Morgunblaðið - 15.02.2010, Side 22

22 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 15. FEBRÚAR 2010
GRINDAVÍK er
eitt mesta sjáv-
arútvegspláss lands-
ins og hefur verið í
gegnum alla útgerð-
arsögu landsins. Ekki
er minnsti vafi í mín-
um huga að kvótakerf-
ið er meingallað.
Framsal og brask
hafa kastað rýrð á
kerfið og skapað mikl-
ar deilur. Framsalið
og veðsetning kvótans hafa allt frá
upphafi verið þær einstöku ákvarð-
anir sem mestum deilum hafa valdið.
Vissulega á að vera hægt að skipta
veiðiheimildum milli tegunda, en að
sama skapi verður að svipta þá
kvóta sem ekki nýta hann og úthluta
honum til þeirra sem engan kvóta
hafa.
Margt óréttlætið
Margir okkar félaga
eru í skipsrúmum þar
sem atvinna er nokkuð
trygg og umræða um
fyrningarleið skapar
óöryggi. Því miður finn-
ast meðal útgerð-
armanna menn sem
nýta sér stöðu sína,
menn sem hafa drjúgan
kvóta. Til eru útgerðir
sem ganga svo langt að
þær breyta kjarasamn-
ingum og það er erfitt
fyrir sjómennina að setja sig upp á
móti kröfum þannig útgerðarmanna.
Við hjá Sjómannafélagi Íslands
erum ekki innan Sjómanna-
sambands Íslands og þar með ekki
innan Alþýðusambands Íslands. Sjó-
mannasamband Íslands hefur sýnt
að það ber ekki hag allra sjómanna
fyrir brjósti, einkum félaga innan
Sjómannafélags Íslands. Greiðslu-
miðlun sjávarútvegsins virkar þann-
ig að tvö prósent af óskiptum afla
renna í sjóinn. Í lögum er gert ráð
fyrir að peningarnir renni til Sjó-
mannasambandsins, og annarra
stéttarfélaga sjómanna, líka af okk-
ar félagsmönnum, þó við séum ekki
innan Sjómannasambandsins. For-
svarsmenn þess hafa ekki léð máls á
að skila okkur þeim peningum sem
myndast vegna starfa okkar fé-
lagsmanna. Þrátt fyrir fordæmi.
Sama staða kom upp þegar vél-
stjórar gengu úr Farmanna- og
fiskimannasambandi Íslands. Þá
endurgreiddi Farmannasambandið
peningana til vélstjóra. Annað er
andstætt öllu og ef ekki tekst að fá
þetta leiðrétt erum við tilbúnir að
ganga alla leið. Þegar staðan er sú
að tveir menn sem starfa hlið við hlið
á fiskiskipi en annar nýtur greiðslna
úr greiðslumiðluninni en hinn ekki.
Bara eftir í hvaða stéttarfélagi þeir
eru. Það er eðlileg og skýr krafa að
Sjómannasambandið hafi ekki þessa
peninga til eigin reksturs. Og verði
þeim ekki skilað til Sjómannafélags
Íslands þá renni peningarnir til við-
komandi sjómanna.
Og allt hitt
Hnignun verkalýðshreyfing-
arinnar er mikil. Eftir að hagfræð-
ingar og aðrir fræðimenn völdust til
forystu hefur flest gengið til baka
sem áður áunnist. Samstaða og
kjarkur er bara til í minningunni.
Við sem munum Guðmund J. Guð-
mundsson, Gvend jaka, vitum að það
er hægt að tala kjark og vilja í fólk.
Hvar værum við í dag hefði hans og
annarra ekki notið við?
Og tónlistarhúsið. Það er merki-
legt að horfa á bygginguna og hugsa
til þess hversu mörgum milljörðum
er varið til hússins. Og sjá aðgerð-
arlaus björgunarskip okkar Íslend-
inga liggja langtímum saman í skjóli
byggingarinnar. Ekki eru til pen-
ingar til að halda þeim á sjó. Ég gef
ekki mikið fyrir þá stjórnmálamenn
sem forgangsraða á þennan hátt.
Að lokum er það hafnarstjórnin í
Reykjavík. Þangað veljast menning-
arvitar og aðrir sem hafa sennilega
lítið eða ekkert starfað við höfnina.
Þeir telja best að fylla öll hús að
menningu og matsölum. En þeir
mega kynna sér málið betur.
Reykjavík er stærsta verstöð Ís-
lands og afl og uppbyggingu hafa
Reykvíkingar sótt í atvinnulífið við
höfnina.
Hverra eru réttindin?
