Austurland - 23.12.1979, Qupperneq 21

Bjarni Þórðarson:
Fyrsti saltfarmurinn
Viðtal við fyrstu stjórn Samvinnufélags útgerðar-
manna um stofnun félagsins og fyrstu verkefni þess.
Það var í júlímánuði fyrir nokkrum árum að mér var gefinn kostur á
að vera viðstaddur ]>egar fyrsta stjórn Samvinnufélags útgerðarmanna kom
saman til að rifja upp gamlar minningar. Hittist stjómin á heimili Olvers
Guðmundssonar, en auk hans voru í stjóm þeir Sigurður Hinriksson og
Jón Kerúlf Guðmundsson. Ölver er nú látinn. Sigurður hefur alla æfi átt
heima í Neskaupstað, en Jón hefur í mörg ár átt heima í Reykjavík. Var
hann í kymúsför á fornum slóðum og var )>á tækifærið notað til að hittast.
Allir voru þeir félagar útgerðarmenn. Ölver gerði ]>á út Freystein
fagra. Sigurður Marselíu og Jón Skúla fógeta í félagi við mág sinn. Helga
Bjarnason. Allt voru ]>etta bátar af miðlungsstærð miðað við ]>á tíma.
Það fór ekki á milli mála. að þeim félögum var )>að sérstaklega
minnisstætt, er ]>eir fengu fyrsta saltfarminn. enda má segja, að pá hafi
framtíð samtakanna verið tryggð.
Fer hér á eftir útdráttur úr }>ví, sem okkur fór á milli, án )>ess að
alltaf sé tilgreint hvað er haft eftir hverjum.
Ég spyr fyrst um aðdraganda ]>ess, að félagið var stofnað.
— Það átti sér nokkum aðdraganda. Við vorum lengi búnir að tala
um ]>að, að við ]>yrftum einhvem félagsskap til þess að sinna málum
útvegsmanna. Kom ýmislegt til. t. d. ]>að. að 1929 vár svipað ástand og
núna að )>ví leyti, að smáfiskmarkaður fór )>verrandi. Eftirspum eftir
Labrador verkuðum fiski fór þverrandi og við vomm í vandræðum með
smáfiskinn. Það varð til þess, að veturinn 1929 voru margir fundir með
okkur innbæingum og bollalagt um ]>að. að leigja skip til ísfiskflutninga
á erlendan markað. Ölver fór svo til Reykjavíkur um veturinn rétt eftir
)>orra og komst ]>ar í samband við skipamiðlara. Þeir sömdu um leigu á
norskum togara og útveguðu nauðsynleg leyfi. Þá áttu Norðmenn tvo
togara, en vildu ekki gera )’á út — voru bannaðir. Þetta leystist ]>ó upp,
vegna )>ess, að rétt á eftir kom upp inflúensufaraldur og við vomm.
ásamt öðrum stöðum hér fyrir austan. settir í sóttkví og einangruðum
okkur frá samgöngum.
— En hvernig var cístatt með fisksölumúlin og innkaup ci útgerðar-
vörum, þegar þið stofnuðuð félagið?
Það var allt í gegnum kaupmennina. bæði salt og veiðarfæri. Kaup-
félagið var farið að selja smáslatta fyrir okkur til Guðmundar Albertssonar.
Það hafði líka Copeland sem nokkurnveginn fastan viðskiptamann. Við
komumst svo inn í ]>etta og sáum brátt, að ]?að gaf góða raun. Þetta varð
líka til þess, að við fórum að hugsa um sameiginlegan útflutning. Það
var mikið lagt að okkur. að láta kaupfélagið annast ]>essi mál fyrir okkur.
Það var )>á fyrst og fremst bændaverslun. En við vorum sammála um
höfuðstefnuna. Við ]>óttumst sjá fram á, að við gætum ekki komið okkar
málum fram í gegnum bændaverslun.
