Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 29.12.1947, Blaðsíða 10

84
TÍMARIT V.F.I. 1947
10. mynd sýnir prófun á 50 MVA rafli, og fékkst
þar Tj = 0,384 sek., og var straumurinn að heita
mátti orðinn núll eftir 0,8 sek. Með konstant við-
námi varð Tt hins vegar um 1 sek. Mun mega reikna
með, að fyrir stóra rafla sé við þessa aðferð T, =
0,3—0,5 sek.
Nú mætti spyrja, hvort hægt sé að ná betri á-
rangri en þessum, og skal vikið að því nokkrum
orðum.
Af því, sem að framan er sagt, sést, að afsegul-
mögnunaraðferðirnar eru í aðalatriðum tvær, nefni-
lega önnur sú, að afsegulmagna með því að rjúfa
segulmögnunarrás rafalsins, hin að gera það ekki,
heldur snara segulspennu rafalsins á einn eða annan
hátt með því að snara spennu segulmögnunarvélar-
innar. Má segja, að aðferðin samkvæmt 7. mynd sé
sambland af hvoru tveggja, og gat ég hennar í þessu
erindi sérstaklega með tilliti til þess.
Við þær aðferðir, sem rætt hefur verið um, er virki
afsegulmögnunartíminn sem hér segir:
2. mynd T, = 5—6 sek.
3. — — = 1—1,5 —
5. — — = 1—2 —
7. — — = 0,7—1 —
9. — — = 0,3-0,5 —
Hér er þá, eins og fyrr er getið, átt við mjög stóra
rafla, en fyrir minni rafla er tíminn styttri.
Með virka afsegulmögnunartímanum er átt við
tímaintegral segulmögnunarstraumsins. Enda þótt
þessi mælikvarði sé betri en að velja t. d. þann tíma,
sem það tekur fyrir segulmögnunarstrauminn að
verða núll, þá er hann samt ekki einhlýtur. Af 4., 6.
og 8. mynd sést, að við þær aðferðir, sem ekki rjúfa
segulmögnunarrásina, fellur straumurinn hægt fyrst,
eða þegar hann er hættulegastur, en hraðar síðar.
Við hinar aðferðirnar fellur hins vegar, samkvæmt
4. og 10. mynd, straumurinn hraðast fyrst og hæg-
ar síðar. Enda þótt þessar aðferðir í vissu tilfelli
hafi sama virka afsegulmögnunartíma, er því sú,
sem byggir á því að rjúfa segulstrauminn, að jafn-
aði betri.
Eins og getið hefur verið um áður, takmarkast
stærð afhleðsluviðnámsins á 3. mynd af spennuhækk-
uninni, sem verður í vef junum. Stendur þessi spennu-
hækkun á vissan hátt í öfugu hlutfalli við hornið oc
á 4. mynd. Við ákveðinn rafal, þar sem ákveðin
spennuhækkun er leyfileg, takmarkast minnsta gildi
á horninu oc af þessari leyfilegu spennuhækkun, og
þar sem spennuhækkunin má aldrei fara yfir þetta
gildi, er fljótvirkasta afsegulmögnun, sem hugsanleg
er, eða ideella afsegulmögnunin, bein lína, eins og
sýnt er á 4. mynd. Afhleðsluviðnámið fyrir ákveð-
inn rafal er ákveðið þannig, að oc verði eins lítið og
leyfilegt er með tilliti til spennuhækkunar segul-
vefjanna, og fellur straumurinn fyrst eftir þessu
horni, en hægar síðar. Það sem hin nýja aðferð með
breytilegu afhleðsluviðnámi hefur fram yfir þá, með
konstant viðnámi, er, að straumurinn fylgir hinni
umræddu beinu línu betur og nálgast hina ideellu
afsegulmögnun mjög mikið. (TideeIi = 0,12 móti
T, = 0,38 í dæminu, sem tekið var að framan). Mun
mega segja, að við þær gerðir rafla, sem nú tíðk-
ast, sé afhleðsla með breytilegu viðnámi bezta lausn-
in, og að frekari þróun verði sú að velja sem heppi-
legast efni í viðnámið. Það viðnám, sem nú er not-
að, gefur, eins og áður er sagt, T, = 0,3—0,5 sek., sem
ekki er f jær ideellu afsegulmögnuninni en ca. 2-3/10
sek.
Einhver kann nú að spyrja, hvort það hafi svo
mikla þýðingu, hvort virki afsegulmögnunartíminn
er t. d. 0,5 eða 1,5 sek. Því er til að svara, að bæði
reynslan og tilraunir hafa sýnt, að tíundu hlutar úr
sek. geta hér bjargað raflinum frá stórskemmdum,
og sú staðreynd, að kjarninn skaðast við aðeins 30
A eftir um 1 sek., gefur nokkra hugmynd um, að
þetta sé rétt.
Eins og getið var í upphafi, er algengasta og hættu-
legasta bilunin í röflum bilun í vefjunum. Sá, sem
hefur kaup á slíkum vélum með höndum, þarf því
m. a. að gæta þess vandlega að afsegulmögnunarkerf-
ið sé öruggt og fljótvirkt.
Gildir þetta sérstaklega, ef um stóra rafla er að
ræða, en einnig um minni rafla, ef þeir eru þýðing-
armiklir. Er það örugg regla, að velja hina nýju að-
ferð, ef því verður við komið, en að öðrum kosti sömu
aðferð með konstant afhleðsluviðnámi.