Austurland - 21.12.1956, Blaðsíða 6

AUSTURLAND
Neskaupstað, 21. desember 1956.
6
Ólafur Arngrímsson var fyrir-
ferðarmikill maður á Austurlandi
ú sinni tíð. Hann lifði heila öld og
það er ekki nema lítið eitt liðið á
aðra öld síðan hann enti sitt aldar-
líf, en þó er það svo, að gjörsam-)
lega er þetta gleymdur maður, svo
ekki þýðir að spyrja nokkurn
mann á Austurlandi, hvað þá ann-
ars staðar, hvort hann viti nokk-
uð um þennan mann að segja.
Ættfræðin aðeins heggur á honum
í sambandi við mikilhæft kvon-
fang, og þjóðsagnasafnarinn mikli,
Sigfús Sigfússon, kann aðeins að
nefna hann, segir þó þjóðsögu þar
sem hann kemur við, og telur hann
vera úr ættarrunni séra Stefáns
Ólafssonar. Hvorutveggja er þetta
ábyrgðarlaus lausmælgi þjóð-
sagnaritarans. Þjóðsagan bendir
þó til þess, að Ólafur hafi verið
góður bóndi, en það er líklega of-
rausn hennar. Galdra-Bjarni í
Austdal, langafi hinna kunnu, gáf-
uðu Háreksstaðabræðra, eldri,
sona Jóns Benjamínssonar, nær
frá honum 18 sauðum. Átti Ólaf-
ur þá að búa á Dalhúsum í Eiða-
þinghá. Bjarni fór með gærurnar
og mörinn upp yfir Fjall til Héraðs
og leggur ofan Dali til Eskifjarð-
ar, en verður að snúa þar aftur
og nær Dalhúsum og biður Ólaf að
geyma fyrir sig flutninginn til
vors, hvað Ólafur á að hafa gert
góðfúslega. Er þjóðsagan báðum
góð. Það er mikill galdramaður,
sem þetta getur, og til þess er
sagan sögð, og það er mikill bóndi,
sem eiginlega ekki saknar 18
sauða, og góður maður og greiða-
maður, sem þarna verður á vegi
galdramannsins, en kannske ekki
beint djúpvitur.
Sjálfsagt minnka galdrarnir og
fækka sauðirnir, ef það skyldi
vera til svo sem flugufótur fyrir
þessari sögu, sem aldrei mun
meira vera, og er þetta lítils nýtt
í ævisögu Ólafs Arngrímssonar,
jafnvel þó hér verði að nota hvern
flugufót, sem hægt er að rekast
á, og gera alltaf meira úr en
minna. Það hefur tekið langan
tíma og verið torsótt verk, að
safna þessum fótum saman, sem
hér verður stungið undir þessa
sagnaritun af Ólafi Arngrímssyni,
sem hér fer á eftir. Er þá heldur
ekki þess að dyljast, að hér vant-)
ar mikið í, eins og forðum í faðir-
vorið í Hofteigskirkju. Hefur ekki
verið hægt að hafa upp á foreldr-
um Ólafs, né einum lausaleiks-
krakka hans, og má þá segja, að
hér vanti bæði upphaf og endi á
Ólaf þennan, því undir lausaleiks-
krakka þessum er það komið,
hvort Ólafur á nokkra afkomend-
ur á meðal okkar, sem nú lifum,
og síðan um sögu alla væntanlega.
Það er fyrst af Ólafi að segja,
sem ekki var nú neitt smáræði í
þá daga, að hann er nefndur lög-J
réttumaður úr Múlaþingi árið
1765, og þá yfir þrítugsaldur kom-
inn, en aldursákvörðunum á hon-
um seinna ber ekki nákvæmlega
saman og fer "þó ekki nema tvenn-
um sögunum, en það eru árin 1731
og 1733, sem um getur verið að
ræða sem fæðingarár hans. Það
er nokkuð furðulegt, að ekki skuli
vitað hvaðan úr ættarrunni slíkur
maður er kominn, því hér þurfti
það til, að eiga nokkuð undir sér
og það að fleiru en einu leyti og
mátti sízt vanta allgóð efni og
sæmilega staðfestu til þess að
koma til greina við slíkan vanda
og slíka vegsemd. Dugði hér ekki
gjörfuleikinn einn til, hvorki hinn
ytri eða innri og þó báðir færu
saman. Það er þó svo með
Ólaf, að það er sízt vitað hversu
efnahag hans var varið, og það er
ekki að sjá annað en að ennþá sé
hann staðfestulaus, er hann er
ursmenn búandi í þinghánni, en
ennþá virðist Ólafur einhverskon-
ar lausamaður. Og það sem þó er
furðulegra, að sýslumaðurinn,
Pétur Þorsteinsson, veit það, að
Ólafur á til saka að svara á þessu
þingi. Mun þetta algjörlega ein-,
stætt vera í allri þessari löngu og
óslitnu sögu á íslandi fram á þenn-
an dag. Sýslumaðurinn spyr um
legorðssakir í þinghánni, og fær
að svörum, að Úlfheiður Einars-
dóttir og Ólafur Arngrímsson hafi
barn átt sín á milli á næstliðnu
hausti. Þetta reynist að vera
hennar fyrsta, en hans annað
meinalaust frillulífsbrot, svo enn-
þá er Ólafur ókvæntur, en orðinn
34—36 ára gamall. Þetta varðar
nokkrum sektum við kónginn, og
Ólafur borgar hana fyrir þau bæði
afturgöngu Möðruda’r: Möngu, og
sagðist vera dóttursonur séra
Bjarna í Möðrudal, er mest mein
varð að afturgöngunni.
