SunnudagsMogginn - 15.05.2011, Blaðsíða 42

42 15. maí 2011
Á
miðvikudagsmorgun hélt
Árnastofnun ársfund í Har-
vard-salnum á Hótel Sögu,
gegnt lóðinni þar sem hús ís-
lenskra fræða mun rísa fyrir milljarð af
„símapeningunum“, skv. ákvörðun rík-
isstjórnar Íslands. Í gróðærinu var ráðgert
að húsið skyldi opnað nú eftir liðlega mán-
uð, á 200 ára afmæli íslenskufræðingsins
Jóns Sigurðssonar. Enda þótt húsið sé ekki
risið af teikniborðinu mátti gleðjast yfir
mörgu á ársfundinum – um leið og þess var
minnst að akademískum starfsmönnum
Árnastofnunar hefur fækkað um fimmtung
frá því fyrir kreppu. Til dæmis situr ein af
bókum stofnunarinnar á metsölulistum
innan um glæpasögurnar: Handbók um ís-
lensku sem Jóhannes Bjarni Sigtryggsson
ritstýrði og Forlagið gaf út.
Í þessari sjálfsögðu útskriftarbók vorsins
má finna gagnorðar leiðbeiningar um
hvaðeina sem orkar tvímælis í daglegu tali
og við frágang ritaðs máls. Og er sann-
arlega ekki vanþörf á að safna slíku efni á
einn stað þrátt fyrir fleyg ummæli ágæts
fræðimanns sem undraðist fyrir mörgum
árum að blaðamaður skyldi ekki hafa rétta
beygingu tiltekins orðs á reiðum höndum
þar eð hennar væri sérstaklega getið í mál-
fræðibókum. Helsta verkefni málræktenda
er nú sem fyrr að miðla þekkingunni og
koma henni á framfæri.
Á fundinum upplýsti Jóhannes að hann
hefði ætlað að rita kafla „um hið heillandi
viðfangsefni bil, þ.e. hvort er bil eða ekki í
ýmsu samhengi, t.d. í skammstöfunum
eða milli tveggja sviga, )( eða ) (. Margt er
einnig óljóst í íslenskri bilasögu. Hvenær
var til að mynda hætt að nota bil í skamm-
stöfunum hér á landi? Það sést lengi vel í
textum en hverfur svo. Var millibils-
ástand? Saga tvöfalda ritvélarbilsins hefur
heldur ekki verið rituð! Ekki tókst hins
vegar að ljúka þessum kafla. Menn geta þá í
staðinn hlakkað til annarrar útgáfu Hand-
bókarinnar þar sem ég get lofað kafla um
bil!“ Í lokaávarpi sínu taldi mennta-
málaráðherra víst, vegna sérþekkingar
sinnar á glæpasögum og menntunarskorts
í vélritun, að þess yrði nú ekki langt að
bíða að höfundar slíkra sagna hentu þenn-
an titil Jóhannesar á lofti, svo áhugaverður
sem hann væri.
Margt er órannsakað í bilasögunni eins
og sú tíska sem kom fram um 1980 að fella
brott bil í skammstöfunum. Jóhannes
skýrði þetta ekki en hugmyndir voru uppi
um að billeysið væri etv hálfgerð stæling á
ritkæk Halldórs Laxness sem felldi út bæði
punkta og bil í skammstöfunum, ma tam.
Almenningur hefði síðan haldið punkt-
unum en fellt niður bilin. Lausleg athugun
á ritvenjum systkinaþjóða leiðir í ljós að
námsmenn í Svíþjóð komu þar að punkta-
og billausum skammstöfunum á 8. áratug
síðustu aldar og má vera að áhrifin hafi
borist með þeim heim til Íslands.
