Einherji - 17.12.1972, Side 8

8
EINHERJI
JÓLABLAÐ 1972
BJÖRN EGILSSON:
Sólskinsdagar á fjöllum
Hér heldur Björn Egilsson áfram að rekja
íerðasögu sína og Friðriks læknis. Fyrsti hluti
sögunnar var í jóiahlaði Einherja 1971. Síðan
kom framliald í 1. og 2. tbl. Einherja í ár.
Og nú skal fram haldið.
Björn Egilsson
Jónsskarð er ekki neitt
skarð, aðeins lægð á fjall-
garðinum, seim er víða á 14.
hundrað metra yfir sjó.
Fjallgarðurinn er all breiður
og svo igrýtt er þar, að ekki
var hægt að fara nema hægt.
Við reyndum að þræða fann-
ir, en ekki var það betra,
því að þar óðu hestarnir í
miðjan legg. Á einum stað
sáum við jarðhita. Hann var
undir skafh og hafði brætt
frá sér.
Jónsskarð er kennt við
Jón ÞiorkeUsson í Víðikeri.
Hinn 7. íebrúar 1876 fór Jón
með annan mann með sér
suður í Öskju yfir Jóns-
skarð, sem síðan er við hann
kennt. Hann var að athuga
eldstöðvar eftir igosið mikla
árið áður. Um þessa ferð
Jóns segir Pálmi Hannesson
svo: „Þessi för Jóns er cm
hin frækilegasta, sem í Öskju
hefur verið farin, og er frá-
sögn hans á allan hátt
gleggri en lýsing Watts“.
Watt var Englendingur,
sem fcom fyrstur rnanna í
Öskju sumarið eftir gosið.
Vafalaust befði það verið
greiðfærari leið fyrir okfcur
að fara Suðurskörð og
Dyngjufjalladal, þótt lengra
sé, en ekki hefði ég viljað
vera án þess að njóta út-
sýnis af brúnum Dyngju-
fjalla yfir víðáttur Ódáða-
hrauns. Við fórum af baki
á norðurbrúnum fjallanna og
sjónaukinn var tekinn upp.
Sól var orðin lágt á lofti og
þegar f jær dró var blá móða
undir sól að sjá og skyggni
því efcki sem bezt. Langt í
norðaustri sá ég grænan
blett og ihlutu það að vera
Suðurárboitnar. Fjær var
stöðuvatn. Mundi það ekki
vera iSivartárvatn? Landa-
bréf var tekið upp og á því
sáust Suðurárbotnar, en ekk-
ert vatn, en það var skiljan-
legt vegna þess að fcortið,
sem tiltækt var, Mið-Austur-
land, náði ekki svo langt.
Öfundarlaust hef ég alltaf
metið vel vísindalega þekk-
ingu lærðra manna og það
er bæði gagn og gaman að
ferðast um hálendið með
mönnum eins og Friðrik
lækni. Hann gat reiknað út
allt mögulegt, seigulskekkju
á áttavita, línur á landabréfi,
hæð yfir sjó og margt fleira.
Auk þess kunni bann nöfn
á bergtegundum. og jurtum
á hálendinu, en ég hafði ekki
neitt af þessu til að bera,
ibara pínulítið brjóstvit eins
og hann Lögreglurauður.
Hann Rauður vissi sínu viti,
hélt niðri í sér andanum og
þandi sig út á meðan verið
var að girða, en þegar það
var búið, andaði hann frá
sér létit og lengi og þá losn-
uðu gjarðirnar.
Það lá beint við fyrir okk-
ur að taka beina stefnu á
Suðurárbotna á mörkum Út-
bruna og Frambruna, en við
yissum af ibílslóð alllangt
vestur frá eftir Dynjufjalla-
dal og tókum stefnu þangað
þótt lengra væri, því að betra
væri að hafa bílslóðina, þeg-
ar dimmt væri orðið. Eftir
langa ferð yfir grýttar mel-
öldur fundum við bílslóðina
og fórum eftir henni langa
lengi. Kl. eiitt um nóttina
komum við á graslendi við
Suðurá og tjölduðum þar,
og höfðum þá verið 16 tíma
á ferð. Logn var og heiðskírt
loft og daigur var ekki af
lofti. iVið sáum vel til fjall-
anna í fjarska. „Rökkrið
hafði sígið á Herðubreið,“ en
við sáum hana vel, bera yfir
Kollóttudyngju sunnanverða.
Sumir hestarnir voru orðn-
ir sárfættir og það var víst
engin hætta á, að þeir færu
langt, en óg hefti þó mína.
Hvort við Friðrik vorum
þreyttir eða hvað, þá kom
ekki annað til mála, en opna
eld og borða heitan mat. Við
vorum sigurglaðir. Miklum
áfanga var náð. Óbeðinn
hafði Drottinn leitt okkur
farsællega yfir eyðimörkina.
