Eining - 01.06.1965, Blaðsíða 13

EINING
13
Gamalt fræðimannamál
í kirkjuritinu, 4. hefti 1964, hefjast
„pistlar" ritstjórans á grein, sem heitir
Landiö, tungan og trúin. 1 greininni er
dágott sýnishorn af fræðimanna máli
hér á landi í eina tíð. Ritstjórinn ræðir
þá hættu á málskemmdum, sem ávallt
vofir yfir og segir m. a.:
„Og íslenzkan hefur verið í miklum
voða, þótt hún bjargaðist á undursam-
legan hátt í það sinn. Hér verður að
nægja eitt dæmi um það. I Minninga-
bók sinni skýrir Þorvaldur Thoroddsen
frá meiðyrðamáli, sem Þóröur Thor-
oddi, afabróöir hans, lenti í. (Bls. 7 og
8.) „Um þetta orðamál er getið í Lög-
þingisbókinni 1797, og getum vér þess
nánar af því það lýsir réttarfari þeirra
tíma og lögfræðinga-íslenzkunni í þá
daga, sem var svo dönskuskotin, að hún
má frekar heita vond danska, en vond
íslenzka.“
— Dómurinn hljóðar þannig:
„Þar sem kann af vitnanna Udsig-
ende líklega að sluttast, að þau Oan-
stendugu Ord og Nöfn, sem Thoroddi
gaf Captain Dahl í Reykjavíkur Kram-
búð þann 31. Martii. hafe i Overilelse,
Fremfusenhed og Hastugheitum fram-
færd vered, en ekki af forsettu til að
lædera Captainsens Personu gott Nafn
og Rigte, hvad Thoroddi og so sjálfur
í sínu Innlegge fyrir þessum Lögþinges
Rette dclarerad hefur, því modererast
Sýslumannsens Vigfúsar Heraðs-Dóm-
ur genginn í þessu Ordamali soleides:
Að Þórður Thoroddi skal betala til
Capttain Dahl, hanns Fullmegtugum
Mr. Paule Jonssyne til Meðtöku 10 Rd.
Courant, sem rigtuglega sie betaladur
til hanns innan 6 Vikna að heyrðum
þessum Dome under Adför og Excution
að Lögum: fyrir grofar Expressioner í
Mr Thoroddi hier framlögðum Inn-
leggjum betalar hann til Justitz Cassen
1 Rd. Courant að sömu Sölum.“
Þannig var þetta þá. Gæti ekki eitt-
hvað í þessa átt gerzt enn, ef málsóð-
arnir yrðu í meiri hluta og erlent út-
varp og sjónvarp hjálpaði svo til?
Þakklátir megum við vera íslenzkri
bændamenningu fyrr á árum og svo
málhreinsunarmönnum síðar, að bjarg-
að varð þeim dýrgrip mestum, sem
hver þjóð á — tungunni. Við ættum að
margendurtaka í blöðum og tímaritum
og kenna börnum öllum og unglingum
kraftakvæði Matthíasar um tunguna:
Sé ég hendur manna mynda
meginþráð yfir höfin bráðu,
þann, er lönd og löður bindur
lifandi orði suð‘r og norður.
Meira tákn og miklu stærra
meginband hefur guðinn dregið,
sveiflað og fest með sólarafli
sálu fyllt og guðamáli
Máli, sem hefur mátt að þola
meinin flest, er skyn má greina;
ís, og hungur, eld og kulda,
áþján, nauðir, svartadauða;
málið fræga söngs og sögu
sýnu betra guðavíni, —
mál, er fyllir svimandi sælu
sál og æð, þótt hjartanu blæði.
Það hefur voða-þungar tíðir
þjóðinni verið guðleg móðir,
hennar brjóst við hungri og
þorsta,
hjartaskjól þegar burt var sólin,
hennar ljós í lágu hreysi,
langra kvelda jólaeldur,
fréttaþráð'r af fjarrum þjóðum,
frægðargaldur liðinna alda.
Hvað er tungan ? — Ætli enginn
orðin tóm séu lífsins forði, —
hún er list, sem logar af hreysti,
lifandi sál í greyptu stáli,
andans form í mjúkum myndum,
minnissaga farinna daga,
flaumar lífs, í farveg komnir
fleygrar aldar, er striki halda.
