Framsóknarblaðið - 23.01.2003, Blaðsíða 3

Aðfaranótt þriðjudagsins 23.
janúar 1973 um kl. 1.55 hófst
eldgos í um 1600 m. langri
gossprungu á austanverðri
Heimaey í Vestmannaeyjum.
Eldgosið kom mjög á óvænt og
fyrirvaralaust. Að vísu höfðu
fundist nokkrir vægir jarðskjálf-
takippir á Heimaey frá kl.10 um
kvöldið, og varð snarpasti kip-
purinn kl. 1.40 um nóttina.
Kvöldið áður 22.janúar tók
fólk á sig náðir á Heimaey á
venjulegum tíma. Landlega var
hjá bátaflotanum, en um daginn
hafði gengið yfir stórviðri af
suðaustri með 12 vindstigum og
rigningu. Upp úr miðnætti
aðfaramætur 23.janúar voru fáir
á ferli í Vestmannaeyjakaupstað.
Skömmu fyrir kl. 2 var hringt
á lögreglustöðina og tilkynnt að
jarðeldur væri kominn upp
skammt ofan og austan Kirkju-
bæjar, austast í kaupstaðnum.
Gaus þá þegar í sprungunni
endilangri, og var kvikus-
trókaröðin svo þétt, að líktist
samfelldum eldvegg. Gosið
hafði byrjað, þar sem nú er aðal-
gígur nýja eldfjallsins, sem síðar
var nefnt Eldfell.
Hraun rann þegar í upphafi úr
gossprungunni undan halla til
austurs og norðausturs og tók þá
þegar að myndast hraunbreiða í
sjó fram. Brunalúðrar vom þeyt-
tir og bruna og lögreglubílar óku
um götur með vælandi sírenum
til að vekja fólk. A þriðja
tímanum munu flestir bæjarbúar
hafa verið komnir á ról, og tóku
þá þegar að streyma niður að
höfn.
Eins og áður sagði, voru allir
bátar í höfn vegna óveðursins
daginn áður. Voru það Eyjabátar
svo og aðkomubátar, sem leitað
höfðu vars í Eyjum, búnir til
brottfarar í skyndi og lagði fyrsti
báturinn af stað til Þorlákshafnar
um kl. hálfþrjú og síðan hver af
öðrum.
Bæjarstjórn Vestmannaeyja
ákvað um nóttina, að af öryg-
gisástæðum skyldi flytja alla
bæjarbúa til lands nema þá, sem
hefðu skyldustörfum að gegna,
enda gat svo farið, að innsiglin-
gin lokaðist, ef gossprungan
lengdist til norðurs, og eins gæti
flugvöllurinn lokast ef hún
lengdist til suðurs. Flugvélar
fluttu um nóttina um 300 manns
til Reykjavíkur, einkum sjúka
og aldraða.
Upp úr kl.4 um nóttina tók
Ríkisútvarpið að útvarpa tilkyn-
ningum og fréttum af gosinu.
Telja má að um 5000 manns
hafi verið flutt frá Heimaey
fyrstu gosnóttina, langflestir
með bátum. Flutningarnir gengu
vel og slysalaust. Kom það
einkum til af því að veður var
eins hagstætt um nóttina og
hugsast gat og eins það, að fólk
var rólegt þrátt fyrir ósköpin
sem yfir gengu.
Að morgni þriðjudagsins
23.janúar var því þeim björgu-
naraðgerðum lokið, sem mestu
máli skiptu, og íbúar
Vestmannaeyja sloppnir heilir á
húfi burtu frá mestu hættu, sem
steðjað hefur að íbúum þéttbýlis
á íslandi. Eftir voru í Eyjum
200-300 manns til að sinna þeim
verkum, sem varð að vinna.
Samantekt á gosinu 1973
23. janúar.1973.
Um klukkan 01.55 hefst gos á
Heimaey
31. janúar.
Öskufall var víða orðið um 4
metra þykkt austast í bænum og
gífurlegur þungi hvíldi því á
húsþökum undan þessu fargi.
6. febrúar.
Slökkvilið Vestmannaeyja fer
að koma fyrir leiðslum til kælin-
gar á norðurjaðri hraunkantsins,
sem þá stefndi á hafnargarðinn
9. febrúar.
Heimaey hefur stækkað um 2
ferkílómetra.
20. febrúar.
Vesturhlið eldfjallsins klofnar
undan eigin þunga og myndast
þá fyrsti Flakkarinn, sem talinn
var vera milljónir tonna. Flýtur
hann ofan á hraunbreiðunni og
stefnir með 25 m hraða á klst. í
átt að hafnarmynninu.
22. mars.
Var mikil hreyfing á hraun-
tungunni, sem rann til V og NV.
Hraunkanturinn ruddi undir sig
varnargarði sem þá var búið að
byggja og öllum húsum á þessu
svæði. Hraði hraunsins var þá
allt að 40 m. á klst. Þegar það
stöðvaðist um kl. 05 að morgni
þess 23.mars hafði mesta fram-
skriðið verið urn 180 m, um 70
hús hurfu undir hraunið á fáum
klst.