Eftir Birgi Hólm
Björgvinsson
Birgir Hólm
Björgvinsson
»Ekki er minnsti
vafi í mínum huga
að kvótakerfið er
meingallað
Höfundur er stjórnarmaður í Sjó-
mannafélagi Íslands.
ÞAÐ ERU ákveðin
málefni sem höfða til
fárra og þykja al-
mennt frekar leið-
inleg. Sennilega telj-
ast starfsleyfi og
löggildingar til þeirra
málefna – engu að
síður eru þau mik-
ilvæg og ég hvet þig
til að lesa þennan
greinarstúf til enda,
fyrst þú hefur hafið lesturinn!
Í fjölmiðlum er oft umfjöllun um
eða kynning á ýmsum úrræðum
sem ætlað er að bæta geðheilbrigði
eða færni fólks á ákveðnum svið-
um. Slík úrræði geta að sjálfsögðu
verið allt frá því að vera mjög
gagnleg, gagnslaus eða í versta
falli beinlínis skaðleg.
Í slíkri umfjöllun er yfirleitt
fyrst og fremst einblínt á innihald
úrræðanna en minna á bakgrunn
þeirra sem úrræðin veita. Það er
mjög miður þar sem bakgrunnur
fólks kann að skipta sköpum í
tengslum við þá þjónustu sem um
ræðir. Löggilding heilbrigðisstarfs-
stétta er oft fyrst og fremst talin
þjóna hagsmunum fagstéttanna
sjálfra og tryggir þeim vissulega
ákveðinn rétt. Hitt er
hins vegar ekki síður
mikilvægt að löggild-
ing setur stéttunum
skýrar kröfur og
skorður í starfi sínu,
sem einmitt miða að
því að tryggja rétt
þeirra sem þjónustu
þeirra nota.
Löggilding starfs-
leyfa ber það með sér
að um viðkomandi
stétt gilda ákveðin
lög, líkt og lög nr. 40
frá 1976 um sálfræð-
inga. Í lögum um heilbrigðisstéttir
er meðal annars tilgreint hvaða
lágmarkskröfur varðandi menntun
og starfsreynslu viðkomandi heil-
brigðisstarfsmaður þarf að upp-
fylla til að geta starfað sem slíkur.
Samhliða tryggja lögin skjólstæð-
ingum leiðir til umkvartana vegna
þjónustu viðkomandi heilbrigð-
isstarfsmanna og tilgreina hvaða
aðili hefur eftirlitshlutverk gagn-
vart þeim. Í gildandi lögum um
sálfræðinga, svo og aðrar heil-
brigðisstéttir er hvort tveggja á
hendi Landlæknisembættisins.
Þessu til viðbótar hafa flestar ef
ekki allar heilbrigðisstéttir sam-
þykkt eigin siðareglur sem ætlað
er að styðja og leiðbeina fagfólkinu
í starfi sínu. Einungis þeir sem
hafa fengið leyfi Landlæknis til að
kalla sig sálfræðinga, samkvæmt
lögum nr. 40/1976, mega starfa
sem sálfræðingar og eins og má
sjá af ofangreindu er réttur neyt-
andans ágætlega tryggður hvað
varðar þjónustu þeirra.
Löggiltum heilbrigðisstéttum
eru í gildandi lögum settar mjög
þröngar skorður varðandi auglýs-
ingar á starfsemi sinni, þar sem
þeim er í raun einungis heimilt að
auglýsa opnun starfsstofa sinna og
flutning þeirra. Af því leiðir að al-
menningur á mun greiðari aðgang
að upplýsingum um þjónustu
þeirra sem ekki hafa löggilt starfs-
leyfi.
Ég hvet þig til að kynna þér
bakgrunn þeirra sem þú hyggst
nýta þér þjónustu hjá. Ef í ljós
kemur að starfsfólk hefur ekki lög-
gilt starfsleyfi má reikna með að
réttur þinn sem neytanda sé mjög
fyrir borð borinn.
Greinin sem enginn nennir að lesa?
Eftir Guðfinnu
Höllu Þorvalds-
dóttur
» Löggilt starfsleyfi
heilbrigðisstétta
tryggja hagsmuni not-
enda.
Guðfinna Halla
Þorvaldsdóttir
Höfundur er sálfræðingur og fram-
kvæmdastjóri Sálfræðingafélags
Íslands.
EINU sinni sagði
kona mér frá því að
hún hafði alla tíð eldað
sunnudagslærið eftir
gamalli fjölskylduupp-
skrift. Lærið var ein-
staklega bragðgott, en
eitt af því sem hún
gerði alltaf þegar hún
eldaði það var að saga
hluta af leggnum af.