Á tölvuöld komu ný bil til álita. Ekki fór
lengur vel á því að slá inn tvö bil á eftir
punkti, eins og kennt var á ritvélarnar,
vegna þess hve teygist úr bilunum þegar
tölvan jafnar orðum í línu. Skáletruð orð á
tölvuskjá virðast einnig oft renna saman
við næsta beinletraða orð á eftir og því
hættir mörgum til að slá inn aukabil á eftir
skáletruðum orðum – sem kemur fram
sem alltof langt bil þegar prentað er.
Vandræði sem af þessu hljótast eru þó
auðleyst með því að láta tölvuna leita eftir
tvöföldum bilum og einfalda þau fyrir
prentun. Slík allsherjarleit ætti að vera
föst venja við frágang texta til prentunar.
Allt eru þetta þó auðleysanlegir smá-
munir hjá glímunni við bilin í kringum
skáletraðan punkt. Mörg halda eflaust að
prófarkalesarar geti látið sér í léttu rúmi
liggja hvort punktar séu skáletraðir eða
ekki. Almenna reglan er að punktur skuli
ekki skáletraður á eftir skáletruðu orði,
aðeins sem hluti af lengri skáletruðum
texta. Þegar vel er að gáð kemur í ljós að
bilin í kringum punktinn haga sér með
ólíkum hætti eftir því hvort hann er ská-
letraður eða ekki. Skáletraður punktur
færist örlítið til vinstri. Sé þess ekki gætt
að taka skáletur af punkti við aðrar let-
urbreytingar getur farið svo að hann lendi
ofan í næsta orði á undan. Það er því ekki
að ástæðulausu sem kafla Jóhannesar um
tvöfalda ritvélarbilið og önnur bil í næstu
útgáfu Handbókarinnar verður beðið með
óþreyju.
Saga tvöfalda
ritvélarbilsins
’
Margt er einnig óljóst
í íslenskri bilasögu.
Hvenær var til að
mynda hætt að nota bil í
skammstöfunum hér á
landi? Það sést lengi vel í
textum en hverfur svo. Var
millibilsástand?
El
ín
Es
th
er
Málið
Hvort notar maður
aftur eitt eða tvö bil
á eftir punkti?
Eitt á tölvu,
tvö á ritvél.
Nei, sko,
með penna?
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
V
íkingur Heiðar Ólafsson er eft-
irsóttur píanóleikari víða um
heim. Hann lærði í Juilliard-
skólanum í New York, en eftir
að hafa lokið þar námi flutti hann til Bret-
lands. Hann kom nýlega fram á opn-
unartónleikum í Hörpu þar sem hann lék
píanókonsert eftir Grieg við mikla hrifn-
ingu áheyrenda. Nú hefur hann sent frá
sér geisladisk með verkum eftir Bach og
Chopin.
„Eftir að ég lauk sex ára námi í Juilli-
ard árið 2008 fór ég að spila mikið af Bach
og Chopin,“ segir Víkingur. „Eftir því sem
ég spilaði meira af báðum tónskáldum átt-
aði ég mig æ betur á því hversu margir
þræðir tengja þá saman, þræðir sem eru
ekki augljósir við fyrstu sýn.
Margir tengja Bach fyrst og fremst við
gífurlega agaðan og sterkan strúktúr,
menn hafa jafnvel freistast til að lýsa tón-
listinni sem stærðfræðilegri. Það finnst
mér vera mikill misskilningur. Þrátt fyrir
stærðfræðilega snilligáfu var Bach umfram
allt mikið skáld sem komst á óheflað flug í
gegnum ströngustu og fullkomnustu
form. Að sama skapi hefur sá stimpill ver-
ið viðloðandi Chopin að tónlist hans sé
auðvitað uppfull af dásamlegum laglínum
en að hann sé á einhvern hátt ekki jafn al-
varlegt tónskáld og til dæmis Beethoven
eða Brahms. En Chopin er eins og Mozart;
á bak við allar laglínurnar sem virka svo
áreynslulausar leynist margbrotinn vefn-
aður af tónum og laglínum sem eiga í sam-
tali hver við aðra. Margbrotnari en jafn-
framt fágaðri tónlist er erfitt að hugsa sér.
