Austurland - 23.12.1979, Qupperneq 16

Smári Geirsson:
Æviferilsskýrsla
Konrdðs H j dlmar ssonar
ásamt nokkurri viðbót
Það hefur tíðkast, að þegar menn hafa verið sæmdir
opinberum heiðursmerkjum af ákveðnu tilefni, þá hafa
þeir samið skýrslu um æviferil sinn og athafnir. Konráð
Hjálmarsson kaupmaður á Mjóafirði og síðar á Norðfirði
var sæmdur hinni íslensku fálkaorðu árið 1939 og skrif-
aði hann í því sambandi æviferilsskýrslu sína. Skýrslu
Konráðs er að finna á Þjóðskjalasafni íslands. Var hún
á sínum tíma send til Kaupmannahafnar, en samkvæmt
12 gr. reglugerðar „íslenska fálkans“ var Þjóðskjala-
safninu send skýrslan að Konráði látnum í nóvember
1939.
Mörgum Austfirðingum kann að þykja þessi skýrsla
athyglisverð, en Konráð var um árabil einhver stærsti
atvinnurekandi á Austfjörðum og upphafsmaður nýjunga
í útgerð og fiskvinnslu.
Œviferilsskýrsla Konráðs er birt orðrétt, með upp-
haflegri stafsetningu og greinamerkjasetningu, annars-
staðar á þessari síðu, en ég hef kosið að fara örfáum orð-
um um nokkur atriði skýrslunnar í þeirri von að þau
verði til frekari glöggv'unar.
Fyrstu íshúsin á Austfjörðum
Eins og fram kemur í skýrslu Konráðs var íshús hans á Mjóafirði
fyrsta íshúsið sem tekið var í notkun á íslandi. ísak Jónsson. sá er reisti
/shús Konráðs, var fæddur á Rima í Mjóafirði 1842. Stundaði ísak sjó-
róðra frá Austfjörðum í rnörg ár og gjörpekkti því ]?au vandamál er
fylgdu beituleysinu. Fór hann til Ameríku 1888 og dvaldi þar í sjö ár.
Kynntist hann íshúsum ]>ar og peirri aðferð að framleiða frost með J’ví
að blanda saman ís og salti.
í bæklingi, sem ísak ritar og var geíinn út árið 1901, lýsir hann
Jeg er fœddur ú Reykjum í Mjóafirði 9. Maí 1858. Þegar
jeg fermdist, 14 ára gamall, fluttist jeg úr föðurhúsum til konsúls
Carl D. Tuliniusar kaupmanns á Eskifirði og vann þar í 4 ár
sem verzlunarlœrlingur, sem þá var siðvenja, og kauplaust. Þar
á eftir fór jeg til Kaupmannahafnar og var þar í 1ár í
verzlunarskóla. Eftir þann tíma fjekk jeg atvinnu hjá Jakobsen
kaupmanni á Seyðisfirði, við verzlun sem kölluð var „Liverpool“.
A hverju sumri í góða þrjá mánuði, Ijet hann mig fara í svokall-
aða „spekulantstúra", á skipi, sem var innrjettað sem sölubúð,
með allskonar kaupmannsvörur. Þessa atvinnu hafði jeg í 4 ár,
en fór þá frá Jakobsen vegna þess að hann hœtti þá, sakir aldurs,
að reka verzlun. Byrjaði jeg þá sjálfstæða atvinnu, sem i nokkur
ár var aðallega fólgin í sjávarútvegi og gerði jeg út árabáta frá
Mjóafirði.
Árið 1888 stofnsetti jeg verzlún á Mjóafirði, en hjelt þó
jafnframt áfram útgerðinni, sem oft var erfið sökum beituskorts.
þar sem ómögulegt var að geyma síldina óskemmda lengur en
tvo daga, þurftum við þá oft að sœkja hana landveg til Seyðis-
fjarðar, ef hún veiddist þar en ekki í Mjóafirði. — En haustið
1895 sendir hamingjan okkur til íslands tvo menn frá Ameríku,
sem kynnst höfðu frosthúsum þar og vissu um leið hvað ísland
vantaði. Báðir þessir menn komu til Reykjavíkur, en menn voru
ekki fljótir að taka nýunginni, svo þeim var ekki vel tekið.
