa um evruna. Nú
muldra menn ekki lengur efa-
semdir sínar um
forsendur hennar
og þá einkum
þekktir efasemd-
armenn. Stuðn-
ingsmenn hennar eru hver af
öðrum að viðra opinberlega
sínar áhyggjur. Niðurstaða
þeirra flestra er að annaðhvort
verði að samhæfa og miðstýra
mun fastar en nú er gert fjár-
lögum einstakra ríkja eða horf-
ast í augu við að tilveru hinnar
sameiginlegu myntar verði
ógnað fyrr en nokkurn hefði ór-
að fyrir. Þýskur almenningur
hefur vaxandi efasemdir um að
suðurevrópsku ríkin búi yfir
þeim aga sem þurfi til sam-
starfs um eina mynt margra
ríkja. Og Merkel kanslari deili
þeim áhyggjum.
Grikklandsfárið
veldur vaxandi ugg. }Það sem áður var óhugsandi K
vikmyndin Persepolis, sem sýnd
var í Sjónvarpinu í liðinni viku,
situr enn í mér. Það má draga
margvíslegan lærdóm af þeirri
mynd.
Þetta er þroskasaga höfundarins, Marjane
Satrapi, sem ólst upp í Íran, varð landflótta og
bjó við innri togstreitu æ síðan og rótleysi, eins
og gjarnan verður hlutskipti þeirra, sem hrekj-
ast frá föðurlandi sínu, fjölskyldu og vinum.
Satrapi upplifði byltinguna gegn oki keis-
arastjórnarinnar í Íran árið 1979, drauminn um
betra samfélag og martröðina sem fylgdi í kjöl-
farið, þegar íslamskir bókstafstrúarmenn náðu
völdum og brutu lýðræðisöflin á bak aftur.
Það segir sína sögu, að þegar upphafsdags
byltingarinnar var minnst í Íran, 11. febrúar á
þessu ári, þá greip lögregla landsins til þess að
skjóta ítrekað táragasi að mótmælendum, auk þess sem
hún skaut fólk með kúlum fylltum málningu til þess að
eiga auðveldara með að handtaka það síðar. Ekki er öf-
undsvert hlutskipti að vera í stjórnarandstöðu í alræð-
isríki. Og auðvitað var fjölmiðlum þar í landi bannað að
gera mótmælunum skil.
Allt eru þetta kunnugleg stef úr mannkynssögunni, sem
endurtaka sig aftur og aftur, og eiga sér ýmsar birting-
armyndir. Þegar innviðir samfélaga hrynja, hvort sem það
gerist með byltingum eða annarskonar áföllum, þá skap-
ast tómarúm.
Og þá stíga oft fram á sjónarsviðið leiðtogar með ein-
hliða og öfgafull sjónarmið, fara fram með offorsi til að
breyta samfélaginu í samræmi við hreintrúarstefnu sína,
og nýta sér að viðnámið er lítið sem ekkert.
Íbúarnir fá ekki rönd við reist, því þeir eiga
fullt í fangi með að ná fótfestu á ný í samfélagi,
þar sem ekki stendur steinn yfir steini. Fyrir
vikið verða heilu samfélögin tilraunastofa fyrir
útópískar stjórnmálastefnur fólks, sem annars
ætti aldrei upp á pallborðið. Fjölmiðlarnir eru
eina viðnámið og þess vegna er það jafnan
fyrsta verk slíkra afla að ná tangarhaldi á
þeim.
Naomi Klein fjallar um þessa tilhneigingu í
bók sinni The Shock Doctrine, en þar tekur
hún fyrir hvernig „hamfarakapítalisma“ er
kerfisbundið troðið upp á samfélög sem orðið
hafa fyrir áföllum. Hún varar við því að nota
endurreisnina eftir hrunið til að gera slíkar til-
raunir á fólki.
Auðvitað er það þannig, að í samfélögum
sem gengið hafa í gegnum hrun eða hamfarir, þar sem fólk
býr enn við óvissu, þá er jarðvegurinn frjór fyrir róttækar
breytingar, sem byggjast ýmist á öfgastefnum til hægri
eða vinstri. En varasamt er fyrir stjórnmálahreyfingar að
ganga á lagið og nýta sér slíkt upplausnarástand.
Teiknimyndin Persepolis er byggð á myndskreyttum
æviminningum Satrapis, svarthvítum teiknimyndasögum
þar sem frásagnarstíllinn minnir nokkuð á Pulitzer-
verðlaunahafann Art Spiegelman, sem færði í letur og
myndir lífshlaup föður síns, en hann lifði af helförina, þrátt
fyrir að vera handtekinn af Gestapo og fluttur til Ausch-
witz.
