Eining - 01.12.1945, Page 7

E I N I N G
7
FGRMAR OCm MYJA
JÖILAVEMJIJR
Það hefur verið hlutskipti mannkynsins
á öllum ö.dum að búa við angist og kvíða,
ef ekki við sprengjuárásir risaflugvéla, þá
eitthvað annað, til dæmis ótti sjómanna
við það að sigla í dimmviðri fram af
hafsbrúninni og niður í hafsaugað. Alls
staðar beið dauðinn á næsta leiti, árar,
draugar og andar léku hvarvetna sinn ó-
viðráðanlega galdur, bæði í dauðu og Iif-
andi.
Lengi var það eitt mesta angistarefni
mannanna við hverjar sólstöður, að sol.in
væri orðin leið á jörðinni og kynni að
finna upp á því að hverfa alveg og koma
aldrei aftur. Hryllileg tilhugsun! Engin
furða þótt menn legðu eitthvað á sig til
þess að hafa sólina góða og hæna hana
að jörðinni. Þess vegna voru alltaf tvær
miklar sólstöðuhátíðir sjálfsagðar á hverju
ári, miðsvetrar — jólin, og miðsumars —
hátíð hins heilaga Jóhannesar í, kristnum
sið.
Við báðar þessar hátíðir voru tengdir
allskonar siðir. Sérstaklega var lögð mikil
áherzla á það að kynda bál, kveikja ljós,
bera blys, dansa og Iáta öl'.um illum lát-
um, auka sem mest gleðskap, hafa við
særingar og fórnir.
Allt var þetta gert til þess að láta sól-
ina sjá, að gleðskapur væri í mannheimi
og því ekki vert að yfirgefa hann. Allt
hugsanlegt var notað, bænir, særingar,
ginningar og gleðskapur. Stóð þetta þann
tíma sem sóíin var lægst á himni, unz
sjáanlegt var að hún var tekin að hækka
aftur, en þá mun fögnuðurinn hafa fengið
lausan tauminn fyrir alvöru.
Orðið Jól — Jul — Hjól er talið vera
komið frá þeim sið, samfara þessum há-
tíðum, að búa til stór hjól uppi á fjöll-
um, kveikja í þeim og láta þau velta
logandi niður fjaf.lahlíðarnar. Var það
gert til þess að örva og kæta sólina. Enn
eru blysfarir, bál, og Ijósadýrð tengt við
þessar hátíðir, þó í annarri merkingu en
áður fyrr. Sumsstaðar á Norðurlöndum
tíðkazt enn sá siður að kynda bál uppi á
fjöllum, 'hæðum og hólum um jónsmessu-
tíð — miðsumarssólstöður.
Við miðsvetrarhátíðina í heiðnum sið,
var tengdur eins konar veiðimennsku
siður. Þeirri skepnu, sem hjá kynþættin-
um var heilagt dýr, var fórnað, og menn
átu kjötið til þess að sam’ífast þessu á-
trúnaðargoði, klæddu sig í skinnin og
dönsuðu þannig til fara. Þeir gerðu sér
brauðkökur úr korni forðabúranna, og átu
þær til þess að tryggja góða uppskeru
næsta haust. Menn tóku feysknar trjá-
greinar, veifuðu þeim og börðu hver ann-
an til þess að særa til sín blessun hins
komandi vors.
Þegar fram liðu stundir, tóku menn þó
að venjast sólstöðunum og líta á þær
sem eðlilega tilhögun náttúrunnar. Endur-
fæðingarhátíð sólarinnar varð þá ö-.lu
fremur hátíð skemmtana og svallsemi,
Iaus við allan ótta og kvíða.
Nýárshátíðin, samkvæmt almanaki Róm-
verja og „Saturnalía“, hátíð Satúrns, gull-
aldarguðsins, sem kom rétt á undan ný-
árshátíðinni, voru dagar svalls og ólifn-
aðar og fu'lkomins taumleysis. Allskonar
fornhelgar siðvenjur fóru þar saman, þótt
ekki tryðu menn framar á slíkt. Karl-
menn klæddust kvenbúningum, báru
grfmur, er Iíktust ýmsum dýrum og skepn-
um, og æddu þannig fram og aftur um
götur og torg. Menn átu og drukku og
lifðu taumlausu lífi. Menn færðu fórnir,
skreyttu hús sín og lýstu þau venju frem-
ur. Þrælar máttu þá rísa gegn húsbændum
sínum og jafnvel skipa þeim.
Einn einkennilegasti þátturinn í Satúrns-
hátíðarhöldunum var gervikóngurinn. —
Skipunum hans urðu menn að hlýða,
hversu viEausar sem þær voru. Þessi
stjórnandi stjórnleysisins var sennilega
leyfar frá þeim tímum, er menn fóm-
færðu konunginum sjálfum til þess að
tryggja gróðursæld komandi árs. Næsta
stig þess siðar var það, að þræll var gerð-
ur að gervikonungi og honum svo fórnað,
er hann hafði leikið konunginn nokkra
stund. Frá þessum elztu siðum var sjálf-
sagt gervikonungur Satúrnusarhátíðarinn-
ar.
Eitthvað af fallegum siðum flaut með,
en yfirleitt voru hátíðavenjur þessara
miðsvetrarhátíða Rómverja ruddalegar.
Þá var tryllingshætti, svallsemi, óstjórn
og öllu hinu versta í fari manna gefin
laus taumurinn.
Aðalhátíð Mítradýrkunarinnar var 25.
desember. Dýrkendur þessir höfðu leyni-
félag og voru menn eiðsvarnir til þagnar
um ýmsa siði þeirra. Um tíma barðist
Mítradýrkunin og kristindómurinn um
völdin í rómverska heiminum. Mítra var
guð frjóseminnar eða sólarguðinn.
Þegar kristnir menn taka fyrst að halda
miðsvetrarhátíð — jól, þá er það fasta
en ekki veizluhöld. Epífanusarhátíðin bar
upp á 6. janúar og var það minningar-
hátíð um opinberun Krists eða skírn hans.
Það er fyrst á fjórðu öld að miðsvetrar-
hátíð kristinna manna er sett í desember,
og hefur það vafalaust verið gert til þess
að keppa við Mítradýrkunina. Þess vegna
er hátíð hennar gerð að fæðingardegi
Krists — sól réttlætisins. Hátíðin var þá
fyrst og fremst hátíð alvöru og guðs-
dýrkunar. Biskup einn á fimmtu öld ritar,
að nafn Krists gagni ekki þeim mönnum,
sem taki þátt í heiðinna manna siðvenj-
um.