Austurland - 21.12.1956, Blaðsíða 7

Neskaupstað, 21. desember 1956.
AUSTURLAND
7
ur prófastur á Valþjófsstað og
kemur þó fleira til.
Næst spyrst það af Ólafi, að
hann kvænist, og þó ekki vitað
um ár ná dag, en dóttur eignast
hann með konu sinni árið 1772
og er hún fædd í Fellahreppi.
Kona Ólafs er Guðríður dóttir
séra Þórarins prests á Skorrastað,
Jónssonar prests á Hólmum, Gutt-
ormssonar prests sama stað, Sig-
fússonar prests í Hofteigi, Tóm-
assonar. Ólafur hefur nokkurs
þurft við til að fá þetta gjaforð,
því Þórarinn prestur er ríkur mað-
ur á þessum tíma. Árið 1762 á
liann m. a. Hafrafell í Fellum og
Hjarðarhaga á Jökuldal, hvoru-
tveggja vildisjarðir. Svo er ekki að
því að spyrja, að séra Hjörleifur
átti fyrir aðra konu Bergljótu.
systur séra Þórarins, og líkist
þetta nokkuð því, sem títt var, að
gömlu karlarnir giftu saman
börn sín. Má af þessu þykja lík-
legt, að Ólafur hafi þá sett bú að
Hafrafelli, en Ijóst er það síðar,
að eigi hefur hann eignazt þá
jörð með konu sinni, því síðar býr
þar Björn Eiríksson, annar tengda-
sonur séra Þórarins, nema hann
hafi keypt af Ólafi.
Þá ber það til, að hval rekur á
norðurströnd Vopnafjarðar í
löndum jarðarinnar Ljósaland.
Refsstaðakirkja taldist eiga þenn-
an reka samkvæmt máldaga um
hvalreka á Sellátrum þarna á
ströndinni, en nú voru Sellátrar
ekki lengur til, en landið gengið
undir Ljósaland. Pétur Þorsteins-
son, sýslumaður, gerði tilkall til
rekans, með því að hann átti jörð-
ina Torfastaði í Vopnafirði, og
taldi að sú jörð ætti þarna hval-
rekaítak frá gömlum tíma.
Refsstaðaprestur, séra Guð-
mundur Eiríksson, hirti rekann og
mótmælti kröfu Péturs. Reisti
Pétur þá mál, en þar sem hann
var aðili málsins gat hann ekki
rekið það sjálfur og var settur
dómari í málið Ólafur Arngríms-
son.
Ólafur setur rétt á Ásbrands-
stöðum 18. ágúst 1774 og gerist
málið strax all umfangsmikið.
Gamlir Vopnfirðingar bera það,
að jörðin Ljósaland hafi heitið
Sellátur til forna, svo ítaksréttur
Refsstaðakirkju sé efalaus í lönd-
um Ljósalands. Þá leggur um-
boðsmaður Péturs fram bréf á
skinni frá árinu 1298, þar sem
hálfkirkjunni eða bænhúsinu á
Torfastöðum er gefið hvalrekaítak
í fjöru fyrir Ljósalandi. Ónýttist
þar með vitnisburður Vopnfirðinga
og varð síðan fátt til varnar í
málinu, þó augljóst sé, að eftir að
kirkja eða bænhús var burtu farið
frá Torfastöðum, var auðvitað
þessi ítaksréttur fallinn úr gildi,
auk þess, sem allir gátu vitað, að
bæði gátu verið til Ljósaland og
Sellátur þarna á ströndinni, og
Refsstaðakirkja hafði ekki eign-
azt ítak í Sellátralandi, ef sú jörð
hefur ekki verið til. Ekkert virð-
ist um þetta athugað og er títt að
sjá rökleysur og vangæzlu í með-
frrð dómsmála á þessum tíma.
Ólafur dæmdi Pétri hvalinn.
Málið fer síðan til Alþingis og
ver Jón Arnórsson, lögsagnari
Plans Wíum, málið fyrir Guðmund
prest, en Pétur var nógu mikill
vinur lögmanna og amtmanna til
þess að dómur Ólafs er látinn
standa.
