Eining - 01.10.1953, Qupperneq 6

6
EINING

EINING
Mánaðarblaö um bindindis- og menningarmál.
Ritstjóri og ábyrgOarmaður: Pétur Sigrurðsson.
Blaðið er gefið út með nokkrum fjárstyrk frá Stórstúku Islands
og ríkinu.
Árgangurinn kostar 20 krónur. 1 lausasölu kostar blaðið 2 krónur.
Afgreiðsla þess er á skrifstofu blaðsins, Klapparstíg 26, Reykjavík.
Sími: 5956.
Það sem nú á að kveihja
áhugaeldinn
Þegar andi frelsis og framfara upplýsingatímabilsins og
rómantísku stefnunnar kveikti áhugaeldinn í brjóstum vor-
manna íslands, þegar brautryðjendurnir, Eggert Ólafsson,
Skúli fógeti, Magnús Stephensen, Baldvin Einarsson, Tómas
Seemundsson, Jónas Hallgrímsson og aðrir Fjölnismenn,
hófust handa um að vekja þjóðina, og ýmist riíuðu eða feuáðu
hina nýju framfara- og þjóSrœknisstefnu inn í kynslóðina,
eins og Jón J. A&ils orðar þetta, þá má segja að stundleg
velferð og tímanlegt líf þjóðarinnar lcegi við. Hún var kúguð,
þreelkuð, fátcek og orðin kjarklítil, bjó við hungur og harð-
eeri. Vafalaust þarf mikinn röskleik til að vekja langþjáða,
magnþrota og vonlausa þjóð, en tvennt var þó hinum glað-
vakandi vormönnum þjóðarinnar í vil. Vor var í lofti, þjóðir
heimsins voru að brjóta af sér hlekki og frelsið fór um löndin
sem morgunbleer, og hitt var svo það, að þörfin var ákaflega
knýjandi. Segja má að líf þjóðarinnar leegi við. Það var ekki
aðeins eitt, sem þjóðina skorti, heldur allt. Hin knýjandi þörf
eepti úr öllum áttum. Hér var verk að vinna. Til einhvers
var að vakna. Allt þurfti að reisa úr rúst og niðurleegingu.
Jafnvel tungu þjóðarinnar þurfti.áð bjarga frá glötun, at-
vinnuvegum til lands og sjávar, leysa verzlun úr ánauð, afla
mönnum athafna- og skoðanafrelsis, koma á fót alþýðu-
freeðslu og hefja nýtt menningarstarf í landinu. Það var
dauður maður, sem ekki gat séð þörfina, ef hressilega var
á hana bent. Þörfin var augljós og knýjandi, vakningin tókst
og yfir viðreisnartímabilinu vakir Ijómi, er birtu sleer fram
á veginn. Vormenn þjóðarinnar brunnu af framfarahug og
eldlegum áhuga, og þar fór sem oftar, að heitir menn kveikja
í öðrum, og svo logar allt glatt í kringum þá, er þeir hafa
kveikt í öðrum þann sama áhugaeld, sem í þeim sjálfum
brennur. Eitthvað á þessa leið talaði Carlyle.
Hver kynslóð þarf að eiga s'm brennandi áhugamál. ,,Lýð-
urinn ferst þar sem engar vitranir eru“, segir spámaðurinn.
En þar sem menn fá ,,vitranir“, sjá sýnir, eygja glœsileg tak-
mörk, þar bálast áhugaeldurinn, og ,,manni með áhugaeldi,
er alfœrt um rándýraveldi“, segir skáldið Guðm. Friðjónsson.
Þótt heimurinn sé fullur af ofbeldi, rangsleitni, kúgun, og alls
konar óáran, þótt hann sé hið cegilega ,,rándýraveldi“, er
manninum með áhugaeldinn alfœrt um þann heim, og svo
er um hverja þjóð. En áhugalaus þjóð, siðferðilega lömuð
þjóð, er dcemd til ófarnaðar, hversu öflugar Maginot-línur,
sem hún kann að reisa sér til varnar, og þótt milljónaherir
hennar séu gráir fyrir járnum. Siðferðisþrekið og áhugaeld-
urinn verður að vera hið heita og rauða blóð í lífœð hverrar
þjóðar og hvers einstaks manns.
Áhugaeldinn þurfum við að eiga engu síður en Fjölnis-
menn, en hvað á að kveikja hann að þessu sinni? Þjóðin svelt-
ur ekki, hún er ekki þrœlkuð og kúguð, atvinnuvegir hennar
eru ekki í rúst, þótt að þeim hafi þrengt, menning þjóðar-
innar er á allháu stigi, sjálfstceðið er fengið, vísindi, listir,
bókmenntir, iðnaður og stórstígar framfarir blómgast með
þjóðinni. Getum við þá ekki grátið eins og sveinninn Alex-
ander, sem síðar hét hinn mikli, yfir því, að ekkert sé eftir áð
sigra, allt sé fengið? Hvað á að kveikja áhugaeldinn í brjóst-
um okkar?
Þörf okkar er ekki fyrst og fremst líkamleg, hún er sið-
ferðileg, en hungur sálarinnar leynist fremur en hungur lík-
amans. Það sem nú á að vekja okkur er þetta: Að gœta vel
þess, sem fengizt hefur, að endurheimta allt, sem á einhvern
hátt hefur tapazt af þeim andlegu verðmcetum, sem engin
þjóð má missa, og svo að keppa að því himinháa markmiði,
sem hver þjóð og hver einstakur maður verður að ná, ef
hann á að geta heitið sjálfstceður maður, en ekki þrcell
ódyggða, óheilinda og lágra hvata. Ef þjóðin á að geta verið
sjálfstceð og fullvalda í orðsins réttu merkingu, og ekki náðar-
þurfi annarra þjóða, verður hver þjóðfélagsþegn að verða
g ó ð u r þegn, sannur drengskaparmaður. Hið áðurnefnda
háa markmið er þetta: að hver þjóðfélagsþegn sé heiðarlegur,
segi satt, standi við orð sín, svíki aldrei loforð, hafi hvergi
svik í frammi, standi í skilum í öllum viðskiptum, sé sann-
sýnn og réttlátur í skiptum við náungann. Séu þjóðfélags-
þegnarnir ekki þannig, þá verða þeir altœk sýkingarhcetta
þjóðarinnar, hver hugsar þá aðeins um sig, rífur til sín,
sundrar en sameinar ekki. Upp úr þeim rotna jarðvegi skríða
þá forkólfar, sem verða eins og „reíir í rústabrotum“, hver
og einn hugsar aðeins um sitt greni, siðferðisþrek þjóðar-
innar lamast, hún sér ekki glcesilegu markmiðin, og „lýður-
inn ferst þar sem engar vitranir eru“. Verði ekki hin ytri
glcesimennt þjóðarinnar einnig sannkölluð góðmennt, þá verð-
ur hún aðeins eins og björt og köld frostnótt yfir nýútsprung-
inn vorgróður.
V