Samt fór svo, að Reykvíkingar mynduðu fjelag til að byggja
frosthús undir stjórn annars mannsins, Jóhannesar Nordal. —
Hinn maðurinn, ísak Jónsson, sem œttaður var hjeðan að austan,
fór til Austfjarða og hitti mig fyrstan að máli. Jeg var fjöðrum
fenginn út af þessari nýung og kölluðum við saman á fund á
Mjóafirði alla sem vetlingi gátit valdið, — vortt þrír fundir haldnir
með stuttu millibili, en þar var mótþróinn mikill, því menn liöfðu
ekki trú á þessari nýttng. T. d. Ijetst einn fundarmanna reikna
þáð út, að til reksturs frosthúss að stœrð 5 x 6 álnir, lojthœð 5
álnir, þyrfti tvœr skonnortur af salti árlega, hvora upp á 150
smálestir. Annar, sem tálsverð peningaráð hafði, ásamt nokkrum
fleirum, gugnaði þegar hann heyrði hve mikils salts þyrfti með.
Með þessu var allt á bak brotið, og fór svo áðurnefndur ísak
til Akureyrar, til að reyna fyrir sjer undirtektir þar, sem ekki
voru betri. — Jeg gat sem sje ekki sofið nótt nje dag, út af því
að geta ekki komið þessu í framkvœmd, þar til jeg tek stóran
pakkkassa, útbý hann sem frosthús eftir tilsögn Isaks, hengi upp
í hann síld, kjöt og fisk, legg síðan í kassann ísblöndttna og fœ
eftir hœfilegan tíma 11 gráðtt frost á celsíus og sá jeg þá strax,
að útreikningur mannsins ttm saltbrúkunina, náði engri átt. —
Eftir þetta skrifaði jeg ísaki að koma strax, því nút sje jeg átkveð-
inn að byggja frosthús í fullkomnum stíl, sem jeg svo framkvæmdi
með nokkurra góðra manna hjálp. Þetta hús mitt og Reykjavíkur
jrosthúsið, urðu hjer um bil samhliða tilbúin, nema hvað mitt
hús varð ca. 2 mánuðum fyrr til notkunar, bæði húsin reyndust
vel. Svo liðu 2 til 3 átr þar til almennt var farið að byggja frost-
hús hjer á Austfjörðum, en þatt gáju góðan hagnað.
Jeg var fyrstur íslenskra manna til að eignast gufubát, sem
jeg Ijet byggja í Bergen og var 50 smálestir, notaði jeg hann til
fiskiris en seldi hann aftur eftir 3 átr, af því mjer þótti hann of
lítill en Ijet byggja, í Hardanger í Noregi annan gufubát, 80
smálesta (trjeskip), maskínuna keypti jeg í Stavanger. Skip þetta
notaði jeg til þorsk- og síldveiða í nokkur ár.
Árið 1912 flutti jeg til Norðfjarðar og stofnsetti þar verzlun.
blómgaðist hún vel og er mjer óhætt að fttllyrða að jeg var stœrsti
kaupmaður og fiskkaupmaður hjer Austanlands.
Árið 1915 var jeg, sem oftar i Kaupmannahöfn að vetri til.
Keypti jeg þát í Danmörku 3-mastraða mólorskonnortu ttm 280
smálestir, hana œtlaði jeg að hafa til flutninga á vörum frá
Noregi, Svíþjóð og aðallega frá Kaupmannahöfn, þar sem jeg
hafði min mestu viðskipti, en þá var heimsstyrjöldin komin og
breytti hún þessu áformi mínu þannig að jeg varð að nota hana til
fiskflutninga til ftalíu og Spánar og til baka með salfarma frát
Ibiza. Skonnortan var of litil til svona langtúra.
Ennþá, árið 1925, Ijet jeg byggja í Hattgasundi í Noregi
vjelskip og notaði það til þorsk- og síldveiða, stærð 65 smálestir.
Árið 1904 keypti jeg i Danmörktt fyrsta mótorbát minn og
revndist hann svo, að tveim árttm stðar keypti jeg 11 mótor-
báta 7—9 smálesta, fengtt hinir og aðrir 6 af þeim, hina hafði
jeg sjálfur. — Nú á seinni átrum hafa mótorskip stækkað og
verið betur útbúin.
Þar sem jeg nú er orðinn yfir 80 ára, er jeg hættur öllum
störfum.
Norðfirði 16. janúar 1939
Konráð Hjálmarsson
16
Austurland jólablað 1979