Við gerum aldrei bæn sam-
eiginlega í heyranda hljóði,
en hvort við gerum bæn
hver fyrir sig á hljóðri stund
verður ekki sannað. Móses
leiddi Israelslýð yfir eyði-
mörkina og lenti í vandræð-
um. Ég vil helzt að Drott-
inn hj'álpi mér milhliðalaust,
með eigin hendi.
Það er gott að hafa nátt-
stað við Suðurá um logn-
kyrra sumiarnótt. Sólin var
komin hátt á loft þegar við
vöknuðum hinn 12. ágúst.
Logn var og heiðskírt. Hest-
arnir sáusst efcki, nerna einn.
Eg fór á stjá og þeir höfðu
farið spölkorn út með ánni.
Þeir stóðu þar í hóp, blök-
uðu eyrunum, hristu haus-
inn og börðu sig utan með
töglunum. Og enn var mý-
vargur að angra þá. Við
lögðum ekki af sitað fyrr en
laust leftir hádegi. Það þurfti
að elda og ilæknirinn var
nærri orðinn lens með Helle-
sens. Geymar höfðu gefið
frá sér andann. Það var auð-
vitað rnitt verk að þvo mat-
arílát í lækjum og hndum,
frámunalega leiðinlegt. Það
gekk vel að skola af fcaffi-
bollum í köldu vatni, en þeg-
ar ílátin voru undan Tóró-
súpu eða kakói með brjósta-
mjólk, varð ég að biðja um
iheitt vatn og þvottaefni. Ég
er ekkert hissa, þó að þessi
lati ungdómur nútímans sé
með fýlusvip yfir uppþvotti.
Leið okkar lá nú að Svart-
árkoti, um 12 km vegalengd.
Fyrst fórum við yfir stóra
fcvísl af Suðurá hjá gangna-
mann'aikofa, sem var dottinn
inn á parti og því ekki hrein-
legur. Svo lá leiðin norð-
ves'tur með Suðurá. Þar er
svo fjölbreytt og faigurt
sauðland, að ég veit ekki,
hvort ég hef nofekurs stað-
ar séð slíkt. Ær voru þar
á beit, hér og þar, margar
tvílemdar, með stór og lagð-
prúð lömb. Friðrik reið á
undan fram með ánni. Allt
í einu stöðvaði hann hestana
með skjótu viðbragði. Ég
spurði hvers vegna. Það var
ófleygur ungi tmdir hestun-
um. Ég leit til jarðar og þá
var annar ungi undir mínum
hestum, en við sáum þá báða
flögra óskaddaða út í kjarr-
ið. Ég varð glaður yfir að
skilja ekki efitir lemsstraða
fuglsunga 'í slóð okkar. Ég
tel víst, að læknirinn hafi
líka verið glaður, en hann
talaði ekfeert um það og mér
virðist hann hafa tileinkað
sér það, að læknir má aldrei
láta sér bregða, hvað sem
fyrir kemur. Ég vil reyna að
hafa samúð með öllu, sem
lifir og hrærist, en það geng-
ur illa. Meira að segja refur-
inn á sitt varnanþing hjá
mér, allt nema mýflugan, og
þó þjónar hún sinni lund.
Svantárkot er ekki kot,
heldur stórbýh, eftir því sem
mér fcorn fyrir sjónir. Víð-
áttumikið ræktað land var
norður frá bænum. Stór
bogaskemma fyrir hey var
risin af grunni og hús yfir
400 fjár í smíðum. Bærinn
stendur sunnarlega á vestur-
'bakika Svartárvatns, sem
ek'ki var itil á ikortinu kvöld-
ið áður. Rétt sunnan við bæ-
inn fellur Svartá til vesturs
;úr vatninu í nokkrum halla.
Þar hefur verið byggð raf-
stöð til heimilisnota. Svartár-
kot er uppi á hálendinu um
j 400 m yfir sjó. Fjallasýn er
'þar svo víðátitumikil og fög-
ur, að ég veit ekki, hvort
hhðstæða er til á nokkru
'byggðu bóli á landi voru.
Hvílíkur f jallaihringur! í suð-
auistri er Bárðarbunga, þá
Trölladyngja og Dyngjujök-
ull, Dyngjufjöll, Herðuibreið
og Herðubreiðarfjöll þar
norðar. Skammt í austri eru
svo Sel'landafjall og Bláfjall.
Hörður , sonur Tryggva
Guðnasonar í Víðifeeri, sem
áðuir er um getið, býr nú í
Sivartárkoti með tengdafólki
sínu. Hann er fæddur 1908
og ber aldur vel. Við stönz-
uðum nofckuð í Svartárikoti
og þáðum þar ágætar veit-
ingar. Ég spurði um Gljúfur-
versvirkjun. Þeir sögðu, að
það hefði átt að stífla Suð-
urá og veita hienni í Svantár-
vatn, stífla svo Svartá þar
sem hún rennur úr vatninu
og þá voru báðar þessar ár
bundnar í vatninu, en úr því
átti að gera skurð yfir hæðir
til austurs og veita þeim þar
með í Kráká. Þá yrði eyði-
lögð rafstöðin fyrir ykkur,
sagði ég, en þið munduð fá
óbeypis rafmagn í staðinn.