i
Á mestu velgengnistímum þjóðanna hefur versta sýkingar-
hcettan grafið um sig í lífi þeirra. í fyrri heimsstyrjöldinni ^
sökti þýzka herskipið Kronprinz Wilhelm skipum banda-
manna unnvörpum. Hermennirnir á skipinu lifðu kóngalífi
á Ijúffengustu matvörunni, sem þeir tóku úr skipunum áður
en þeir sökktu þeim. En hvað skeði? Skipshöfnin veiktist af
matnum og seinast varð skipið að leita til hafnar í Banda-
ríkjunum, sem þá voru ekki komin í stríðið. Hvað var svo
að? Þróttleysissjúkdómur hafði lagt hermennina hundruðum
saman í rúmið, þótt þeir lifðu kóngalífi á krcesingum. 1 íceð-
una vantaði einhver lífefni. Það nœgði ekki, að hún vceri Ijúf- ^
feng og mlikil, hún þurfti einnig að vera holl og fjörefna-
auðug.
Eins getur farið um menningu hverrar þjóðar, þótt hún
sé áferðarfögur og glœsileg í öllu hinu ytra, ef siðgœðisþrekið
lamast og sál þjóðarinnar sýkist.
Enn á sál þjóðarinnar í harðri baráttu við sinn skceðasta
óvin. Leggjum okkur á hjarta orð söguritarans. í bókinni,
íslenzkt þjóðerni, segir Jón J. Aðils:
„Það er sundrungin, sem hefur staðið og enn í dag stend-
ur þjóðinni fyrir öllum sönnum þrifum. Hún hefur unnið Is-
lendingum þúsund sinnum meira mein en konungsvaldið og
kirkjuvaldið, verzlunaránauðin og bœndaánauðin, eldgosin,
harðindin og drepsóttirnar til samans. Það er hreint og beint
lífsskilyrði fyrir þjóðina að fá þessa óvcett kveðna niður fyrir
fullt og allt, og það sem allra fyrst“.
?
Þetta eru alvarleg orð. Hér er djúpt tekið í árinni. En vill
nokkur neita því, að enn ógni sundurlyndisandinn okkur, en
hann er sá illi fjandi, sem sýkir allt þjóðfélagið, lamar sið-
gœðisþrekið, rcektar óheilindin, falsið og fláttskapinn. ,,Send-
um út á sextugt djúp sundurlyndisfjandann“. Enn er þetta
ógert, og þetta á að kveikja áhugaeldinn í brjóstum okkar,
hin sálarlega þörf þjóðarinnar, þjóðareining og heiðarleiki
hvers þjóðfélagsþegns. Þetta er hið himinháa markmið, sem ^
þjóðin á að keppa að. Af þeim áhugaeldi eiga hjörtu okkar
að brenna.