Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.09.1935, Blaðsíða 13

TÍMARIT V.F.I. 1 93 5.
39
raun uni að fæslar línurnar ná upp fyrir 2—3 þús.
km hæð.
Uppi í chromospheruna þar fj'rir ofan þekkjast
línur atomanna og ionanna ca, ca_)_ (éin-ioniserað
Ca), Fe, Sr+( Ti+, Sc+, Na vetni og helium. Ca(U
= (5,8 V) ioniserast algjört í 5000 km hæð; Fc
(u = 7,8 V) nær (5000 km og ennfremur Na (5,1 V),
Sr+ (11,0 V) og Ti U (13,6 V). Efri takmörkin fyr-
ir þessi efni ern þannig hérumhil jöfn, þrátt fj'rir
mismunandi ionisationshneigð. En þess er að gæta
að atomfjöldinn, sem stendur að línum efnanna,
vegur upp á móti ionisationshneigðinni.
Sterkasta lína Balmer-raðarinnar, H«, nær 11000
km hæð, en þar fvrir ofan er Ca+allt upp í 14000
km. Er þó vetnið ekki einasta miklu léttara en Ca+
heldur og algengara og gætt hærra ionisationspo-
tentiali (13,5 V á móti 11,8).
Skýringar á þessari sýnilegu mótsögn mætti
e. t. v. leita í mismunandi emiosions-tíðleik vetnis-
og Ca+-línanna. Venjulega getgátan er sú (alveg
fullnægjandi, nákvæma skýringu vantar), að þrýst-
ingur sólarljóssins lyfti Ca+-atomunum upp fyrir
vetnið. Eftir reikningi Milnes er ljósið nógu slerkt
til þess að hera Ga+-atomin í chromospherunni. Að
það eru einmitt þessi atom, sem stíga hæst, liggur
í hinum sérstöku hæfileikum atomanna, að ahsor-
hera, þ. e. halda í ljósið. Berum Ca+ saman við
vetni í þessu sambandi. Ca+ ahsorberar aðallega
hjá 400 f.ifi hylgjulengd, en vetnið einknm hylgju-
lengdina 121 n //. Hlutfallslegur styrkur sólarljóss-
ins á þessum tveim stöðum í litrofinu, er eins og
2200
2200:1. Getur þvi sólarljósið borið uppi —==
55 sinnum fleiri Ca+-ion en vetnisatom, að öðru
jöfnu (atomþungi Ca = 40).
En nú hætist við þelta, að um 10 sinnum meiri
likur eru fyrir því, að ljósskammtur hitti Ca+-ion
en vetnisatom, vegna stærðarhlutfallanna. Al' þessu
sést þegar hvaða áhrif ljósþrýstingurinn getur haft
á aðgreiningu efnanna í chromospherunni.
Hitinn efst í chromospherunni, þ .e. meðalhraði
efnisagnanna mun ekki vera að mun lægri en í
photospherunni eða um 5000°. Hinsvegar hefir
þrýstingurinn hrapað ofan i 10-18 loftþyngd. Er það
minni þrýstingur en í mesta loftleysi (vakuum),
sem menn geta framleitt. Loftþvnningin er svo gíf-
urleg, að efnisagnirnar fara til jafnaðar 60 km á
milli árekstra, en í venjulegu andrúmslofti er til-
svarandi vegalengd qqq cm. í slíkri loftþynn-
ingu er vitanlega ekki um það að ræða, að efri lög
hvíli á þeim neðri i venjulegum skilningi. Efri lög-
unum er haldið við á þann liátt, að atomum og
ionum er skotið óraleið upp á við, annaðhvort af
ljósskammti eða öðrum efnisögnum. Þegar flugið
stansar vegna aðdráttar sólarinnar, falla agnirnar
niður aftur, en aðrar koma í staðinn o. s. frv. Hins-
vegar er sjaldgæfara að agnirnar stansi vegna
áreksturs. Aðdráttaraflið stöðvar flestar ionurnar
á uppleið á 6 km færi, en 60 km eru til jafnað-
ar milli árekstra. Má því líkja ástandinu við það,
að efnisagnir fari 10 sinnum milli hotns og loks
í kassa áður en árekstrar verða við aðrar agnir.
Af þessu mun leiða einhliða (anisolrop) þrýsting
og þess vegna fall Gay-Lussac loftlögmálsins.
Þrátt fyrir liina feikna loftþynningu efst í
chromospherunni. sem nú var lýst, er langt frá
því að þar sé komið út i tómt rúm. Að minnsta
kosti 700.000 næstu kílómetrarnir eru „íklæddir“
efni, sem að visu er óskiljanlega þunnt, en gerir
þó vart við sig með liinu daufa skini kórónunnar.
Kórónan sést aðeins við almyrkva á sólu, þegar
tunglið byrgir fyrir sólkringluna sjálfa og hirta
6. mynd. Almyrkvi á sólu. Umhverfis dökka tunglkringl-
una sést kórónan. Strikið sýnir möndullegu sólarinnar; af
því sést að kórónan nokkurnveginn samloka um miðbaug
sólar.
himinsins er orðin nægilega dauf. Sésl þá dökkt
tunglið umgirt björtum kransi eða kögri og ná geisl-
arnir oft heilt þvermál sólar út frá tunglröndinni
og í einstökum tilfellum jal'nvel 6—7 þvermál. Það
má fljótlega ganga úr skugga um, að kórónan um-
lykur sólina sjálfa í 150 millj. km fjarlægð frá
jörðinni, en orsakast ekki af ryki eða öðrum óhrein-
indum í andrúmslofli jarðarinnar. Við nánari at-
liugun á lögun kórónunnar kemur það nefnilega
i ljós, að hún er alla jafna l'löt til póla sólarinn-
ar, sem væri óhugsandi, ef kórónan myndaðist ekki
i kringum sólina sjálfa og undir áhrifum möndul-
snúnings hennar eða segulpóla, sem liggja mjög
nálægt hinum pólunum.
Samband kórónunnar við fyrirbrigði og rás
þeirra á sólinni er mjög náið og birtist fyrst og
fremst i löguninni. Er kórónan flatari þegar sól-