Framsóknarblaðið - 20.12.1969, Page 10

JÓLABLAÐ FRAMSÓKNARBLAÐSINS 1969
Einar H. Eiríksson:
Landakirkja
Frásögn sú, sem hér birt
ist var flutt á undan út-
varpsmessu, sem tekin var
upp í Landakirkju og flutt
í Ríkisútvarpinu sunnudag
inn 7. desember s. 1. Hún
birtist hér örlítið stytt og
orðfæri vikið við á stöku
stað, en að öðru leyti ó-
breytt.
Árið 1000 sendi Ólafur
Noregskonungur Tryggvason
þá Gissur hvíta og Hjalta
Skeggjason út til íslands
þeirra erinda að koma á
kristni á landinu. Segir í
Kristnisögu, að
„Þeir tóku . . . Vestmanna
eyjar og lögðu skip sitt við
Hörgaeyri, þar báru þeir
föt sín á land og kirkjuvið
þann ,er Ólafur konungur
h,?fði látið höggva og mælt
svo fyrir, að kirkjuna
skyldi þar reisa, ,er þeir
ir brenndu hana til grunna.
Fjórum árum síðar var enn
reist ný kirkja, og stóð hún
í suðvestur liluta núverandi
kirkjugarðs. Þar var kirkja
þrívegis byggð upp, og var sú
síðasta í notkun allt þar til
núverandi Landakirkja var
fullgerð.
Árið 1750 er hafinn undir-
búningur að því að reisa úr
steini þá Landakirkju, er
enn stendur. Uppdráttinn að
henni gerði Georg David
Anthon, konunglegur bygg-
ingameistari, aðstoðarmaður
Nikolai Eigtveds, eins kunn-
asta arkitekts og hallarsmiðs
Dana á 18. öld. Gerð var á-
ætlun um framkvæmd verks-
ins. Skyldu veggir vera tví-
hlaðnir úr höggnu og ó-
höggnu hraaungrýti,, tvær áln
ir að þykkt, bogar yfir glugg
um og gólf lagt tígulsteini.
Á dögum Kohls, sýsiumanns
í Vestmannaeyjum 1853—1860
var gerð veigamikil breyting
a kirkjunni, bæði ytra og
innra. Var þá reinstur turn á
kirkjuna og kirkjuklukkur
fluttar þangað, en klukkna-
port aflagt. Prédikunarstóll
var færður yfir altari. Skil-
rúm milli kórs og kirkju með
útskornum myndum af post-
ulunum tólf var fjarlægt, og
settar voru svalir fyrir vest-
urenda.
Árið 1903 var enn gerð
veigamikil breyting á kirkj-
unni. Reist var forkirkja úr
timbri, svalir voru stækkaðar
og ýmsar fleiri lagfæringar
gerðar.
Þriðja og síðasta breytingin
] var gerð á árunum 1955—1959
j er reist var ný forkirkja og
| turn, og var kirkjan endur-
■ byggð að þeirri breytingu
Landakirkja eftir breytingarnar 1903.
skyti bryggjum á land.“
Þessi var hin fyrsta kirkja
er reist var í kristni á ís-
landi, helguð hinum heilaga
Klemenz, verndara sæfara og
sjósóknara. Hvar hún hefur
raunverulega verið reist er
hinsvegar álitamál fróðra
manna, og ekki er heldur full
víst, hversu lengi kirkja hef
ur staðið á hinum upphaf-
lega stað. En kirkjur voru
reistar á Kirkjubæ og Ofan-
leiti, og eru þá orðnar tvær
kirkjusóknir í Vestmannaeyj-
um. Hélzt svo allt til 1837,
er þær voru gerðar að einu
prestakalli, Vestmannaeyja-
prestakalli. Árið 1537 var
reist kirkja að Fornu-Lönd-
um, sameiginleg fyrir Kirkju-
bæjar- og Ofanleitissóknir, i
en hinar fyrri kirkjur gerðar
að bænahúsum. Hin nýja
kirkja stóð til 1627, er Tyrk-
Áætlaður kostnaður við verk-
ið var 2.735 ríkisdalir, en
fullgerð kostaði byggingin
5174 ríkisdali. Hófst smíðin
árið 1774, en var ekki að
fullu lokið fyrr en 1780, og
það ár mun hún hafa verið
tekin í notkun.
