SunnudagsMogginn - 03.04.2011, Blaðsíða 30

30 3. apríl 2011
F
yrir skömmu átti ég samtal við
áhrifamann í íslenzku sam-
félagi, sem stöðu sinnar vegna
hefur aðstöðu til að hafa
óvenjulega góða yfirsýn yfir málefni lands
og þjóðar í bráð og lengd. Í samtali þessu
opnuðust augu mín fyrir því, að það eru
ekki bara að skapast ný tækifæri fyrir
okkur Íslendinga vegna opnunar norð-
urslóða og siglingaleiðar norður um milli
Atlantshafs og Kyrrahafs. Það eru líka að
verða til ný tækifæri fyrir okkur vegna
fyrirsjáanlegrar mikillar uppbyggingar á
Grænlandi fram eftir 21. öldinni.
Tækifærin sem ný siglingaleið milli Atl-
antshafs og Kyrrahafs veitir okkur snúast
fyrst og fremst um það að Ísland verði
umskipunarhöfn fyrir flutninga á þessari
siglingaleið. Skipin verða að vera sér-
staklega styrkt og henta því ekki vel til
siglinga á endanlega áfangastaði. Þess
vegna þarf umskipunarhafnir og önnur
skip til þess að flytja varninginn áfram.
Við verðum ekki einir um að sýna slíkri
starfsemi áhuga. Við blasir að það sama
getur átt við um hafnir í Noregi, ekki sízt í
Norður-Noregi. En þar sem líklegt má
telja, að þessir flutningar fari ekki síður til
norðurhluta Ameríku, Bandaríkjanna og
Kanada en til Evrópu liggur nokkuð ljóst
fyrir, að Ísland verður í góðri stöðu til þess
að nýta þessi tækifæri. Það snýst ekki bara
um hafnir heldur líka um skipaútgerð,
sem getur orðið enn umfangsmeiri en nú
er, auk annarra afleiddra viðskipta.
Hlýnun á norðurslóðum veldur því, að
fiskimið, sem ekki hafa verið aðgengileg,
geta orðið það og þá vaknar auðvitað
spurning um hverjir eiga rétt á að nýta
þau. Í nýrri ályktun Alþingis um stefnu Ís-
lands í málefnum norðurslóða segir m.a.:
„Að tryggja stöðu Íslands sem strand-
ríkis innan norðurskautssvæðisins hvað
varðar áhrif á þróun og alþjóðlegar
ákvarðanir um málefni svæðisins á grund-
velli lagalegra, efnahagslegra, vist-
fræðilegra og landfræðilegra raka. Í því
efni verði m.a. byggt á þeirri staðreynd að
þar sem norðurhluti efnahagslögsögu Ís-
lands er innan norðurskautssvæðisins og
nær til Grænlandshafs við Norður-Íshafið
á Ísland bæði land og rétt til hafsvæða
norðan heimskautsbaugs. Samhliða skal
ríkisstjórnin hafa forgöngu um að þróa í
samvinnu við viðeigandi stofnanir þau
rök, sem styðja þetta markmið.“
Þarna kunna að opnast ný fiskimið fyrir
íslenzkan sjávarútveg.
En jafnframt því, sem við hljótum að
vera vakandi fyrir þessum möguleikum,
er afar áhugavert að velta fyrir sér stöðu
Grænlands og þeirri uppbyggingu, sem
þar má búast við á næstu áratugum.
Á Grænlandi búa tæplega 60 þúsund
manns. Fyrir tveimur árum má segja að
Grænlendingar hafi öðlast stjórnskipulega
stöðu gagnvart Dönum, sem sé áþekk því
fullveldi sem við fengum 1. desember 1918.
Ný kynslóð Grænlendinga er að taka við
stjórn landsins og stefnir á að nýta þær
miklu auðlindir sem Grænland er talið búa
yfir. Nú eru sjávarafurðir mestur hluti út-
flutnings Grænlendinga en talið er að
landið geti verið ríkt að bæði olíu, gasi og
málmum að ekki sé talað um þá möguleika
sem eru á vatnsaflsvirkjunum á Grænlandi
og þar með mikilli raforkuframleiðslu til
útflutnings.