Tungan geymir í tímans straumi
trú og vonir landsins sona,
dauðastunur og dýpstu raunir,
darraðarljóð frá elztu þjóðum;
heiftar-eim og ástarbríma,
örlagahljóm og refsidóma,
land og stund í lifandi myndum
ljóði vígðum — geymir í sjóði.
-K -X -K -K -K
Björnstjerne Björnsson
á skemmtun
í góðtemplarastúku
Norska Góðtemplarablaðið segir frá því,
að eitt sinn eftir mikla kosningarimmu í
Noregi, hafi Björnson verið á leið til Par-
ísar, en stanzað í Gautaborg í Svíþjóð.
Hafi þá þrír menn komið til hans á hótelið
frá góðtemplarastúku og spurt hann, hvort
skáldkonungurinn myndi ekki fást til að
flytja ræðu í veizlu stúkunnar næsta kvöld.
Björnstjerne setti upp svip, gekk um gólf,
eins og stormur væri í aðsigi, en svo
brosti hann og sagði:
„Annaðkvöld, það var þá frestur sem
boðinn er, og þetta er á samkomu góð-
templarastúku, er ekki svo?
Jú, herrar mínir, þetta vil eg mjög gjarn-
an gera. Mér finnst sem milli okkar sé eitt-
hvert skyldleikaband. Við verðum oft, bæði
þið og ég, fyrir misskilningi á mörgum
stöðum. >að er vegna þess að fjöldi manna
þekkir okkur ekki.“
Hann flutti ræðuna og hún vakti mikinn
fögnuð. Fyrst sagði hann ferðaþætti frá
Ameríku og leik frásögnina engu síður en
hann talaði, en fór svo hlýjum lofsorðum
um amerísku konuna, fyrir þátt hennar í
að bjarga mönnum frá herverkum áfengis-
púkans.
Þetta var sumarið 1882. Þá hafði Bjöm-
stjeme nýlega átt 25. skáldskaparafmæli.
Hafði þá fjöldi manna víðs vegar af Norð-
urlöndum heimsótt skáldkonunginn að
Aulestad til þess að heiðra hann margvís-
lega.
-K -k -)< -X *
„Storkurínn sagði44
Heilræði mannsins, sem storkurinn í
Morgunblaðinu 1. maí sl„ talaði við, voru
góð. Heilræðin voru þessi:
„Eitt það bezta sem mennirnir gætu
fundið sér upp til dundurs á þessari atóm-
öld, þegar allt ætlaði að drepa í hjarta og
æðavörn og stíflu í kransæðum, væri það,
að ganga úti í náttúrunni og skoða dásemd-
ir hennar. Þar væri máski að finna það líf,
sem gæti bjargað mörgum manninum frá
leiðindum og arrnæðu." — fleiri voru hin
góðu orð mannsins.
En hvers vegna öll þessi leiðindi, sem
mönnum verður tíðrætt um, einmitt nú í
velgengninni og velferðarríkjunum ? Hvað
er að? Fullur magi, létt vinna, notaleg
húsakynni, góð föt? — Er sálin tóm í hin-
um velhaldna líkama?
Fyrir nokkru flutti eg útvarpserindi, sem
heitir: Fátækir menn í alls nægtum. Ég á
til ofurlítinn slatta af því í sérprentun, ef
einhvem skyldi langa til að eignast það.
Pétur Sigurðsson.
Litli brennuvargurinn
grandaði leikkonunni
Hve mörgum er sígarettan búin að
granda ? Þótt hún sé „ekki of sterk — ekki
of létt,“ eins og blaða- og kvikmyndaaug-
lýsingar hrópa nú, þá getur hún samt
kveikt í húsum manna, og þau eru ekki fá
tilfellin. Heil hótel hafa brunnið og mörg
mannslíf farizt af völdum hennar.
Hin heimsfræga leikkona, Linda Damell,
sat fyrir framan sjónvarpstækið sitt langt
fram yfir miðnætti, og auðvitað var síga-
rettan önnur nautnin og hún nægði, þótt
lítil væri og færi hægt, til þess að kveikja
í húsinu, samkvæmt því sem blöð herma,
þegar allir höfðu gengið til náða. Bruninn
varð banamein leikkonunnar.
Sígarettan fer einnig hægt, þegar hún er
að rækta lungnakrabbann í þúsundum
manna. Vísindin vara við henni, en pen-
ingagræðgin mælir með henni. Rís hin upp-
reisnargjama æska gegn þessum skaðvaldi
eða gerist þræll hans?