Chopin var mjög sérstakur maður,
hann gaf lítið fyrir samtíðarmenn sína,
Schumann, Liszt og Wagner, en leitaði í
verk Bachs og Mozarts. Í verk Mozarts
sækir hann heiðríkjuna, það fágaða og
tæra, en af Bach lærði hann að meitla
hlutina inn að innsta kjarna þannig að
ekki er hægt að breyta einni nótu án þess
að tapa einhverjum galdri. Það á líka við
um leyndari þræði eins og í undirleiks-
hljómum sem fólk tekur venjulega ekki
endilega eftir. Tuttugu og fjórar prelúdí-
urnar sem eru á diskinum geyma ótal
dæmi um þessa ótvíræðu snilli Chopins.
Fyrir mér sameina þessi tónskáld
tvær andstæður sem ég hrífst mjög af í öll-
um listformum, það er sambandið á milli
frelsis og aga. Bach og Chopin fanga guð-
dóminn í gegnum agann og ótakmarkaða
skáldagáfu. Fáir listamenn hafa þetta
tvennt í jafn ríkum mæli. Margir lista-
menn eru vinnuþjarkar, búa yfir miklum
aga en skortir neista þess óvænta. Svo eru
aðrir sem hafa þennan neista en ná aldrei
að gera úr honum það sem efni standa til.
Chopin og Bach höfðu þessa náðargáfu,
gátu unnið með hana og hafið hana í æðra
veldi.
Það er mjög auðvelt að spila Chopin
ósmekklega, fara langt út fyrir rammann
og gera sjálfan sig að stóru númeri í túlkun
og tæknibrögðum en um leið tapast ein-
lægnin. Það sama á við um Bach, sem er í
rauninni ennþá erfiðari að spila því hann
er ennþá fíngerðari en Chopin og maður
getur leyft sér ennþá minni frávik.
Í hvert sinn sem ég spila reyni ég að
vera mjög frjáls í túlkun en vera samt inn-
an mjög afmarkaðs ramma. Þessu er hvað
erfiðast að ná fram í verkum eftir Bach og
Chopin. Þetta er líka ein ástæðan fyrir því
að ég ákvað að tefla þeim saman á þessum
diski.“
Sparaði ekki í neinu
Þú gefur diskinn út sjálfur. Af hverju
ákvaðstu að fara þá leið?
Árið 2009 gaf ég sjálfur út fyrsta diskinn
minn með verkum Brahms og Beetho-
vens. Ég vildi annaðhvort gefa út hjá stóru
erlendu fyrirtæki eða gefa diskinn út sjálf-
ur. Ég hafði ekki tengingar við stórfyrir-
tæki í plötuútgáfu og ákvað að gefa disk-
inn út sjálfur. Því fylgir mikill ávinningur.
Ég á til dæmis höfundarréttinn sjálfur og
hef ótakmarkað listrænt vald yfir heild-
armyndinni. Fólki finnst líka gott að vita
að það sé í raun að kaupa diskinn beint af
mér.
Ég hugsa geisladiskinn sem heildarein-
ingu í öllum smáatriðum og grafíski
hönnuðurinn minn fær allt til að ríma við
tónlistina: leturgerð, uppsetningu, litaval,
tegundir af pappír og þar fram eftir göt-
unum. Þetta eru endalausar pælingar.
Kápu nýja disksins prýðir listaverk eftir
Hrein Friðfinnsson, tvær myndir sem
Efast um
hverja
einustu nótu
Víkingur Heiðar Ólafsson hefur sent frá sér
geisladisk með verkum eftir Bach og Chopin.
Framundan eru tónleikar í Hörpu með Kristni
Sigmundssyni þar sem þeir flytja Vetrarferð
Schuberts.
Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrun@mbl.is
Lesbók