Birtingur - 01.01.1967, Blaðsíða 17

listamenn í sínum myndum, en eru oft bornir
ofuiiiói vegna hinnar annarrar kröfu sem
kúbistarnir sniðu eftir þörfum sínum öðrum,
án þess þó að þeir virtu hana algerlega að vett-
ugi. Surrealisminn leitar niður í svonefnda
undirvitund, reynir að grafa upp það sem þar
felst — tilfinningasafn sem liggur fyrir utan
dagvitund vora. f»á gleði, angist og kvíða, sem
af óskýrðum — eða af Freudskýrðum — orsök-
um bregða ljósi og skuggum yfir daglegt líf
vort. Málarinn reynir að lýsa þessu með sym-
bolum lita, lína og forma. Þarna, segja þeir,
liggja dýrustu fjársjóðir og kraftar okkar
geymdir. Hvað sem við annars höldum um
þetta, þá vitum við, að allir miklir listamenn
hafa unnið með þessum kenndum. Ekkert
stórt listaverk verður til, nema þessi „myst-
iski“ andi svífi yfir vötnunum. Surrealistar
byggja einhæfara en nokkrir aðrir sína list
á þeirri fyrstu kröfu sem ég nefndi.
Öll sígild listaverk, þau sem lifað hafa um ald-
ir, bera með sér, að það er andlegur styrkur
og andleg auðlegð málarans, sem er kjarni og
kraftur þeirra. Þau eru mjög mismunandi að
gerð, kunnáttu og leikni, en lögmáli hinnar
„innri nauðsynjar" í meðferð lita, lína og
forma, hafa þessir málarar allir hlýtt, hversu
„primitivir“ sem þeir annars voru.
Til þess að skilja listaverk, verðum við að at-
huga þetta þrennt: Frumlægar — subjektivar
— tilfinningar málarans, næmleik og frumleik
hans. Andlægan — objektivan — skilning hans
á viðfangsefninu, analytiska hæfileika hans.
Hina rökréttu lögbundnu byggingu myndar-
innar — syntetiska hæfileika hans og þekkingu
hans á lögmáli hinnar „innri nauðsynjar".
Leggi málarinn eingöngu áherzlu á fyrstu
kröfu, verður hann flestum óskiljanlegur. En
einræði hinnar annarrar kröfu leiðir út úr
heimi listarinnar inn í þann „empiriska" vís-
indalega heim. Hin þriðja lendir í stærðfræði
og hreinni rökfræði, sem einnig eru verk
hinnar „innri nauðsynjar“. Því að staðhæf-
ingar þær, sem stærðfræði og rökfræði byggj-
ast á, eiga rót sína í þeirri „innri nauðsyn", þó
þar taki hún á sig aðra mynd — manifestation
— en í listinni. En þekking á og samstarf allra
þátta skapa hin miklu listaverk, er hin „innri
nauðsyn" kallar til starfsins leyndustu sálar-
krafta vora, þá sem eru undirstaða alls lífs og
allrar vitundar — og okkur tekst að vinna sam-
stilltir þeim. Það er ekki söguefnið í mynd-
inni, hvort sem það er hlutkennt — konkret
— eða óhlutkennt — abstrakt —, sem ákveður
gildi myndarinnar, heldur hvernig farið er
með það í litum, línum og formi. Hjá snill-
ingnum verður jafnvel hið smáa háleitt. Nú
fyrst förum við að skilja listamanninn og get-
um dæmt um verk hans og innihald þeirra.
Við sjáum, að það eru meðfæddir og þjálfaðir
BIRTINGUR
15