Vera - 01.10.1991, Blaðsíða 7

FJALLKONAN
konan er á engan hátt séríslenskt
tákn, heldur ævafornt Indó-
evrópskt tákn, sem íslenskir þjóð-
ernissinnar tóku upp um alda-
mótin átján hundruð, færðu í
íslenskan búning og settu í
íslenskt umhverfi. Eggert Ólafs-
son var einna fyrstur til að tigna
landið sem Fjallkonu í kvæði sínu
ísland, sem hann orti um 1800.
Eiríkur Magnússon lét síðan
þýskan myndlistarmann gera
gru nnrnynd að Fjallkonunni
1872. Bróðir Eiríks, listamaður-
inn Helgi, fullvann síðan þá mynd
og varð hún útbreidd hér á landi
og er enn mörgum kunn. Bene-
dikt Gröndal notaði hana t.d. í
minningarbréfinu, sem hann gaf
út vegna þúsund ára afmælis
íslandsbyggðar 1874.
Greining á táknum hinnar
sígildu Fjallkonumyndar sýnir að
hún er í senn persónugervingur
íslenskrar náttúru, íslenskrar
tungu, sögu og menningar. Hún
er tákn kyrrstöðu, hún er ljallið
og byrgið. Hún er hinn óhaggan-
legi klettur, hornsteinninn og há-
sætið, sem synir hennar setjast á
til að öðlast áhrif og völd. Klæðn-
aður hennar er tákn landsins, við
hana leikur haflð sem hefur
margræða merkingu. Hafið er
tákn tærleikans og hefur gegnt
hlutverki skírlífisbeltis, það ver
landið fyrir erlendum áhrifum og
árásum. Haflð er líka uppspretta
lífs og andríkis og á Ijörur Fjall-
konunnar rekur handrit, sem
hún heldur traustataki um.
Handritin tákngera í senn ís-
lenska sögu, tungu og menningu.
En nú er hún með sverð í
hendi...
Já en það er í hvíldarstöðu. Sverð
tákngerir í senn andlegt hugrekki
og líkamlegt atgervi, en sverð í
kvenmannshendi og i hvildar-
stöðu tákngerir fyrst og fremst
andríki og hetjulund hugans. Leið
íslenskra karla til valda, barátta
þeirra og stríð, var eingöngu háð
með vopnum andans.
Og svo er hún með eindæmum
hárprúð
Hár hennar er sítt og frjálst,
draumsýn sona hennar um frelsi
sitt og landsins. Augun eru
skarpleit, tákn andríkis, innsæis
og skarpskyggni. Hún lítur til
fortíðar, til endurvakningar þjóð-
arinnar og tákngerir að styrkur
Islendinga liggi í sögunni og að
Það er oft litið svo ó
að Fjallkonan
tákngeri frelsi og
sjálfstœði íslenskra
kvenna. Það er hins
vegar skoðun mín að
frá sjónarhóli kvenna
megi ekki síður líta á
Fjallkonuna sem tákn
takmarka og
kyrrstöðu.
íslenskar kven-
réttindakonur hafa
einnig haft sterka
tilhneigingu til að
beina baráttu sinni
fyrir auknum
réttindum inn á farveg
„mœðrahyggju11.
sagan er mikilvægt og mikilvirkt
afl fyrir endurreisn og endur-
sköpun þjóðarinnar. Kórónan er
úr ísbroddum og innan hennar
leika eldlogar. Eldurinn og ísinn
eru augljóst tákn landsins, en
eldur er einnig ævafornl kven-
kennt tákn - tákn um sköp-
unarmátt kvenna og hæfileika
þeirra til að umbreyta efni, eins
og hráefni í mat. Eldur á höfði
konu tákngerir líka andlega
atorku kvenna, sem hvetur til
dáða og endurnýjunar.
Himinninn er stjörnubjartur
en samkvæmt Indóevrópskri trú
er nátthiminn með stjörnum og
tungli kvenkenndur meðan sól og
dagur er karlkennd. Vaxandi
tungl táknar andlega fæðingu og
vöxt, endalok myrkrar fortíðar og
upphaf bjartrar framtiðar.
Stjörnurnar eru tákn meðvit-
undar og andlegs auðs. Þær
tákna synina, sem hafa hlotið
andlega endurfæðingu fyrir til-
stilli móðurinnar og orðið að
ódauðlegum hetjum. En þótt þeir
séu ódauðlegir mega tengslin við
móðurina aldrei rofna, því frá
henni er ódauðleiki þeirra sprott-
inn.
Ejallkonan situr, hún er
óhreyfanleg og óbifanleg. Aðeins
annar fótur hennar sést og hann
er í hvíldarstöðu, smár og vaflnn.
Hún er ekki vís til að rísa á fætur
og heljast handa. Fjallkonan nýtir
ekki eiginleika sína sjálfri sér til
framdráttar, nei hún er lindin,
móðirin. sem synir hennar nær-
ast á til að viðhalda þjóðarsjálflnu
og karlmennsku sinni. En af þvi
að hún veitir og nærir, þá þurfa
synirnir stöðugt að vera á
varðbergi og gæta þess að hún
aðhafist ekkert sem gæti leitt til
þess að hún glataði hreinleika
sínum og tærleika, þvi ef það
gerist er stoðum tilvistar þeirra
hnekkt.
Fjallkonan var því tákngerv-
ingur hinna kvenkenndu þátta
sem voru undirstaðan að karl-
mennsku og völdum íslenskra
karla. Hún er á þann hátt karllegt
tákn, tákn frelsis karla og
sjálfstæðis.
En hvaða þýðingu hefur Fjall-
konan þáfyrir konur?
Það er oft litið svo á að Fjall-
konan tákngeri frelsi og sjálfstæði
íslenskra kvenna. Það er liins
vegar skoðun mín að frá sjón-
arhóli kvenna megi ekki síður líta
á Fjallkonuna sem tákn takmarka
og kyrrstöðu. Fjallkonan er ekki
aðeins aðaltákn íslenskrar þjóð-
frelsisbaráttu heldur og eina per-
sónugerða þjóðartáknið. íslensk-
ar konur persónugerðu Fjallkon-
una með því að klæðast íslenska
skautbúningnum, sem hannaður
var af Sigurði Guðmundssyni
málara og náði miklum vinsæld-
um sem hátíðarbúningur á seinni
hluta 19. aldar. Á sama tíma fóru
íslenskar konur í æ ríkara mæli
að klæðast peysufötum, eða
íslenskum búningi sem var talinn
þjóðlegur og andstæður hinum
svokallaða danska búningi. Á
þann hátt voru konur á
íslenskum búningi í táknrænni
miðju þjóðfrelsisbaráttunnar, í
Inga Dóra á góðri stund.