Austurland - 23.12.1979, Qupperneq 5

Þú varst að skoða
sveitina mína
Hanslið 1978 heiinsóttn nemendur 7. bekkjar Gagnfrœðaskólans í
Neskanpstað Mjóafjörð.
Ferðin var liður í náminu, og fléttnðust þar saman ntargir þœttir. Einn
þeirra var upplýsingaöflun nm byggðina.
Vilhjálmur á Brekku var sótiur heim og þar var veitt af rausn, ekki
aðeins kaffi og ineðlœti heldnr einnig fróðleikur sem vert var að leggja
eyrun við.
Nœstu jól fékk hver nemandi sent jólakort þar sem á var ritað lítil
frásögn úr Mjóafirði, ómetanleg.
Vilhjálmur hefur nú góðfúslega veitt Austurlandi heimild til birtingar
á þessum frásögnum og fara þcer hér á eftir. Fyrirsagnir eru blaðsins.
Allir eign þeir sínn sögu
Þú varst að skoða sveitina mína og frétta um sögu hennar. Þar eru nú
10 heimili. En ég get nefnt um 50 aðra mannabústaði. Allir eiga þeir sína
sögu, og ég ætla að segja þér brotabrot af einni. Eldleysa er á leiðinni út
á Dalatanga. Þar bjuggu seinast sex systkini. á fyrri hluta pessarar aldar.
íbúðarhús ])eirra stendur enn, stórt og reisulegt. Þangað var gaman að
koma. Stundum var slegið upp balli. Þar byrjaði ég að dansa. Allir bræð-
urnir áttu mikið af bókum, einn keypti einkum ljóðabækur, og rit um trú-
mál, annar skáldsögur og tímarit o. s. frv. Allir lásu dönsku og norsku.
Á þetta heimili kom fyrsta viðtækið (radio) í sveitina. Þar voru til vand-
aðir sjónaukar, margar liljómplötur og spilari (grammófónn). Öll voru
systkinin myndarleg. Tveir bræðránna fluttu til Norðfjarðar.
Jó það gerðist margt í gamla daga
Afi minn fluttist að Brekku með föður sínum fyrir meira en hundrað
árum. Þá bar svo við einn morguninn. þegar piltarnir komu niður að sjó,
að tvö bjamdýr voru komin í fiskhjalla Hjálmars langafa. Mennimir náðu
vopnum sínum, tveimur framhlöðnum haglabyssum. Dýrin lögðu á flótta,
annað út á sjó, hitt upp í fjall. Langafi veitti öðrum eftirför á skektu við
annan mann. Og |>egar ]>að sneri á móti bátnum reið skotið af, og bangsi
]>urfti ekki fleiri. enda hefði ]>á farið illa fyrir }>eim í bátnum. Afi og fleiri
eltu hitt dýrið á landi inn hlíðar. |>ar til ]>að hljóp í sjóinn inn á Skógamesi.
Þeir héldu ]>ar með dýrinu væri borgið. En ]>á leit Bessi um öxl, og varð
það hans bani. — Já ]>að gerðist margt í gamla daga.
Þoð er margt lífið þótt lifað sé
Það var stundum lítið að borða í gamla daga. Og ]>ótt firðimir okkar
væru eins og matarbúr, áttu sum:r bágt. Út undir Dalatanga í urð ofan
við húsið á Borg, var lítill kofi sem hét Urð. Þar bjó nokkur ár fullorðinn
maður með dóttur sinni. sem var aumingi. Þau höfðu sáralítið fyrir sig að
leggja. Kirkjubækur segja að ]>essi maður dó skömmu síðar sem niður-
setningur í Innra Firði úr aldursdómsveikindum. Tunga hefur heitið
mannabústaður inn og upp af kirkjunni. Öldruð kona hefur sagt mér. að
]>arna hafi búið hjón með böm í litlum kofa. sem í fyrstu hafi verið fjós
fyrir þrjár kýr, í gömlum bréfum sé ég að oddvitinn í Leiðvallahreppi
hafi skammað oddvitann í Mjóafirði fyrir að láta fátæka konu að sunnan.
fá hveiti, sykur og gerduft til að baka handa sér og bömunum fyrir jólin.
Það er margt lífið }>ótt lifað sé.
