Akranes - 01.03.1943, Blaðsíða 4

20
AKRANES
Saga Akraness
Tiihögun seglanna
Það má með nokkrum sanni segja, að
hér á Akranesi hafi orðið „bylting“ á
tiltölulega skömmum tíma. Árið 1789
voru hér aðeins 10 jarðir og búsettir
67 manns, en nú er fólksfjöldinn um
2000. Nú er hér enginn torfbær lengur
uppistandandi sem mannabústaður. Hér
eru nú aðeins örfá hús óbreytt frá sinni
upphaflegu byggingu um 1880.
Það væri því ekki ófyrirsynju, að far-
ið væri að líta um öxl og skrifa eitthvað
niður um það Akranes, sem „nýsköp-
un'in“ er að „þurrka út“. Mér er ekki
kunnugt um, að þetta hafi verið gert,
að undanteknum fyrirlestri erHallgrím-
ur Jónsson flutti hér 1889, „Um lífið á
Skaganum s. 1. 100 ár“. FVrir nokkrum
árum var uppi um hérað allmikil hreyf-
ing í þá átt? að rita. Héraðssögu Borgar-
fjarðar, og hafa enda komið út 2 bindi
af þeirri bók. Svo sem getið er um í for-
máia fyrir bókinni, voru þættir Krist-
leifs Þorsteinssonar æði mikill stofn til
að byggja á þetta verk. Þegar „Héraðs-
sagan“ kom út í þáttum, þótti sumum
Akurnesingum sem réttara hefði verið
að skrifa samfellda sögu héraðsins frá
upphafi. Út frá þessu sjónarmiði vildu
Akurnesingar freista þess að fá einn
mann til að skrifa sögu Akraness sér-
staklega, og var farið þess á leit við
ákveðinn mann, en af því varð þó ekk-
ert.
Þar sem „byltingin“ heldur áfram, og
þar sem þeim mönnum fer nú ört fækk-
andi, sem verulegar upplýsingar geta
gefið snertandi sögu staðarins frá miðri
síðustu öld, þá hefi ég reynt — þrátt
fyrir allmiklar annir —, að hripa niður
ýmislegt það, sem ég hefi getað grafið
upp, og haldið að þeim mætti að ein-
hverju gagni koma, sem nú eða síðar
hefði hæfileika og tækifæri til að gera
sögu staðarins þau skil, sem nauðsyn-
legt og verðugt væri.
Þegar við svo fórum af stað með þetta
litla blað, héldum við að það mundi
verða vel þegið, að fá þetta „hrat“ í
smáskömtum, því jafnvel þó á því væri
ýmiskonar vansmíði, getur það þrátt
fyrir gert nokkuð gagn, t. d. með því að
leiða athygli manna að því hve van-
ræksla vor hefur verið mikil á þessu
sviði, og þannig þó seint væri breytt
stefnunni gagnvart framtíðinni í þess
um efnum. Með birtingy þessara þátta
var líka annað unnið. Það getur orðið
til þess að leiðrétta megi, eða upplýsa
nánar ýms vafasöm atriði, sem verra
væri að fást við síðar, og ef til vill auka
við þá fróðleiksmola, sem hér verða á
borð bornir.
Þáttur hvers héraðs í lífi þjóðarinnar
hlýtur að hafa nokkurt menningarsögu-
legt gildi, og þá ekki síður, ef hann er
á hverjum tíma nokkur þáttur í at-
vinnusögu alls landsins.
Enda þótt Akranes hafi átt næsta lít-
inn þátt í því að skapa „Gullöld“ vora,
One ships sails west and another sails
east
with the self same wind that blow.
It is the set of the sail but not the gale,
that show us the way to go.
Fjöldi manna er nú að verða svo fær
í „ástands“-ensku hér um þessar slóðir,
að þessi litla vísa ætti að geta orðið ein-
hverjum skemmtilegt viðfangsefni.
Bæði væri gaman að fá hana vel þýdda
og svo er hún líka ágætt ræðuefrii. Hún
er fremur óþjál til þýðingar, en með
því að breyta bragarhættinum get ég
sagt efni hennar í íslenzkum hending-
um, eitthvað á þessa leið:
Til vesturs siglir annar, en austur
stefnir hinn,
og áttin er jafn hentug fyrir báða.
En hvort þeir sigla ræður ekki sterki
stormurinn,
því stefnu þeirra segl og stýri ráða.