Þegar ánægður mat-
argestur bað hana um
uppskriftina, spurði hann hvers
vegna hún gerði þetta. Hún fór þá og
spurði móður sína, sem sagði að hún
hafði lært að gera þetta frá mömmu
sinni. Þá fór hún í heimsókn til ömmu
gömlu á Grund, sem sagði að hún
sagaði legginn af því hún var með svo
óvenju lítinn ofn í upphafi búskap-
arins að lærið komst ekki fyrir í ofn-
inum öðruvísi.
Þessi saga minnir á að stundum
höldum við í venjur og fyrirkomulag
sem hefur verið til gagns um eitt-
hvert skeið, en er það ekki endilega
lengur. Við mannfólkið erum verur
vanans, okkur líður oft best í að-
stæðum sem við þekkjum, það gefur
okkur ákveðið öryggi.
Sumt í tilveru okkar getum við
haft áhrif á, en annað
ekki. Við lútum öll lög-
málum jarðarinnar sem
við búum á og þeim
hringrásum sem henni
fylgja. Jörðin okkar
snýst um sólina, hallast
frá henni hér á norð-
urhveli jarðarinnar á
veturna og að henni á
sumrin. Fyrir okkur
sem búum á Íslandi er
það óhjákvæmilegt að
það er dimmt á veturna
og bjart á sumrin. Því
höfum við orðið að að-
lagast. Við lútum einnig innri hring-
rásum og líkamsklukku, sem við get-
um vissulega haft áhrif á að
einhverju leyti, en ekki öllu. Til dæm-
is hefur birtustig áhrif á syfju.
Í daglegu lífi lifum við flest eftir
reglum og venjum samfélagsins,
mætum t.d. til vinnu eða skóla á sama
tíma hvort sem það er mörgum
klukkustundum fyrir sólarupprás
eða mörgum klukkustundum síðar.
Hér höfum við þann sið að halda
óbreyttum venjum hvort sem það er
hávetur eða hásumar.
Margar nágrannaþjóðir okkar
seinka klukkunni hjá sér yfir vetr-
artímann, og kalla það „daylight sav-
ing time“. Það er gert til að reyna að
samstilla tímann þegar birtir við tím-
ann sem flestir fara á fætur, því það
flestum auðveldara og eðlislægara að
vakna um það leyti sem birtir. Þetta
höfum við ekki gert hér á Íslandi, og í
ofanálag lifum við eftir vitlausri
klukku miðað við hnattstöðu. Þegar
sólin er í hádegisstað hér er klukkan
13.30. Þessi klukka sem við lifum eft-
ir hér var ákveðin á sínum tíma með
tilliti til samstillingar við evrópskan
tíma, og út frá viðskiptafræðilegu
sjónarmiði. Þá var ekkert internet
eða tölvusamskipti og sími og fax var
notað til að skiptast á upplýsingum á
skrifstofutíma. Þetta minnir dálítið á
lambalærið sem var minnkað til að
komast í of lítinn ofn, og síðari kyn-
slóðir héldu áfram að skera af því, þó
það væri ekki lengur ástæða til. Það
skiptir engu máli lengur út frá við-
skiptafræðilegu sjónarmiði hvort við
höfum samstillta klukku við Evrópu.
Það væri þá alveg eins hægt að segja
að það skipti máli að vera með sam-
stillta klukku við Kína. Upplýsingar
fara á milli á netinu óháð því hvenær
er vökutími og hvenær er svefntími í
öðrum löndum. Það sem máli skiptir
er að fólki sem býr hér líði sem best í
sínu daglega lífi.
Mörg umferðarslys eru rakin til
dagsyfju, og hér er gríðarlega mikið
notað af bæði svefnlyfjum og örvandi
efnum, t.d. koffeini, til að hafa áhrif á
svefn- og vökumynstur fólks. Þreytu
hjá börnum og unglingum um vetur
þekkja allir kennarar og þeir sem
umgangast börn. Mikilvægi svefns
hjá unglingum er efni í aðra grein, en
rannsóknir hafa sýnt fram á það sem
alkunna er, að unglingar þurfa mik-
inn svefn, og þurfa að sofa lengur
frameftir að morgni.
Ef við breytum klukkunni hjá okk-
ur, seinkum henni um 1 klukkutíma
til að færa hana nær réttri klukku
miðað við hnattstöðu, og seinkum
henni jafnframt um klukkustund að
vetri til að hafa tíma dögunar nær
þeim tíma sem við förum á fætur,
mun samt sem áður vera dimmt um
vetur og bjart á sumrin, en við vær-
um þá að lifa í betri takti við snúning
jarðarinnar um sólina og vonandi að
auka bæði almenna vellíðan og af-
kastagetu.
