Ný saga - 01.01.1996, Side 64

Pétur Pétursson
Undirbúningur
að fyrstu kröfu-
göngu, sem farin
var í Reykjavík
að frumkvæði
fulltrúaráðsins,
var að ýmsu
leyti með
öðrum hætti
en hingað til
hefir verið talið
Útisamkoma Dagsbrúnar og
rauði fáninn
Áhugamenn í hópi verkalýðs og róttækra
stjórnmálasamtaka höfðu lengi rætt um
nauðsyn þess að vekja athygli á kröfum og
baráttu alþýðusamtaka fyrir réttarbótum. í
umræðum var þá oft vitnað til annarra landa
þar sem verkalýður safnaðist saman til úti-
funda, efndi til liðskönnunar með ýmsum
hætti og færi í kröfugöngur til þess að leggja
áherslu á kröfur samtakanna og sýna styrk
sinn. Verkamannafélagið Dagsbrún efndi til
skemmtifarar árið 1921.
Til þeirrar skemmtifarar var efnt með
skömmum fyrirvara. Ákvörðun um förina var
tekin á laugardegi og farið daginn eftir,
sunnudaginn 28. ágúst. Farið var frá Alþýðu-
húsinu kl. 11 áleiðis að Árbæ. 150 manns fóru
gangandi, en allur fjöldinn í bifreiðum. Raf-
magnsstöðin var skoðuð og þótti tilkomu-
mikil. í broddi fylkingar gekk félagsstjórn
Dagsbrúnar undir fána félagsins, en næstur
honum var borinn rauður fáni, nýr. Aftastur
var ríkisfáninn íslenski. Hvflst var í Elliðaár-
hólma. Þar söng „Bragi“, söngflokkur Dags-
brúnar. Þaðan var gengið upp í Ártúnsbrekk-
ur þar sem formaður félagsins, Pétur G. Guð-
mundsson, skýrði nytsemi rafmagns. Á Ár-
bæjartúni hafði félagið látið reisa tjald. Þar
var drukkið kaffi og snætt nesti. Síðan var
söngur og ræðuhöld. Pess er getið að Pétur G.
Guðmundsson hafi afhent Alþýðuflokknum
hinn rauða fána til flokksmerkis, og var tekið
undir það með margföldu húrrahrópi.
Margt verður til þess að verkalýðshreyf-
ingin tekur ástfóstri við rauða fánann á þess-
um frumbýlingsárum. Pjóðfáninn, ríkisfáni
hins fullvalda íslands, virðist eigi talinn það
tákn er fylki vinnulýðnum til réttindabaráttu.
Skáldin ungu kveða rauða fánanum lof og
ljóð, þýða og frumkveða. Jón Thoroddsen
þýðir ljóð Jims Conells:
Það svella um þig sigurhljóð
það sveima um þig friðarljóð
Þú bjarta merki mikla spá
um mannréttindi og frelsisþrá.
Guðmundur G. Hagalfn yrkir skömmu síðar
fánasöng ungra jafnaðarmanna.
Áfram skal, áfram skal.
Lyftum fána frelsisroða
fánann rauða látum boða
fögnuð jafnt um fjörð og dal.
Elísabet Jónsdóttir, ekkja og margra barna
móðir, sem telur sig órétti beitta af ríkisvaldi,
kveður:
Ég búrkistum íhaldsins bind ekki krans
þar beinlæst er fé hinna snauðu
og síst skal mig undra þó fylki sér fans
um fánana og kjörorðin rauðu.
Hugmyndin að kröfugöngu
Þegar minnst er atburða, sem taldir eru marka
tímamót í sögu samtaka, er að jafnaði kapp-
kostað að leita sem traustastra heimilda. í
mörgum tilvikum er þó ekki hægt um vik því
íslendingum er margt annað betur gefið en
hirðusemi um fundagerðir félaga og önnur rit-
uð gögn er styðjast mætti við þegar saga er
skráð. Af því má ljóst vera að frásagnir, sem
ritaðar eru samkvæmt minni, þótt skilríkir
menn segi frá eða séu teknir tali, kunna að
reynast ótraust undirstaða og fánýt fræði. Eru
þess mörg dæmi að oft ber mikið á milli um
frásögn sjónarvotta af sama atburði. Þótt þeir
virðist standa lifandi fyrir hugskotssjónum er
minni manna brigðult og valt að treysta þvf.
Við rannsókn fundagerðabóka fulltrúaráðs
verkalýðsfélaganna í Reykjavík og Jafnaðar-
mannafélags Reykjavíkur kemur í ljós að und-
irbúningur að fyrstu kröfugöngu, sem farin
var í Reykjavík að frumkvæði fulltrúaráðsins,
var að ýmsu leyti með öðrum hætti en hingað
til hefir verið talið.
Fulltrúaráð verkalýðsfélaganna gekkst fyr-
ir skrúðgöngu um götur Reykjavíkur og efndi
síðan til samkomu á Baldurshagaflötum í júlí-
mánuði 1922. Á fundi Jafnaðarmannafélags
Reykjavíkur, sem haldinn var sunnudaginn
28. maí 1922, var rætt um þátttöku félags-
manna í fyrirhugaðri „skemmtigöngu verka-
lýðsfélaganna" (þeirri, sem nefnd var hér).
62