25. mars.
Um kl. 20:00 tekur hraunkan-
turinn að skríða fram milli
Landagötu og Urðarvegar.
Hraunkanturinn hafði verið um
30 m. hár á þessu svæði. Víða
sást þá í glóð og eld.
26. mars.
Um kl. 01:00 fór þunnt og
seigfljótandi hraun að vella fram
á um 200 m. breiðri tungu í
stefnu að Nausthamarsbryggju,
með hraða sem nam 50-100 m. á
klst. Um kl. 13:30 var hraun-
jaðarinn kominn að Heimagötu
neðan Landagötu. Hafði það þá
skriðið um 200 m. og 41 hús
brunnið.
26. mars.
Enn klofnar úr fjallinu og nýr
Eystri Gjábakki og Brimnes við Bakkastíg.
Unnið við hraunkælingu á Skansinum. Tveir steinar ultu yfir garðinn og inn í höfnina.
Þurrkhúsið.
Hér verður engu bjargað.
Flakkari stefnir til norðurs með
5-10 m. hraða á klst. Fjarlægðir
á hrauni eru nú um 210 m. í
Ystaklett.
1. apríl.
Hraunkanturinn hefur færst í
þá stöðu sem hann hefur í dag.
3. júlí
Almannavarnanefnd Vest-
mannaeyja tilkynnir að gosið sé
hætt að áliti sérfræðinga. Gosið
varði í fimm mánuði og tíu
daga.
Aætlað er að um 250 milljónir
rúmmetrar af hrauni og ösku
hafi komið upp í gosinu. Aska
og vikur voru um 20 milljónir
rúmmetrar.
Eldfellið var um 225 metrar á
hæð þegar gosi lauk. Heimaey
sem var um rúmlega 11,3 km2
að stærð fyrir gos, en um 13,5
km2 að stærð eftir gos, stækkaði
því um 2,2 km2.
Dælt var um 5,5 ntilljónum
tonna af sjó á hraunið til kælin-
gar, af því voru um 180 þúsund
tonn af salti. Alls eyðilögðust
um 360 hús á Heimaey eða urn
30% húsa í bænum, um 400
skemmdust en 400 voru lítið
skemmd. 1,5 milljónir tonn af
ösku fór yfir bæinn og l.d. var
áætlað að um 600 tonn af ösku
hafi fallið á þak sjúkrahúsins.
Hreinsuninni var að mestu
lokið haustið 1973, mest af
öskunni var notað til veg-
agerðar, stækkun flugbrauta og í
húsgrunna. Um tveir þriðju
íbúanna snéri aftur eða um 3500
af þeim 5300 er bjuggu hér fyrir
gos.
Sagan af kisu
í október 1972 var mér gefinn
kettlingur sem krökkunum þótti
að sjálfsögðu mjög vænt um
strax. Nú líður tíminn og í
janúar 1973 er kisi orðinn
nokkuð stálpaður og farinn að
ógna músarstofninum er lifði í
miðbænum þá. En gosnóttina er
við flúðum burt ásamt öllum
hinum stökk kisi eithvað burt,
enginn vissi hvert. Við höfðum
skilið eftir opinn gluggann í eld-
húsinu sem kisi var vanur að
fara inn og út um, alltaf þegar
honum hentaði. I öllu baslinu að
komast aftur út í Eyjar, til að ná
í helstu muni er fólk þurfti, var
einnig á dagskrá að ná í kisu og
koma henni upp á land. Hvergi
fann ég köttinn en þóttist skinja
að hún hafi verið eithvað á ferð-
inni svo glugginn var áfram
skilinn eftir opinn. A tíunda degi
í gosi er ég aftur á ferð að ná í
búslóðina og koma henni fyrir í
þessum frægu svörtu plast-
pokum sem við kölluðum trölla-
sm.... er ég kem inn í húsið, er
var á tveim hæðum, stendur kisi
á stigapallinum og horfir á mig.
Svo skipti engum togum, kött-
urinn tekur undir sig stökk og
beint á mig, þetta var svona 4 til
5 metra stökk og beinustu leið í
hálsinn á mér, svo byrjaði þessi
líka hávaða símfónía. Kötturinn
malaði svo hátt og hjúfraði sig í
hálsakot að ég efa að Júlía hafi
gert svo við Rómeó. Síminn var
í lagi og ég hringdi upp á land
svo krakkarnir gætu heyrt þessa
mögnuðu sítnfóníu í kettinum,
sem og að láta vita að hún var á
lífi eftir allan tímann. Siðan fór
ég og fann eitthvað að gefa kisa,
hún var svöng skal ég segja
ykkur. Síðan fórum við saman á
fastalandið og urðu fagnaðar-
fundir er kisi var aftur kominn í
hópinn.