Það var merkilegt við þessa
nýju kirkju, að hún var reist
utan garðs, og mun hún hafa
verið fyrsta kirkja á landinu,
sem svo var ástatt um. Hún
er þriðja elzta steinkirkja
landsins næst á eftir Viðeyjar
kirkju frá 1759 og Hóladóm-
kirkju í Hjaltadal, sem full-
gerð var 1763. Hún hefur tek
og sneitt af burstum, látlaus
ir því sem tímar liðu fram.
Hún var upphaflega turnlaus
ið allmiklum breytingum eft
og einföld í sniðum. Fyrir
vesturgafli var sett klukkna-
port, og þar voru höfuðdyr.
lokinni 4. október 1959. — ]
Teikningar af þessari breyt-
ingu gerði Ólafur Á. Kristj-
ánsson, fyrrverandi bæjar-
stjóri.
Landakirkja á marga forna
og fagra gripi, og hefur þó
margt verið frá henni tekið,
sem betur hefði varðveitzt.
Hér áðan var minnzt á út-
skornar postulamyndir, sem
nú eru allar glataðar. Nokk-
uð af munum var flutt úr
landi, sum til viðgerðar, en
fæst kom aftur, nema þá eft-
irlíkingar, þegar bezt lét. Alt-
aristaflan og mynd af því, er
Jesús blessar börnin, sem
hanga í kór ,eru eftirmyndir
af málverkum, sem kirkjan
átti, talin vera gjöf frá Hans
Wúrst, kaupmanni, um 1674.
Þriðja myndin í kór er af
heilagri kvöldmáltíð er eftir-
mynd, gerð af Engilbert Gísla
Pípuorgel Landsikirkju. Organistinn Martin Hunger
við hljóðfærið.
syni, málara ,en frummyndin,
talin vera eftir íslenzkan mál
ara á 18. öld, er á Þjóðminja
safni. Þá er talið, að kirkjan
hafi átt eintak af Guðbrand-
arbiblíu í vönduðu bandi með
látúnsspennum, sú hin sama
og getið er í vísitasíu 22.
september 1690. Þetta eintak
mun hafa verið selt um síð-
ustu aldamót ,en nú er til
ljósprentað eintak, sem er
nokkur raunabót.
En þrátt fyrir þá stefnu,
sem ríkti og ríkt hefur í
málum fornra muna og minja
að draga sem flest í eitt hús,
ýmist í Kaupmannahöfn eða
Reykjavík, er enn margt
dýrra og góðra gripa kyrrt í
Landakirkju. Kirkjuklukkur
eru tvær, stórar og hljóm-
fagrar, sú eldri steypt 1617
og ber latneska áletrun:
„Verbum domini manet in
æternum. Hans Kemmer me
fecit 1617,“ þ. e.: Orð Guðs
varir að Eilifu — Jóhannes
Kemmer gerði mig 1617. —
Hún hefur þannig lifað
Tyrkjaránið 1627. Hin klukk
an er frá 1743, og eru letr-
aðar á hana ljóðlínur á
dönsku. — Tveir fornir ljósa
hjálmar hanga í lofti. Stærri
hjálminn, 16 arma, gaf Hans
Nansen, borgarstjóri í Kaup-
mannahöfn, árið 1662, en hann
hafði þá á leigu verzlun við
Vestmannaeyjar. Hinn hjálm
inn, sem er 12 arma, smíðaði
Erlendur nokkur Einarsson
árið 1782, en hjálmurinn var
gjöf frá Hans Jensen Kiog,
kaupmanni. _ Skírnarfontur
úr eiri er frá 1779, en tin-
skál í fontinum er frá 1640
með áletrun, og messingstjak
] ar eru tveir með ágröfnu
I nafni Guttorms Andersen
1662.
Á síðari árum hafa kirkj-
únni einnig borizt góðar gjaf
ir, enda láta sóknarbörn sér
annt um, að búnaður hennar
allur sé sem hæfir öldnu
guðshúsi.
í kirkjunni er vandað pípu
orgel frá I. Starup & Sön í
Kaupmannahöfn, sett upp
1959, en stækkað og endur-
bætt 1966.
Eins og fyrr segir voru
tvær kirkjusóknir í Vest-
HéSeS Sipa
REYKJAVÍK
Sendir sínum fjölmörgu viðskiptamönnum
í Eyjum óskir um
GLEÐILEG JÓL
og gott komandi ár!