Þú vor slegið upp veislu
Skammt fyrir innan Brekku er Hesteyri. Um aldamótin voru ]>ar all-
mörg hús, einskonar ættar]>orp eins og víðar í Mjóafirði. f haust kom út
bók með sögnum sem Eiríkur á Hesteyri skráði, og dagbókarbrotum
hans. Hann byggði hús úr múrsteini úr hvalstöðvunum rétt fyrir 1920.
Þar voru stórar stofur, fallega búnar að öllu leyti. Hann ræktaði fagran
Irjá og blómagarð, og húsið var fullt með margs konar inniblómum. Þegar
gestir komu á góðviðrisdögum, var hitað súkkulaði, og slegið upp veislu
Húsið á Hesteyri var byggt úr múrsteini úr hvalstöðvuniim.
í garðinum. Eiríkur dó ungur. Bróðir hans Guðmundur bjó í húsinu í
liálfa öld, og allt var óhreyft í stofunum. Fyrir tveimur árum brann ]>ama
allt sem brunnið gat, en fólkið, tvær konur björguðust )>ó.
Hver bær á sína sögu.
Tókst þú eftir rústunum ú Rimu ?
Tókst ]>ú eftir rústunum á Rima, eyðibýlinu næst fyrir utan Brekku.
Þær geyma sögu um fómfúst starf konu sem Ingibjörg hét. Árum saman
gætti hún drengs, sem var svo vanskapaður að hann reisti aldrei höfuð
frá koddanum. Hann gat ekki talað og enga björg sér veitt. Kroppur hans
var eins og á smábarni, en höfuðið stórt. Ég sá hann einu sinni. Oft
hevrði ég fólk tala um hvað lngibjörg hefði verið góð við ]>ennan aumingja.
sem var ekkert skyldur henni. í þá daga var engin stofnun, sem hægt var
að leita til í svona erfiðum tilvikum. Rimi var lítil jörð, en ]>ar bjó oft
ágætt fólk og )>ar hafa alist upp menn. fleiri en einn sem síðar gerðust
útvegsmenn í Neskaupstað. Kunnastur J’eirra var Gísli Bergsveinsson.
Seinasti bóndi á Rima hét Önundur. Hann var afreksmaður á yngri árum
(Því gleymi ég aldrei IV) og ákaflcga hjálpsamur við okkur granna sína
alla tíð.
Morgt er skrítið í kýrhausnum
Þið voruð að glugga í fortíðina og fleira. Margt er skrítið í kýrhausn-
um að sagt er. Þegar rollukarlamir — nei, fjáreigendur í Neskaupstað
smala kindum sínum hér í Suðurbyggðinni, þá rétta þeir þar sem heitir
Gilsártangi. Næsta dag reka ]>eir svo sitt fé suður yfir Miðstrandarskarð.
En )>að er nú önnur saga. Ef vel er að gáð má sjá rústir af eyðibýli á
Gilsártanga. samnefndu en var stundum kallað Gilsá. stundum Tangi.
Þegar ég var h'till heyrði ég stundum talað um Ólaf á Tanganum, sem
mér fannst mundi hafa búið þar í grárri forneskju. Svo fer ég til Ameríku
nýlega og fyrstu menn sem ég hitti þar, eru böm Ólafs á Tanganum.
Svona er nú heimurinn lítill og tíminn „undarlega skaptur“.
Þegai jörð fer í eyði endar saga
Þegar jörð fer í eyði endar saga, sem stundum er orðin löng. Steins-
nes er út undir Dalaskriðum. Þar var einu sinni kirkja. Og oft bjuggu þar
hreppsstjórar. Af einum þeirra er neyðarleg saga. Hreppstjóravogar í
þjóðsögum Þorsteins Erlingssonar. Kirkjan í Firði átti ítak í Steinsnesi,
sem var í )>ví fólgið að hafa á sumrin „kú í stocke“ (tjóðri) á vissum stað
i' Steinsneslandi. Þetta hefur verið snúningasamt. Kirkjan mátti líka
hafa naut á beit í svokallaðri Afrétt norður undir Skálanesbjargi. Við
skiljum varia lengur hvemig þetta gat borgað sig. Ég var við heyskap á
Steinsnesi nokkur sumur, og þótti mér skemmtilegt þar út við hafið. Enn
stendur þama dálítið hús sem Eldleysingar notuðu tiJ viðlegu, en þeir
höfðu lengi kindur þar útfrá.
Austurland jólablað 1979
5