Það liggur í augum uppi, að mikil um-
svif á Grænlandi við nýtingu þessara auð-
linda skapa margvíslega möguleika fyrir
okkur Íslendinga til að veita Grænlend-
ingum þjónustu og jafnvel að taka þátt í
þeirri uppbyggingu. Það á við um flutn-
ingafyrirtæki svo sem flugfélög og skipa-
félög. Það á við um verktakafyrirtæki en
einhver þeirra hafa nú þegar reynslu af
framkvæmdum á Grænlandi. Það á líka við
um þjónustu sem við getum veitt Græn-
lendingum í heilbrigðismálum og mennta-
málum svo að dæmi séu nefnd. Og kannski
samstarf um raforkuútflutning?
Það er ljóst, að alþingismenn okkar hafa
áttað sig á þessum möguleikum, ef draga
má ályktanir af tillöguflutningi á Alþingi.
Þannig hefur Ólína Þorvarðardóttir (sem
finnur til nálægðar við Grænland vegna bú-
setu á Ísafirði) flutt nokkrar tillögur ásamt
fleiri þingmönnum, sem snúast um sam-
vinnu á milli Íslands, Grænlands og Færeyja
um stjórn veiða úr sameiginlegum fiski-
stofnum. Þá hefur Ólína flutt tillögur sem
snerta samgöngur og þá ekki sízt á milli
Vestfjarða og Austur-Grænlands.
Þegar við horfum annars vegar til þeirra
tækifæra, sem eru að opnast fyrir okkur
vegna siglingaleiðarinnar norður um og
vegna nýrra fiskimiða sem kunna að verða
aðgengileg vegna hlýnunar og hins vegar til
þeirra möguleika á viðskiptum og þjónustu
sem mikil og nánast fyrirsjáanleg uppbygg-
ing Grænlands á þessari öld skapar, er ljóst
að hér er að verða til ný framtíð fyrir okkur
Íslendinga, sem byggist á því að rækta
garðinn okkar og næsta nágrenni hans bet-
ur en við höfum gert hingað til.
Þessi framtíð snýst um fleira en bein-
harða peninga. Í þessu felst, að lega lands
okkar er á ný að leiða til þess að við skipt-
um aftur máli í samskiptum við aðrar þjóð-
ir, við fáum aftur það vægi, sem við misst-
um með lokum kalda stríðsins. Lítið – og
kannski ekki lítið – dæmi um það er að
Norðmönnum stendur ekki á sama um
áhuga sem við höfum lýst á að varanleg
skrifstofa Norðurskautsráðsins verði á Ís-
landi.
Þetta eru nýir möguleikar og mikil tæki-
færi.
En það er einn hængur á. Gerist Ísland
aðili að Evrópusambandinu verðum það
ekki við Íslendingar sem sitjum við þetta
borð heldur fulltrúar framkvæmdastjórn-
arinnar í Brussel.
Það sem hér hefur verið rakið er ein að-
alástæðan fyrir áhuga Evrópusambandsins
á að Ísland gangi í þau samtök.
En þetta er líka ein helzta ástæðan fyrir
því, að við eigum ekki að ganga í ESB.
Grænland og norðurslóðir - Ný og mikil tækifæri
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Á
rið 1882 var tekið að fjara undan hinum víð-
fræga útlaga Jesse James vestur í Bandaríkj-
unum. Gengi hans, sem farið hafði ránshendi
um landið árin á undan, var að mestu fallið
frá eða sest í helgan stein og James treysti engum nema
Ford-bræðrunum, Charley og Robert, sem bjuggu á
heimili hans í Saint Joseph, Missouri. Fé hafði verið sett
honum til höfuðs þegar árið 1869 og hringurinn var tek-
inn að þrengjast. James var hvergi óhultur.
Það sem James vissi ekki var að annar Ford-bræðr-
anna, Robert, hafði á laun gert samkomulag við Thomas
T. Crittenden, ríkisstjóra Missouri, um að stöðva hann í
eitt skipti fyrir öll. Verðlaunaféð sem heitið var fyrir
framtakið a’tarna hafði löngum verið heldur rýrt, vegna
ákvæðis í lögum, en eftir að Crittenden gerði sam-
komulag við rekstraraðila járnbrautarlestanna gat hann
lofað fimm þúsund dölum. Þeir síðarnefndu höfðu ótví-
ræðan hag af því að taka James úr umferð enda hafði
hann rænt ófáar lestirnar um dagana.