Það er dæmi um öfgastefnu sem náði rótfestu eftir hrun
samfélags. pebl@mbl.is
Pétur
Blöndal
Pistill
Tilraunir með samfélög
FRÉTTASKÝRING
Eftir Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
S
amanlagðar útflutnings-
tekjur álveranna þriggja
á seinasta ári jafngilda
nálægt 177 milljörðum
króna. Útlitið er að flestra
mati ennþá betra á þessu ári og gera
spár ráð fyrir að áliðnaðurinn á Ís-
landi muni skila fyrirtækjunum jafn-
virði um 200 milljarða kr. í útflutn-
ingstekjum á yfirstandandi ári. Þetta
slagar upp í þær fjárhæðir sem sjáv-
arútvegurinn skilar í þjóðarbúið en
tekjur af útflutningi sjávarafurða í
fyrra voru tæplega 210 milljarðar.
Iðnaðarvörur voru rúm 48% í út-
flutningi landsmanna í fyrra og var
það annað árið í röð sem hlutdeild
iðnaðarvara er meiri en sjávarafurða.
Þessar gjaldeyristekjur skila sér
þó alls ekki allar inn í þjóðarbúið.
Áætlað hefur verið að nálægt 40% út-
flutningsteknanna fari úr landi í kaup
á aðföngum og rekstrarvörum auk
arðgreiðslna en stór hluti situr hér
eftir í greiðslum fyrir raforkuna,
vinnulaun og skattgreiðslur auk
þjónustuviðskipta við fjölmarga aðila
og til viðhalds og endurbóta. Í
skýrslu iðnaðarráðuneytisins á sein-
asta ári um áhrif stóriðjufram-
kvæmda á íslenskt efnahagslíf kom
fram að kaup álfyrirtækjanna
þriggja á innlendri vöru og þjónustu
árið 2008 hafi numið um 25 millj-
örðum svo dæmi séu nefnd.
Álver Rio Tinto Alcan í Straums-
vík flutti í fyrra út 195.065 tonn af áli.
Samkvæmt upplýsingum Ólafs Teits
Guðnasonar, framkvæmdastjóra
samskiptasviðs álversins, er það
heldur meira en framleitt var í ker-
skálum sem var um það bil 188 þús-
und tonn. Mismunurinn felst einkum
í því að álverið keypti ál m.a. af Norð-
uráli til að anna eftirspurn. Steypu-
skálinn í álverinu framleiðir fjöl-
margar mismunandi málmblöndur úr
hrááli eftir nákvæmri forskrift er-
lendra viðskiptavina. Sölutekjur af
útflutningnum í fyrra voru 355,8
milljónir dollara. Ef mið er tekið af
miðgengi Seðlabankans yfir árið
jafngilda sölutekjur álversins í
Straumsvík 43,98 milljörðum króna.
Spá hærra álverði í ár
Útflutningur Norðuráls á Grund-
artanga á seinasta ári skilaði sem
svarar til 58-59 milljarða króna í út-
flutningstekjum, samkvæmt upplýs-
ingum Ragnars Guðmundssonar for-
stjóra. Fram kom í nýliðinni viku að
útflutningur Alcoa Fjarðaáls á síð-
asta ári nam tæplega 600 milljónum
bandaríkjadala, sem jafngildir um 74
milljörðum íslenskra króna, miðað
við núverandi gengi. Flutt voru út
rúmlega 349 þúsund tonn af hreinu
áli, álblöndum og álvírum. Verðmæti
útflutnings Alcoa Fjarðaáls í fyrra
nam því rúmlega 1,4 milljörðum
króna á viku. Fyrir hvert tonn af áli
fengust að meðaltali 1.708 banda-
ríkjadalir.
Miklar sveiflur hafa verið á heims-
markaðsverði á áli á umliðnum miss-
erum. Viðmiðunarverð fór niður fyrir
1.300 dali í upphafi árs 2009 en í lok
ársins var það komið yfir 2.300 dali.
Í Peningamálum Seðlabankans
kemur fram að áætlað er að álverð
verði um 27% hærra á þessu ári en á
liðnu ári. Fréttir úr áliðnaðinum
benda í sömu átt. Spáð er um 10%
aukningu á spurn eftir áli 2010.
Morgunblaðið/Golli
Afkastameiri Framleiðslugeta álveranna er nú um 800 þúsund tonn á ári.
Spáð 200 milljarða
sölutekjum á árinu
Útflutningstekjur álveranna
þriggja hér á landi á seinasta ári
jafngilda nálægt 177 milljörðum
króna. Spár gera ráð fyrir um-
talsverðri hækkun á álverði á
heimsmarkaði á þessu ári.
Álframleiðsla Alcoa Fjarðaáls var
tæplega 3.000 tonnum meiri í fyrra
en áætlanir gerðu ráð fyrir, eða
rúmlega 349 þúsund tonn sam-
kvæmt upplýsingum fyrirtækisins.
Að meðaltali voru framleidd tæp
þrjú tonn af áli í hverju keri á dag.
Morgunblaðið/ÞÖK
Rio Tinto birti í vikunni uppgjör
fyrir 2009. Þar kom fram það mat
yfirstjórnenda að eftirspurn eftir
áli væri að aukast og lang-
tímahorfur væru góðar, ekki síst
með hliðsjón af spám um áfram-
haldandi vöxt í Kína, en verð-
sveiflur gætu þó haldið áfram til
skemmri tíma litið.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon