Ný saga - 01.01.1996, Page 28

Snorri G. Bergsson
Tilvísanir
1 IJór Whitehead, Milli vonar og ótta. Island í síðari
heimsstyrjöld (Rvík, 1995), bls. 354-55.
2 Hugtakið „fimmta herdeildin" varð frægt í borg-
arastyrjöldinni á Spáni, þegar Emilio Mola, hershöfðingi,
sagðist vera tilbúinn til árásar á Madrid með fjórum her-
deildum, en „fimmta herdeildin" myndi rísa upp meðal
borgarbúa. Hugtakið mun þó fyrst hafa verið notað við
sömu kringumstæður árið 1790, þegar rússneskar her-
sveitir Suvarovs sátu um virkið Ismail, sem þá var í hönd-
um Tyrkja.
3 hjóðskjalasafn íslands. Dómsmálaráðuneytið, dagbók
[F>í. DR, db] 15/331: Þýzkir þegnar búsettir í Reykjavík
30/4 1940. býskir þegnar búsettir utan Reykjavíkur 30/4
1940. Niðurstöðu tölur um fjölda Þjóðverja á Islandi 30/4
1940. Snorri G. Bergsson, „Útlendingar og íslenskt sam-
félag“, MA-ritgerð í sagnfræði, janúar 1995, Pjóðarbók-
hlaða, bls. 105-107.
4 Þór Whitehead, Stríð fyrir ströndum. ísland í síðari
heimsstyrjöld (Rvík, 1985), bls. 117-18. - Ingibjörg Jóns-
dóttir (Falkner), viðtal 11. desember 1995.
5 Þór Whitehead, Milli vonar og ótla, bls. 72.
6 „Úr vegabréfaskrá þýska konsúlatsins". (Einkaeign).
7 Þór Whitehead, Stríð fyrir ströndum, bls. 49.
8 Ingibjörg Jónsdóttir (Falkner), viðtal 11. desember
1995.
9 Sigurlaug Jóhannsdóttir (Scheither), viðtal 17. desem-
ber 1995.
10 Munurinn á Gunther Timmermann og Werner
Gerlach kom einkum fram í afrakstri starfs þeirra á ís-
landi. Werner Gerlach skildi eftir sig vaxandi flokksstarf
og söguþráð í fjölda bóka, en Timmermann samdi yfir-
gripsmikið fræðrit um fuglalíf á íslandi!
11 Þótt breskir ráðamenn hafi fallist á takmarkaðan inn-
flutning þýskra flóttamanna, voru sífelldar deilur í breska
þinginu um réttmæti þeirrar stefnu. Sjá A.J. Sherman, ls-
land Refuge. Britain and Refugees from the Third Reich
1933-1939 (London, 1973/1994).
12 David Cesarani, „An Alien Concept? The Continuity
of Anti-Alienism in British Society before 1940“, Intern-
ment of Aliens in Twentieth Century Britain. Ritstj. Dav-
id Cesarani og Tony Kushner (London, 1993), bls. 44.
13 Undir flokkinn „enemy aliens“ heyrðu þá 62.244
Þjóðverjar og 11.989 Austurríkismenn. Hinn 12. apríl
1940 bættust við 47.664 Sovétmenn og 3.965 Ungverjar.
Ronald Stent, Bespattered Page? The Internment of His
Majesly’s „most loyal enemy aliens" (London, 1980), bls.
36-38,48. Við innrás ítala í Frakkland 10. júní 1940 bætt-
ust við yfir 20.000 ítalir. Peter og Leni Gillman, „Collar
the Lot!" How Britain Interned and Expelled Its Wartime
Refugees (London, 1980), bls. 147-50.
14 David Cesarani, „An Alien Concept?", bls. 44^16.
Ronald Stent, Bespattered Page?, bls. 30-37. - Frangois
Lafitte, The Internment of Aliens (Harmondsworth,
1940), bls. 37-38.
15 Tony Kushner, „Clubland, Cricket Tests and Alien
Internment, 1939-1940“, Internment of Aliens, bls. 82 og
áfram. - Peter og Leni Gillman, Collar the Lot!, bls.
44-45.
16 Þýska sendiráðið í London hafði tekið saman „svart-
an Iista“ yfir menn sem handtaka skyldi í Bretlandi, ef
þýski herinn gerði innrás í landið. Efstur á lista var mað-
ur að nafni Eric Cable, ræðismaður, „kunningi" Islend-
inga frá því í heimsstyrjöldinni 1914-18. Þó skal taka
fram, að listinn var birtur í stafrófsröð. Sjá Peter Fleim-
ing, Invasion 1940: an account of the German prepara-
tions and the British counter-measures (London, 1982),
bls. 184-85. En listi þessi sýndi og sannaði, að njósnir
Þjóðverja í Bretlandi voru frekar ómarkvissar. Sumir
þessara manna voru dánir, t.d. Sigmund Freud, aðrir
höfðu aldrei komið til Bretlands eða bjuggu í Bandaríkj-
unum, t.d. Heinrich Bríining, fyrrum ríkiskanslari Þýska-
lands, sem bjó í Harvard-háskólanum í Cambridge,
Massachusetts. Ronald Stent, Bespallered Page?, bls.
255-56.
17 Hendrik Ottósson, Hvíta stríðið - Vegamót og vopna-
gnýr. (Rvík, 1980), bls. 214-16.
18 Flestir þeirra sem sóttu fundi Nasistaflokksins reglu-
lega höfðu komið hingað til lands árin 1937-39. „Table of
Attendance at Nazi Party and Labour Front Groups“.
(Einkaeign) - PÍ. DR. db. 15/331, Þýzkir þegnar búsettir
í Reykjavík 30/4 1940. Þýskir þegnar búsettir utan
Reykjavíkur 30/4 1940.
19 Þór Whitehead, Milli vonar og ótta, bls. 343.
20 Sama heimild, bls. 376-80, 345-46.
21 „í leit að gamalli kærustu", DV, 9. júlí 1983. Steinar
Guðmundsson, viðtal 12. júlí 1996.
22 Pjóðminjasafn. Þjóðháttadeild: 9473.
23 Sigurlaug Jóhannsdóttir (Scheither), viðtal 17. desem-
ber 1995. Sömu sögu sagði Karl Eiríksson, en hann var
staddur á heimili Heinrichs Durrs, mágs síns, að morgni
hernámsdagsins. Karl Eiríksson, viðtal 22. desember
1995. „Höfðu pabba á brott með sér“, Morgunblaðið, 6.
maí 1990.
24 Þór Whitehead, Milli vonar og ótta, bls. 355-56.
25 P/ublicj Rfecordj Ojfficej, London, F[oreign] Offfice]
371/29299, XC 3581: Breska sendinefndin til hermála-
ráðuneytisins, 26. júní 1941.
26 PÍ. DR. 15/331: Þýzkir þegnar búsettir í Rcykjavík
22/6 1940. Þýzkir þegnar búsettir utan Reykjavíkur 22/6
1940. Þýzkir þegnar búsettir í Reykjavík 30/4 1940. Þýsk-
26