Birtingur - 01.06.1958, Blaðsíða 46

nægilega áherzlu á fyrirsögnina. Ef þar á ofan bætist stórt letur, veidur
það aðeins glundroða, ofhlæði og endurtekningu; fyrst segir birtan:
þetta er fyrirsögn; þvínæst æpa stóru stafirnir: ÞETTA ER FYRIRSÖGN.
Slíkt ofríki fyrirsagnanna er móðgun við efnið sem er þó höfuðatriði.
Hvers vegna hafa menn þá byrjað að nota stór fyrirsagnaletur ?
Af misskilningi sem hver apar eftir öðrum og magnast smámsaman líkt
og arfgengt lýti getur aukizt við óheppilegar aðstæður: ef móðir þín hefur
stórt nef og faðir þinn líka, eru talsverðar líkur til að þú fáir enn stærra
nef en þau. Ef þú færir til læknis, létir hann gera á þér aðgerð og minnka
nefið í hóflega stærð, mundi kannski enginn þekkja þig fyrir sama mann.
Gæti það ekki verið af svipuðum ástæðum sem menn eiga erfitt með að
komast að efninu, ef uppsetningu er breytt frá því sem þeir hafa átt
að venjast? í upphafi var ekki til neitt sérstakt fyrirsagnaletur, ekki
heldur skipting í stóra og litla stafi. Þetta hvort tveggja er miklu seinna
tilkomið og þarfnast endurskoðunar. Við sjálf letrin er einnig margt að
athuga: stafagerðin er úrelt og ónáttúrleg á öld pappírs og prentvéla.
Bókstafir voru fyrrum ristir í stein og gerð þeirra við það miðuð, að
leturgrafararnir ættu sem hægast með að vinna verk sitt með þeim tækj-
um sem tiltæk voru. Þetta viðhorf var í alla staði eðlilegt þá. Hið hlálega
er, að enn skuli loða við bókstafina eitt og annað sem í öndverðu gegndi
því hlutverki einu að gera þá auðristanlegri í stein með frumstæðum
tækjum. Allt slíkt er óþarft nú og ætti að hverfa. Einnig þyrfti að hreinsa
af bókstöfunum ýmiss konar flúr, sem hlaðizt hefur á þá eftir að fjöður-
stafir komu til sögunnar og kann að hafa þótt til prýði í skrifletri, en
er tii ills eins í prentletri: gerir stafina ljótari, margbrotnari og torkenni-
iegri en æskilegt væri. Við þurfum að eignast nýtt teiknað letur, þar sem
stafirnir eru einfaldir að gerð, þægilegir aflestrar fyrir augað, auðþekktir
hver frá öðrum og hver stafur er aðeins til í einni gerð. Áfangi á leiðinni
að þessu lokamarki er meiri hófsemi og einfaldleiki í notkun þeirra letur-
gerða sem við höfum til umráða.
En hvers vegna mislangar línur?
Jöfnu línurnar gegna engu hlutverki öðru en gera hægri hliðar allra let-
urfiata eins, það er að segja beinar. Engin skynsamleg rök mæla með
því að hafa hægri línuna alltaf eins; ekki er fegurðarauki að því, þvert
á móti: það eykur á flatneskjuna, gerir síðurnar einhæfar og optískt
dauðar. Beina línan er ekki heldur til hagræðis við lesturinn, nema ef til
vill fyrir þá lesendur sem finnst einhver þrekraun að bregða vana sínum
að hreyfa augað alltaf sömu vegalengd þegar þeir lesa. En það er hvorki
hlutverk bókmennta né prentlistar að þjóna vanaþrælum.
En hvað mælir þá helzt gegn jöfnum línum?
Það er til dæmis ástæðulaust að slíta sundur orð til þess eins að fá hægri
línu leturflatar beina. Annað atriði mætti nefna: iðulega er óhjákvæmi-
legt að hafa mislöng bil milli orða í sama leturfleti, af því að setjarinn
44 Birtingur