Ný saga - 01.01.1996, Síða 77

Smári Geirsson
Landsbyggðin og
sagnfræðin
Á sem ÞETTA ritar hefur löngum hald-
ið því fram að mjög óæskilegt væri fyr-
ir sagnfræðilegar rannsóknir og aðrar
rannsóknir á íslensku samfélagi að þeir sem
stundi þær skuli að langmestu leyti búa og
starfa á einu og sama landshorninu. Skóla-
gengnir fræðimenn á flestum sviðum hafa
safnast saman á höfuðborgarsvæðinu og þar
eru nánast allar ákvarðanir um rannsóknarelni
teknar og þar eru flestar rannsóknir unnar.
Pað er kunnara en frá þurfi að segja að bú-
seta hefur mikil áhrif á lífssýn og viðhorf fólks
og því leiðir samþjöppun fræðimanna á suð-
vesturhorninu til þess að höfuðborgarsjónar-
mið ríkja á flestum sviðum fræðimennsku.
Þessi staðreynd er einkar alvarleg þegar þjóð-
félagsrannsóknir eru hafðar í huga en hún
leiðir til þess að slíkar rannsóknir verða ein-
hæfari en ella ásamt því að hætta er á að nið-
urstöður þeirra eigi einungis við um höfuð-
borgarsvæðið en alls ekki landið allt.
Til að útskýra nánar hvað átt er við er best
að taka dæmi sem vonandi varpar ljósi á þá
hugsun sem hér er reynt að koma á framfæri.
í ársbyrjun 1985 var komið á fót stofnun sem
ber heitið Iðnsaga íslendinga og var henni
ætlað að skipuleggja ritun á iðnsögu þjóðar-
innar. Fljótlega þótti sýnt að vart væri hægt að
rita trausta iðnsögu án þess að áður væri
skráð saga helstu iðngreina. Því var ákveðið
að hefja verkið með því að láta semja og gefa
út ritröð sem bæri heitið Safn til iðnsögu ís-
lendinga og skyldi hvert rit í ritröðinni fjalla
um liltekna iðngrein eða tiltekið svið iðnaðar.
Jón Böðvarsson var ráðinn ritstjóri iðnsög-
unnar og þegar var hafist handa við að ráða
menn til ritstarfanna.
Stofnun Iðnsögu íslendinga varð til þess að
sá sem þetta skrifar hóf að kanna hvaða
heimildir væru fyrirliggjandi um iðnað al-
mennt og þá einkum um austfirskan iðnað.
Að lokinni umtalsverðri skoðun á prentuðum
heimildum lágu eftirfarandi niðurstöður fyrir:
- Lítið hefur verið ritað um þann þátt at-
vinnusögunnar sem að iðnaði lýtur.
- Útgefið efni um íslenska iðnsögu fjallar
að langmestu leyti um iðnað á höfuðborg-
arsvæðinu og saga iðnaðar á landsbyggð-
inni því að mestu óplægður akur.
Fyrir tilkomu Iðnsögu íslendinga hafði þess-
um þætti íslandssögunnar lítt verið sinnt en
þó má segja að hann hafi ekki algerlega verið
vanræktur. Nokkuð hafði verið ritað um fé-
lagsstarfsemi iðnaðarmanna og eins hafði
Iðnaðarmannafélagið í Reykjavík gefið út
Iðnsögu íslands í tveimur vænum bindurn
árið 1943. Þessi útgáfa Iðnaðarmannafélags-
ins var merk en langt frá því að vera gallalaus.
Við lesendum blasti að höfundar hinna ýmsu
þátta þessa verks höfðu lítt eða alls ekki fyrir
því að afla upplýsinga um iðnþróun í þeim
landshluta sem ljærstur er höfuðborgarsvæð-
inu, þ.e. Austurlandi. Sú staðreynd að heilu
landshlutarnir urðu oft nánast útundan hjá
höfundum þessa rits rýrir gildi þess mjög.
Aðrar prentaðar heimildir sem kannaðar
voru í kjölfar stofnunar Iðnsögu Islendinga
voru í ótrúlega mörgum tilvikum þessu sama
marki brenndar; öll áhersla lögð á umfjöllun
um iðnað í Reykjavík og nágrenni en vart
fjallað um þennan þátt atvinnulífs á lands-
byggðinni. Ef einhverju svæði landsbyggðar
voru gerð skil þá var það einna helst Akur-
eyri.
75