Svo var ]>að árið 1930. fiskiárið mikla og verðfallsárið. að við kom-
umst í fyrstu beinu snertinguna við að flytja sjálfir út. Alliance hafði
engan umboðsmann hér. eins og flestir aðrir. Við komumst í samband
við framkvæmdastjóra félagsins í gegnum Fiskifélagið. Hann bað okkur
að útvega sér Barcelonafisk og ]>að varð úr, að við innbæingar og fleiri
af )>essum smærri útvegsmönnum. söfnum saman okkar fiski og seljum
Alliance um 700 pakka, og sama ár seldurn við Lindsey-félaginu. ensku
félagi sem starfaði í Hafnarfirði. meirihlutann af pressufiski okkar. Báðar
]>essar sölur tólust vel. Við fengum hæsta verð, sem fékkst á l>ví ári.
Þeir. sem lengur biðu. lentu meir í verðfallinu. Þetta gaf okkur dálítinn
bvr í seglin.
— Tókst ykkur strax að fcí hœrra verð fyrir fiskinn en kaupmenn
hnðu?
Um sama leyti og við stofnuðum Samvinnufélagið var Sölusamband
íslenzkra fiskframleiðenda stofnað og hættu |>á hinir erlenciu fiskkaup-
endur starfsemi sinni með J>eim hætti, sem áður var. Samvinnttfélagið var
í Sölusambandinu frá byrjun. Samvinnufélagið var stofnað 1932 og seldi
;>að ]>á allan okkar fisk, Við leigðum bæjarpakkhúsið og höfðum ] ar sma
reiti fyrir hvern útgerðarmann. Sumir höfðu )>ó heimageytnslu'-.
— Tókst ykkur cið lcekka salt og aðrar útgerðarnauðsynjar í verði?
Árið 1931 kostaði saltið 55 krónur tonnið hjá kaupmönnum. En
fyrsta saltið, sem við náðum í 1932, fengum við á kr. 32.50 tonnið.
L.ækkun 70%. Auk ]>ess verzlaði félagið með veiðarfæri, línu. tauma
og króka.
— Var ekki miklum erfiðleikum bundið að komast yfir þessur vörur
til að byrja með?
Kaupmannavaldið hrinti okkur eiginlega út í saltkaupin. Okkur voru
settir ]>eir skilmálar, að koma með eitt kíló af blautum fiski til að geta
fengið eitt kíló af salti. Það var náttúrulega vonlaust. Var ]>á ekki um
annað að gera en að hraða stofnun félagsins og ná í saltið. En ]>að var
ljóti slagurinn. Við stóðum með tvær hendur tómar. Lán gátum við ekki
fengið, nema gegn handveði. Þá voru hér tveir sjóðir. Samkomuhússsjóður
og Sjúkrahússsjóður Lifrarbræðslufélagsins og voru ]>eir ]>á enn í vörzlu
)>ess. Varð ]>að úr, að við ákváðum að gera tilraun til að fá )>essa sjóði
til að afhenda bankanum sem handveð, svo hann fengist til að ábyrgjast
greiðslu á saltinu. Þetta tókst við illan leik og hjálpaði okkur til að ná
í saltið.
— Mér eru )>essi saltkaup sérstaklega minnisstæð, segir Ölver. Þau
voru fyrsta viðfangsefni félagsins. Skömmu eftir að stjóm ]>ess hafði verið
kosin, réði hún Kristján Sigtryggsson sem starfsmann. Hann var ekki
kallaður framkvæmdastjóri, en gegndi svipuðu starfi. Við vorum ákaflega
heppnir að fá Kristján, sem var mjög góður skrifstofumaður, snyrtimenni
á pví sviði og frágangur allur var upp á }>að bezta. Samstarfsmaður hans
varð svo Jón L. Baldursson, sem cinnig var ágætlega fær á )>essu sviði.