Pétur Þorsteinsson var á þess-
um tíma einn ríkasti maður á land-
inu, Guðmundur prestur aftur á
móti allra presta fátækastur og
þar að auki kominn að fótum fram
árið 1778 er endanleg' úrslit urðu
í málinu. Dó hann árið eftir. Var
það tilfinnanleg upphæð, sem hann
var dæmdur til að skila Pétri.
Hafði hann sleppt Refsstað 1776
við Sigfús son sinn, en dvaldist
eftir það með konu sinni hjá séra
Skafta á Hofi, Árnasyni, tengda-
syni sínum.
Næst spyrst til Ólafs við þing-
haldið á Ási 1778. Þangað sendir
hann bréf, segist vera veikur og
ekki geta mætt á þinginu. Guðj
mundur heldur þingið, Pétursson,
fyrir föður sinn og tekur þetta
illa trúanleg. Ályktar hann, að
Ólafur verði á næsta þingi að
sanna forföll með eiði. „Þetta er
nágranni hans, Bjarni Eiríksson,
beðinn að segja honum“, stendur
í þingbókinni. Þetta er eflaust
Bjarni gullsmiður á Setbergi,
gæti líka verið Bjarni Eiríksson
á Fjallseli, seinna kenndur við
Ekru í Hjaltastaðaþinghá. En hvor
þeirra, sem væri eru bæirnir í
grennd við Hafrafell, svo af því
má óhætt draga þá ályktun, að
Ólafur hafi búið á Hafrafelli.
Á þessu ári er Ólafur krafinn
um skuld við einokunarverzlunina
í Breiðuvík eða Reyðarfirði, svo
efnahagur hans hefur ef til vill
verið farinn að hallast nokkuð.
Skírskotar Ólafur til sauðabréfs,
sem hann hafi gefið verzluninni
fyrir skuldinni. Eru það kannske
sauðirnir, sem Galdra-Bjarni náði?
Ólafur er ekki þingvottur á
næsta þingi á Ási og spyrst ekk-
ert af honum né eiði hans. Hann
hefur nokkuð annað að gera.
Þetta ár, 1778, sleppir Hans
Wíum sýslu sinni, en hana fær
Þorlákur ísfjörð sýslumaður í
Snæfellsnessýslu. Jón lögsagnari
Wíums fær Snæfellsnessýslu. Það
dregst að Þorlákur komi austur
langt fram á sumar. Skipið, sem
flutti hann, fórst í bakaleiðinni
talið í ágústmánuði, enda var Ól-
afur Amgrímsson settur sýslu-
maður og þingar hann á öllum
þingstöðum sýslunnar þetta ár.
Segir Pétur sýslumaður í annál
sínum, að Ólafur hafi tapað fé á
þessari sýslumennsku.
Jón Arnórsson heldur sitt síð-
asta þing hér eystra 3. júlí 1778 á
Dvergasteini, en næst í bókinni er
þinghald Isfjörðs á Djúpavogi,
Sjúkrahús Neskaupstaðar
Nú er verið að leggja síðustu
hönd á smíði sjúkrahússins í Nes-
kaupstað og mun það taka til
starfa nú um áramótin.
Með byggingu þessa sjúkrahúss
hafa Norðfirðingar vissulega lyft
Grettistaki og er vafasamt að
nokkurt sveitarfélag hér á landi
hafi ráðizt í stærri framkvæmdir
á sviði heilbrigðismála að tiltölu.
Enginn efi er á því, að mikil
þörf er fyrir þessa stofnun, ekki
aðeins þessu læknishéraði, heldur
og nágrannahéruðunum.
Norðfirðingar gefa sjálfum sér
vissulega veglegar nýársgjafir um
þessi áramót, þar sem eru sjúkra-
húsið og nýi togarinn.
settu þing 21. okt. 1779. Sýnir
þetta, að setudómarar og settir
sýslumenn hafa ekki skráð gjörðir
sínar í þingbækurnar.