Að morgni þessa dags fyrir 129 árum snæddi James
morgunverð á heimili sínu, eins og venjulega, áður en
hann hugðist leggja upp í ránsferð. Óvenjuheitt var í
veðri, þannig að James fór úr frakkanum og tók niður
byssubeltið til að virðast ekki grunsamlegur. Því næst
steig hann upp á stól til að dusta ryk af mynd á veggn-
um. Það reyndist lokaverk hans í þessari tilveru, því Ro-
bert Ford mundaði hólk sinn og skaut James í hnakk-
ann. Hann lést samstundis. Svo illa var líkið leikið að
taka þurfti mið af gömlum skotsárum til að bera kennsl á
það. Líkið var raunar auðþekkt, James hafði nefnilega
áður misst löngutöng annarrar handar.
Morðið á Jesse James vakti óskipta athygli um gjörvöll
Bandaríkin enda frægð útlagans mikil. Robert Ford var
hvergi feiminn og gekkst þegar í stað við verknaðinum.
Sendi Crittenden með hraði skeyti til að tryggja sér
verðlaunaféð. Fólk dreif að til að berja líkið augum.
Þegar yfirvöld bar að garði var hrundið af stað farsa-
kenndri atburðarás. Ford-bræðurnir voru, sér til mik-
illar undrunar, handteknir á staðnum, sakaðir um morð
að yfirlögðu ráði. Áður en sól hneig til viðar höfðu þeir
verið ákærðir, játað glæp sinn, verið dæmdir til dauða
með hengingu og náðaðir af Crittenden ríkisstjóra.
Samsærið spurðist út og almenningi í Missouri blöskr-
aði að æðsti embættismaður ríkisins skyldi hafa tekið
þátt í leynimakki með það fyrir augum að myrða
óbreyttan borgara. Ford-bræðrum varð ekki vært í Mis-
souri og flúðu þeir ríkið. Þeir höfðu aðeins hluta verð-
launafjárins með sér en Crittenden sá til þess að laganna
verðir, sem komu að ráðabrugginu, fengju líka eitthvað
fyrir sinn snúð. Síðar drógu bræðurnir fram lífið með
farandleiksýningu, þar sem þeir settu morðið á svið.
Charley Ford lifði aðeins í rúm tvö ár eftir morðið.
Hann veiktist af berklum (sem í þá daga voru ólækn-
andi) og svipti sig lífi vorið 1884. Robert Ford opnaði krá
í Creede, Colorado. Sumarið 1892, tíu árum eftir morðið,
stakk þar við stafni maður að nafni Edward O’Kelley,
dró upp tvíhleypta haglabyssu og skaut Ford í hálsinn.
Hann lést samstundis. Tilgangur verknaðarins var að
hefna Jesse James. O’Kelley var dæmdur í lífstíðarfang-
elsi en náðaður tíu árum síðar vegna mikils þrýsting frá
alþýðu manna. Enda þótt Jesse James hafi verið um-
deildur þótti inngrip Roberts Fords í líf hans hafa ein-
kennst af heigulsskap.
Hafi Jesse James verið þekktur fyrir varð hann um-
svifalaust að goðsögn í villta vestrinu við dauða sinn.
Menn eru enn að skrifa um hann bækur og gera kvik-
myndir. Ekkja James, Zee, átti erfitt uppdráttar eftir lát
bónda síns og dó ein í sárri fátækt. Bróðir James, Frank,
sem hafði áður fundið sér annan starfsvettvang, náði 72
ára aldri. Tvö barna James komust á legg og varð sonur
hans, Jesse yngri, lögfræðingur. Nema hvað?
orri@mbl.is
Jesse
James
myrtur
Útlaginn alræmdi Jesse James. Grafinn en ekki gleymdur. Svikari eða hetja? Robert Ford sem myrti Jesse James.
Á þessum degi
3. apríl 1882
’
Svo illa var líkið leikið að taka
þurfti mið af gömlum skotsár-
um til að bera kennsl á það.