Ný saga - 01.01.1996, Síða 96

Björn S. Stefánsson
Mynd 5.
Erlingur Friðjónsson.
Hann stýrði Kaup-
félagi verkamanna á
Akureyri frá 1918 og
var þingmaður
Akureyrar 1927-31.
Mynd 6.
Seyðisfjarðarkaup-
staður um 1920.
tækifærið sem siglfirðingar höfðu haft til að
kjósa um lista, áður en þeir kusu bæjarstjórn
1919. Kjördæmakjör fór fram í október. Kusu
þá 52,6% af kjörskrá.
í kjördæmunum var víðast aðeins einn al-
þingismaður í kjördæmi og hvergi fleiri en
tveir. Þetta breyttist árið 1920, þegar þing-
mönnum Reykjavíkur var fjölgað í fjóra. Þar
var þetta ákveðið:7 „Nú hefir maður skriflega
leyft nafn sitt á fleirum listum en einum, og
skal þá nema nafnið burt af öllum listum.”
Þetta ákvæði hefur gilt síðan.
Ákvæðið í lögum um sveitarstjórnarkosn-
ingar, sem heimilaði að sami maður væri á
fleiri en einum lista, var afnumið árið 1936. í
greinargerð með frumvarpinu, sem flutt var
fyrst árið 1935 og aftur árið eftir, og í umræð-
um á þingi, er hvergi vikið að því hvort sami
maður megi vera á tveimur listum. Það við-
horf sem þar varð ofan á var að koma á hlut-
fallskosningum. Þóttu þær hafa þann kost, að
þeir, sem kosningu hljóta, væru fulltrúar
ábyrgra samtaka. Þetta sjónarmið kom bezt
fram í máli fulltrúa Alþýðuflokksins sem átti
aðild að ríkisstjórn og vildi meira að segja
lögbjóða listaframboð í samræmi við það, en
þingið féllst ekki á það.
Breytingin árið 1930, þegar sett var í lög að
kjósa alla sveitarstjórnina til fjögurra ára í
stað þess að kjósa hana til sex ára í þrennu
lagi, styrkti það sjónarmið að viðhafa beri
hlutfallskosningu fulltrúa ábyrgra samtaka í
stað þess að kjósa óháða menn.
Heimildir um framboð í bæjarstjórnar-
kosningum umræddan tíma, frá 1904 til 1934,
kjörbækur og staðarblöð, eru misgóðar. Bæj-
arfélögin voru fyrst fjögur, Reykjavík, ísa-
fjörður, Akureyri og Seyðisfjörður, en síðar
bættust við Hafnarfjörður, Siglufjörður,
Norðfjörður og Vestmannaeyjar. Á ísafirði er
ekkert dæmi um sama mann á fleiri listum.
Þar eru flokkadrættir greinilegir og oftast að-
eins tveir listar í boði.,í Á Seyðisfirði voru
kosnir tveir menn í einu árlega frá 1905 til
1919 á tveimur eða þremur listum.'' Var al-
gengt að sami maður væri á tveimur eða fleiri
listum og voru þá stundum höfð endaskipti á
listunum. Dæmi um það er kosningin 1917. Þá
komu fram þrír listar eða eins og segir í kjör-
bókinni:
A consul Stefán Th. Jónsson 102
verzlunarstjóri Benedikt Jónasson
B Benedikt verslunarstjóri Jónasson 4
Stefán Th. consul Jónsson
C Karl Finnbogason skólastjóri 121
Benedikt Jónasson verslunarstjóri
Á 4 C-lista-seðlum var Benedikt útstrikað-
ur og á 6 A-listaseðlum var Benedikt út-
strikaður.
Kosnir 1. á C-lista Karl með 121 atkvæði og
1. á B-lista Benedikt sem einnig var neðri
maður á hinum listunum, með 110 1/2 at-
kvæði. 1. maður á A-lista fékk 104.
Úr því voru oftast kosnir þrír árlega fram til
1929, og er aðeins eitt dæmi um blöndu af
þessu tagi.
Á Akureyri10 voru fáein dæmi um blöndu
framan af. Sem dæmi má nefna, að árið 1909,
þegar kjósa átti tvo, komu fram þrír listar, A-
listi Oddeyrarbúa með Sigtryggi Jóhann-
essyni kaupmanni og Anton Jónssyni, B-listi,
sem félagið Skjaldborg studdi, með Stefáni
Stefánssyni og Ottó Tulinius, og C-listi, sem
verkamannafélagið studdi, með Kristjáni Sig-
urðssyni verzlunarstjóra og Sigtryggi Jóhann-
essyni kaupmanni.
94