Stór áföll verða stundum til þess
að hrinda af stað hugarfarsbreyt-
ingum, og nú, eftir bankahrunið
mikla, eru einmitt ótal tækifæri til að
huga að því hvernig við byggjum upp
að nýju.
Hvað er klukkan?
Eftir Þórgunni
Ársælsdóttur
Þórgunnur
Ársælsdóttir
» Á Íslandi lifum við
eftir vitlausri klukku
miðað við hnattstöðu
Höfundur er geðlæknir og áhugamað-
ur um rétta klukku á Íslandi.
HVER dagur í leik-
skólanum er dagur
nýrra verkefna. Dagur
nýrra hugmynda og
tækifæra. Fyrir um 60
árum stofnuðu fóstrur
stéttarfélag til að berj-
ast fyrir rétti sínum en
líka til að berjast fyrir
rétti barna. Ímynd
stéttarinnar er órjúf-
anlega tengd rétt-
indum barna og skyldum við þau.
Stundum er sagt að ef ekki væru
börn væri engin þörf fyrir leikskóla.
Fyrir okkur sem störfum innan leik-
skólans er þetta sannleikur sem við
megum ekki gleyma. Öll þróun í
starfi á að miða að því besta fyrir öll
börn. Að öll börn eigi hlutdeild í því
starfi sem fram fer. Í námsumhverfi
sem byggist á lýðræðislegum
áherslum. Réttur okkar leikskóla-
kennara er rétturinn til að vernda
námsumhverfi og uppvaxtarskilyrði
barna innan leikskólans, rétturinn
til að þróa það í takt við nýja þekk-
ingu og viðhorf. Daglega sé ég þau
gildi sem fyrstu fóstrurnar tileink-
uðu sér höfð að leiðarljósi, birtast í
metnaðarfullu leikskólastarfi. Þeim
ber að þakka frumkvöðlastarf sitt.
Seinna tóku aðrir við kyndlinum og
saman ætlum við að bera hann inn í
framtíðina.
Barnavinafélagið Sumargjöf
Í mínum huga er það merkileg
staðreynd að Barnavinafélagið Sum-
argjöf var stofnuð á sumardaginn
fyrsta, en Sumargjöf rak og átti
fyrstu leikskólana. Leikskólinn hef-
ur frá upphafi verið rekinn á for-
sendum barnsins vegna barnsins.
Frá því að fyrstu leikskólarnir voru
opnaðir fyrir um rúmum 80 árum
hefur sumt breyst en annað ekki.
Leikskólakennari sem gengi inn í
leikskólastofu fortíðarinnar kann-
aðist sjálfsagt við margt. Leikskól-
anum hefur auðnast að byggja á arf-
leifð sinni og er stoltur af henni. Hún
er hluti af gildagrunni flestra leik-
skólakennara. Samtímis hefur
námsumhverfi leikskólans tekið
stórstígum breytingum, metn-
aðarfull verkefni eru unnin daglega í
fjölda leikskóla. Verkefni sem snúa
að skapandi, gagnrýnu námi og að
velferð barna. Enn á ný eru breyt-
ingar framundan hjá leikskólunum.
Spennandi tímar – þjóðfundur
um menntamál
Nýlega hafa verið sett lög og
reglugerðir sem krefjast nýrra
vinnubragða, nýrrar hugsunar, ný
námskrá er í burðarliðnum og há-
skólarnir hafa endurskoðað kenn-
aranámið. Nú um stundir fagna leik-
skólakennarar 60 ára afmæli
stéttarfélags síns, í viku
sem þeir hafa tileinkað
leikskólastarfi. Sam-
tímis er hópur áhug-
fólks um menntamál að
skipuleggja Þjóðfund
um menntamál, þar
sem rætt verður um
menntun barna á bæði
leik- og grunn-
skólaaldri.
Sjálf hef ég verið
þeirrar gæfu aðnjót-
andi að fá að taka örfá
spor í sögu stéttarinnar. Framundan
eru spennandi tímar, sem ég hlakka
til að lifa, hlakka til að fá tækifæri til
að móta.
Dagur nýrra hug-
mynda og tækifæra
Eftir Kristínu
Dýrfjörð
Kristín Dýrfjörð
»Réttur leikskóla-
kennara er rétturinn
til að vernda og þróa
námsumhverfi og upp-
vaxtarskilyrði barna, í
takt við nýja þekkingu
og viðhorf
Höfundur er leikskólakennari og lekt-
or við Háskólann á Akureyri.