Það er á þessu ári, sem miklar
líkur eru fyrir því, að Hermann
bóndi á Krossi í Mjóafirði hafi
keypt Fjarðarstólinn í Mjóafirði,
eina mestu eign austanlands á
þeim tíma. Menn hafa átt erfitt
með að átta sig á hvernig það
mátti ske, því Hermann var fá-
tæks bónda sonur úr Héraði.
Þjóðtrúin kenndi það göldrum
hans, en galdrar eru sama sem
prettir. Ég hef áður ályktað það,
að af því að Ólafur er Arngríms-
son, hafi hann verið mágur Her-*
manns, því kona Hermanns, hin
fyrsta, var Ólöf Arngrímsdóttir
frá Firði í Seyðisfirði, Hallssonar,
og báðir hafi þeir Ólafur og Her-
mann nokkurs neytt í því efni að
ná í stólinn þetta umrædda ár, er
Ólafur var sýslumaður. Þetta er
þó meira en hæpið að verið hafi,
enda þótt auðsjáanlega sé Ólafur
lausaleiksbarn og hafi í engu not-
ið foreldra. Eftir aldursákvörðun
á Arngr. í Firði 1762, er hann fædd
ur 1715 og því of ungur til að
geta Ólaf 1831. Verið getur að
vísu að Arngrímur sé eitthvað
eldri og Ólafur tveim árum yngri
og hafi hann átt hann um eða inn-
an við tvítugt. „Slíkt skeður oft
með hina efnilegustu unglinga",
sagði hann séra Einar Hjörleifsj
son í Vallanesi af slíku efni. Öll-
um öðrum fundust þetta hinir ó-
efnilegustu unglingar og séra Ein-
ar var hæddur fram á 20. öld fyrir
þetta öfugmæli sitt,' sem þó auð-
vitað er hárrétt. En hvað sem um
þetta er að segja,. mun- þó mega
hafna því, að Ólafur hafi verið
sonur Arngríms í Firði. Hitt er
ljóst, að eitthvað hefur skeð þetta
ár með Fjarðarstólinn. Jón Jens-<
son, prests í Firði Jónssonar er
úti í Kaupmannahöfn árið 1780, en
hann bjó í Firði 1778, og veit eng-
inn um erindi hans. Hefur hann
ef til vill farið utan vegna sölunn-
ar, en hann dó með snöggum
hætti þar þetta ár, en eftir það
var Hermann rammgöldróttur og
ætíð síðan. Eru hér engar heim-
ildir fyrir hendi um þetta og skal
þá heldur engum getum um þetta
farið, þótt gruna megi margt.
Nú spyrst lítið um Ólaf. Samt
mun hann hafa farið frá Hafra-
felli og hefur verið farinn að búa
á Eiðum 1780. Þar lendir hann í
máli við Hávarð bónda á Hjartari
stöðum. Var það Hávarður, sem
seinna bjó á Hólum í Norðfirði.
Hvað hann hefur lengi búið á Eið-
um er ekki vitað, en um 1787
er hann kominn að Skálanesi í
Seyðisfirði. Þetta virðist geta bent
á seyðfirzkan uppruna hans, en
þá ber að athuga það, að Þor-
steinn prestur á Dvergasteini,
Jónsson, er svili hans. Kona hans
er Ingunn dóttir séra Þórarins á
Skorrastað, og mun þetta hafa
dregið Ólaf til Seyðisfjarðar.
Þorsteinn prestur orti kvæði,
sem hann jkallaði Búaslag, um
bændur í Seyðisfirði. Þar minnist
hann Ólafs á þessa leið:
Á Skálanesi sigtýs sóla
sendir býr, með þrifnar hendur.
Ólafur heitir maðurinn mæti
minnist brúka kapp í vinnu.
Mörgum búa berlingstorgar
bana jók með skörpum króki,
Yrkir funa elfarhlynur
allvel fína bújörð sína.
Er vísan góður vitnisburður" um