Það sést á þingbókinni, að
Bjarni mótmælir öllum málarekstri
séra Hjörleifs með ákveðnum rök-
stuðningi. I fyrsta lagi vegna
mágsemda, og lýtur það að sjálf-
sögðu að því, sem rétt er, að
Hjörleifur prestur átti fyrir fyrstu
konu Margrétu föðursystur setu-
dómarans Péturs Þorsteinssonar,
og svo var Guttormur sonur séra
Hjörleifs, að ganga að eiga Björgu
dóttur Péturs setudómara. Þetta
voru náttúrlega yfirdrifnir form-
gallar á málarekstrinum. Og í
öðru lagi lúta þessi mótmæli að
öðrum stefnuvottinum, Ólafi Arn-
grímssyni. Það er ekki ljóst í
<s>-------------------------
Síðasli
lögréilumaður Ausiurlands
Eftir Benedikt Gíslason frá Hofteigi
nefndur lögréttumaður, og mun
það nokkuð einstætt í allri hinni
löngu Alþingissögu. Er helzt svo
að sjá sem Ólafur hafi átt einhvern
þann hjarl að baki, sem getur ýtt
honum hvarvetna fram, sem um
ábyrgðarstörf og mannvirðingar
er að ræða, og það jafnvel fram
yfir það, sem hæfileikar hans
leyfðu og honum gat til gæfu
orðið. Er það svo um Ólaf, að þótt
maður hitti hann fyrst uppi á
þessum háa tindi mannvirðing-
anna, þá heldur hann jafnan ofan
í ytri ástæðum, og loks þangað,
sem dalurinn er dýpstur. Er þó
vandinn mikill á þessu mati, og á
tíminn, sem hann lifir á kannske
mesta skuld í þessu efni, því yfir-
leitt risu Islendingar ekki á öðrum
tíma lægra á legg, og þar fyrir ut-|
an ekki á manna færi að meta hver
er stór eða lítill í ævisögu. En í
samræmi við það, sem fyrst er frá
honum sagt, og þó einkum í sam-
bandi við gruninn, sem við höfum
um bakhjarlinn hans, finnum við
flest það, sem grafa má upp um
manninn.
Það er á manntalsþingi á Ási
í Fellum árið 1766, sem Ólafur er
einn af 8 þingvitnunum. Voru ætíð
til þess nefndir valinkunnir heið—
og síðan veit enginn um Úlfheiði
né barnið neitt að greina.
Þetta er fyrsta heimildin um
búsetu Ólafs í Fellahreppi, þó eigi
sé tilgreint hvar hann átti heima,
en síðan átti hann eftir að koma
þar við sögu og ljúka þar ævinni
aldarlangri.
Það er stuttu síðar þetta sama
ár, 1766, að aftur er haldið þing
á Ási, settuþing, aukaréttur nú.
Það hafði borið til, að séra Hjör-
leifur Þórðarson á Valþjófsstað
hafði farið í mál við sýslumanninn
granna sinn, Hans Wíum á
Skriðuklaustri. Það þarf nokkuð
til að stefna sjálfum sýslumannin.
um, sem fram kom, enda var ann-
ar ptefnuvotturinn Ólafur Arn-
grímsson, lögréttumaður.
Hans Wíum getur ekki dæmt í
eigin sök og Pétur Þorsteinsson,
sýslumaður á Ketilsstöðum er
settur dómari í málinu.
Þarna á Ásþinginu fær maður
ýmsar upplýsingar, þótt máls-
skjölin, sem fram hafa verið lögð
í réttinum, séu þar eigi túlkuð,
hvorki til sóknar né varnar.
Fyrir Hans Wíum mætir Bjarni
önundarson, lögfræðingur, sjálf-
sagt sá hinn sami sem sagði
Halldóri í Reykjahlíð gleggst af
þingbókinni hversvegna Ólafur er
ekki fullgildur stefnuvottur, en
Guttormur Hjörleifsson, sem
þarna mætir fyrir Pétur Þor-
steinsson, svarar því á þá leið, að
annar stefnuvottur sinn hafi verið
forfallaður og hann því nefnt Ólaf
í staðinn. Þetta var löglegt og er
enn í dag og hlaut Hans Wíum
og lögfræðingur hans að vita það,
svo gruna má að hér hafi komið
fleira til, að málarekstrinum er
mótmælt fyrir formgalla hvað
birtingu stefnunnar viðkom, auk
þess, sem áður er talið. Virðist og
þinghaldið til þess gjört að prófa
gildi stefnubirtingarinnar, og
þess vegna er þetta þinghald í
Fellahreppi, að þar eiga báðir
stefnuvottarnir heima. Sagði Hans
sýslumaður í sókn sinni í málinu,
að stefnuvotturinn Ólafur Arn-
grímsson hafi verið í því ástandi,
að hann hafi ekki haft brúkun
viljans né skilningsins, og svo hafi
sól verið gengin af lofti, er stefn-
an hafi verið lesin.
Hinn stefnuvotturinn er Árni
Jónsson, líklega hreppstjóri á
Urriðavatni.
Það vaknar af þessu sá grunur,
að sá hinn mikli hjarlinn, sem á
bak við Ólaf stendur, sé Hjörleif-