Kristjáni var nú fengið )>að verkefni, að festa kaup á salti og við
fylgdumst með af miklum áhuga, en mjög taugaspenntir, vegna )>ess hve
seint gekk. Þegar liðnar voru einar ]>rjár vikur og ekkert hafði gengið í
málinu, tjáði Kristján mér, að hann hreint og beint gæfist upp, }>ví að
)>essu væri allsstaðar ekið á undan sér og við fengjum ekki ]>á áheym, sem
þyrfti, og hann engu nær en ]>egar hann byrjaði. að öðru leyti en ]>ví,
að hann fann, að við vorum ekki )>eir aðilar, sem virtir voru viðtals.
Þá geri ég )>á tilraun. að ég tala við Hallgrím Benediktsson nokkuð
mörg viðtalsbil og reyni að setja okkar sjónarmið fram og skýra okkar
félagsmyndun og hann hafði þolinmæði til að hlusta á )>etta og sagði að
hann skyldi láta mig vita eftir lítinn tíma hvað hann gæti gert í málinu.
Svo eftir eina tvo daga hringir Gestur Jóhannsson á Seyðisfirði til mín,
en hann var umboðsmaður Hallgríms á Austurlandi. Tjáir hann mér, að
H. Ben. & Co. ætli að verða við ]>essari beiðni okkar og láta okkur hafa
saltið, en hann hafi fundið pann anmarka á félaginu, að )>að hefði ekki
verið skrásett og gæti )>ar af leiðandi ekki verið aðili að kaupunum. Lagði
hann til, að ég sampykkti víxil, sem hinir allir ábektu. í fundargerðinni
er J>ess getið, að miklar umræður hafi orðið um )>essa skuldbindingu. Það
sló marga illa, að )>urfa að fara að gangast undir einhverja skuldbindingu.
En J>ess er getið í fundargerðinni — hún er mjög skýr — að }>etta sé
ófrávíkjanlegt skilyrði. Saltið getum við ekki fengið með öðru móti.
Það var stór dagur )>egar við fengum saltið. einhver sá eftirminni-
legasti, sem ég man eftir. Ég var \>á svo strekktur, að þegar von var á
skipinu fór ég upp í fjall og Iá )>ar einn ]>ar til ]>að var komið að bryggju.
Ég man að ég gerði ekki neitt við )>essa uppskipun. Ég vappaði ]>ama
í kring og talaði við mennma, sem safnast höfðu saman fyrir vestan hús-
gaflinn og vissu ekki hvort ]>eir ættu að fara heim eða ekki, )>að væri
ekkert verkefni. En )>að var aðeins á meðan verið var að byrja að
moka upp.
—- En hvernig gekk svo að afgreiða skipið?
Fram að )>essu hafði salti verið skipað upp í pokum. Við bollalögð-
um mikið um nýjar aðferðir við uppskipunina. Það var á skilið, að við
skyldum losa a. m. k. 200 tonn á dag og voru viðurlög )>au, að við skyld-
um greiða 2000 krónur fyrir virkan dag, sem uppskipun tæki lengri tíma
en ]>ví svaraði. Því var haldið fram, að við gætum ekki skipað upp 200
tonnum á dag. En )>að fór á aðra leið. Fyrsta daginn losuðum við 400
tonn frá hádegi til klukkan sex.
— Hvaða ný vinnubrögð tókuð þið upp?
Við hurfum alveg frá pokaleiðinni. Við keyptum 14 kerrur frá
Kristni á Klapparstígnum. með l>að í huga, að hver bátur keypti sína
kerru að uppskipun lokinni.
Það var gaman morguninn, sem við biðum eftir skipinu og við vorum
komnir með pjönkur okkar niður á bæjarbryggjuna. Verkstjóri V.K.H.
stóð )>ar á bryggjunni út af fyrir sig og horfði á. Honum hefur líklega
ekki sýnst við líklegir til stórræða með ]>essi nýju vinnubiögð. Síðast var
hann kominn í kerruþvöguna og karla.
Við hífðum saltið upp úr skipinu í tunnum, tvær tumtur í einu og
Austuiland jólablað 1979
21