Niei, svaraði Tryggvi bóndi.
Við eigum aldrei að fá raf-
magn frá samveitu. Það eru
9 km iað næsta bæ, Víðikeri.
Það er augljósit, að Gljúf-
urversvirkjun mundi valda
Friðrik læknir á Grána
miklu tjóni fyrir Svartárkot.
N'okkuð af hinu fagra sauð-
landi mieðfram Suðurá mundi
fara undir vatn, auk annars.
Verkfræðingar vita ýmislegt,
en þeir eru efcki nema stund-
um vitrir og því gæti ég itrú-
að að Suðurá sneri á þá, þvi
að eldhraun iheldur ekki
vatni.
Gömlu útihúsin í Svartár-
ikoti vöktu athygh mina.
Veggirnir voru svo vel hlaðn-
ir og stóðu svo vel, hvergi
vantaði stein í hleðslu. Þing-
eysk menning var í þessum
veggjum. Umgengni öll við
þessi hús var snyrtileg og til
fyrirmyndair. Góður búskap-
ur hefur lengi verið í Svart-
árkoti, þó að jörðin hafi ef
til vih stundum verið í eyði
á fyrri öldum. Árið 1892 var
þar einbýli og 14 manns í
heimili, hjón með 8 börn og
vinnufólk.
Við nutum hvíldar og
i hressingar og ræddum við
fólkið, meðan við stönzuðum.
Ég hafði gleymt að hafa
með mér ra'kvél í ferðina og
bað Hiörð bónda að lána mér
rakvél oig snyrtiherbergi.
Friðrik læknir sat við borð
inni í stofu og var að skoða
landabréf. Þegar ég feom úr
snyrti'herberginu í 'Sitofudyrn-
ar leit ihann upp og sagði:
Nei, ert þetta þú! Ég var
sem sagt rafeaður, þveginn
og greiddur. Hann hafði rak-
að sig í Herðubrieiðarlindum
og lánaði mér sína rakvél og
ég gat slitið eitthvað af öðr-
um vanganum og hætti síð-
an og ég held ég hafi ekki
öðru sinni rakað bara annan
vangann. Þetta var napurt,
því einmitt þessi rakvélar-
tegund var auglýst í „Sjónó“
í allan fyrra vetur, sem
heimsins mesta gersemi.
Við spurðum, hvað væri
langt að Stóruvöhum, en
iþangað vildum við fara um
daginn. Það var tahð vera
25 km og þá yrði dagleiðin
37 km, mjög hófleg dagleið.
Góður bílvegur er nú kom-
inn fram að Svartárkoti. Við
ifórum efítir honum, og þó
rneira utan við bann, að Vði-
keri. Víðiker er líka uppi á
hálendinu, en bærinn stend-
ur 'í kvos og efcki eins víð-
sýnt þar og í Svartárkoti.
Þar eru miiklar byggingar
og ræfctun og sjálfsagt stór-
bú. Frá Víðifeeri beygir veg-
urinn til norðausturs, ofan
í dalinn fyrir sunnan Bjarna-
staði, þar sem mikih upp-
blástur hefur orðið í fjahs-
hlíðinni. Fagur þótti mér
Bárðardalur. Hann er eitt-
hvað svo formfagur og hlý-
legur og stórbýli eru þar
mörg, eins og til dæmis
Lundarbrekka, þar sem eru
víst 3 íbúðarhús.
Þegar feom út 1 dahnn,
mættum við vélamenning-
unni. Fyrst kom mjólkurbíll-
inn og svo fleiri bílar. Það
er hryllilegt að vera á ferð
með hesta, þar sem mikil
bílaumferð er, en hún var
ekki rnikil þarna. Kl. 8,30
um kvöldið komum við að
hinni myndarlegu brú á
Skjálfandafljóti, sem ég
Ihafði oft heyrt getið um, en
aldrei séð. Þetta er hengibrú
um 100 m löng. Við fórum
yfir brúna og þar eru tveir
bæir sarnan, Stóruvellir og
Lækjavehir. Friðrik fór heim
á hlaðið og bað um haga
fyrir hesta. Hann hitti þar
ungan mann, Sigurð Pálsson,
sem býr þar með föður sín-
um, Páli H. Jónssyni, sem er
dóttursonur Sigurðar í Yzta-
felli. Öll fyrirgreiðsla var
velkomin hjá Sigurði. Hann
bauð o'kkur að sofa inni í
stofu, sem við þáðum og svo
leiddi hann okkur að kvöld-
verðarborði, sem var veizlu-
borð. Þar var skyr og rjómi,
ný lifrarpylsa feit og brauð
með alls konar áleggi.
Við áttum góða nótt á
Lækjavöhum, svo sem til var
stofnað. Næsta morgun 13.
ágúst var sama veðurblíðan,
hægviðri, léttskýjað og hlýtt.
Ég fór að ná í hest, sem
þurfti að járna á einum fæti.
Þegar ég kom heim aftur
var Friðrik læknir horfinn.
Framhald á 10. síðu