Það er nú ekki gott að hafa stýri
þarna í síðustu línunni, en mætti ef til
vill. hafa seglabrögðin, eða eitthvað
þessháttar í staðinn. Mér datt í hug, að
heilsa upp á Akurnesinga með þessari
hefur það þolað með þjóðinni „súrt og
sætt“ allt frá landnámsöld frarp. á þenn-
an dag. Það hefur fórnað ekki síður en
aðrir landshlutar. Þar hefur fólkið unn-
að frelsinu ekki síður en aðrir lands-
menn, og það er von mín og trú, að það
sem hér kann að verða dregið í dagsins
ljós, af — lífinu, sem lifað hefur verið
— hér, sanni að þát'tur Akraness í at-
vinnu- og menningarsögu þjóðarinnar
sé í r.okkru hlutfalli við eðli og ástæður
allar.
Það skal tekið fram, gagnvart þess-
um ófullkomnu þáttaskrifum, að lagt
verður sérstaklega til grundvallar hið
forna Akranes, en - vegna eðlilegra
tengsla sveitanna utan Skarðsheiðar við
Akranes fyrr og síðar, verður ekki geng-
ið að öllu fram hjá þeim í þessu tilfelli.
Þessir þættir eru meira og minna skrif-
ir: 1. Um sjávarútveginn frá fyrstu tíð.
2. Um landbúnað (garðrækt). 3. Hversu
Akranes byggðist. 4. Um Garða og Garða-
presta. 5. Sorgarsagan mikla. (011 sjóslys
frá ! 800). 6. Saga barnaskólans og kenn-
ara hans. 7. Félagsmál (saga hvers fé-
lags). 8. Sönglíf. 9. Verzlunin. 10. Sveit-
arstjórn og sýslu (alþingismenn). 10.
saumakonur. 12. Iðnaður (smiðir). 13.
Samgöngur á sjó og landi.. 14. Læknar og
heilbrigðismál. Þetta er sundurliðað hér til
þess að biðja alla góða menn og konur í
eitt skipti fyrir öll, að gefa mér sem fyrst
allar upplýsingar, er þeir kunna að búa yf-
ir snertandi þessar greinar. sögunnar eða
aðrar. Þar með að lána myndir, sérstak-
lega gamlar myndir.
Ól. B. Bjömsson.
ágæu vísu af því, að þeir eru sjósókn-
arar miklir.
Þegar ég var ungur maður og sótti
sjóinn, þá hafði véla- og olíuæðið enn
ékki lagt undir sig allan heiminn og
voru seglin því hið skemmtilega við-
fangsefni sjómannsins. Það var meira
gaman að svífa þöndum seglum úm sjó
allan, en að stýra vélbát. En stundum
gat verið mest gaman að hafa bæði vél
og segl. Ég man enn kvöld eitt síðla
veturs. Við sigldum upp í gegnum nokk-
uð þéttan halís. Tunglið óð í skýjum í
léttum austanvindi, sjór var auðvitað
sléttur og við höfðum uppi öll, segl, en
vél var þá komin í skipið og hún gekk
einnig. Gnoðin skreið liðugt og gaman
var að krækja meðfram bugðóttum
ströndum ísbreiðanna. Það voru ungir
menn á dekki og ungur maður við stýr-
ið. Skipstjórinn kom upp, þótti glanna-
lega siglt og bað okkur að taka seglin
niður.
Á þessum árum var lognið oft mesti
farartálmi sjómannanna. En lognmoll-
an er þægileg. Þá gerast menn væru-
kærir og latir, og þá geta skipin hrak-
ist fyrir straumi í öfuga átt við það,
sejn óskað er. Stormurinn þandi seglin
og greiddi för sjómannsins og gat hann
þá jafnvel sótt gegn stormi og sjó með
því að haga seglunum. Þar með kom
ákvörðunarréttur mannsins til sögunn-
ar. Það var ekki stormurinn, sem réði
stefnunni, heldur tilhögun seglanna og
stýrið. Víst er þetta dásamlegt. í sama
stormi má sigla í allar áttir, allt eftir
því, hvernig seglunum er hagað. Það má
sigla til háfs og sigla til lands í sömu
átt. Það má sigla í höfn og sigla á
„drottins fund“ í sömu átt með hinni
viðeigandi seglatilhögun. En stormur-
inn vekur upp af værð og kæruleysi og
knýr áfram, en þá farast stundum sum-
ir. Þannig er stormurinn.
íslendingar hafa fengið orð fyrir að
vera miklir og góðir sjómenn, og góð-
ir bílstjórar. Guð gefi þjóð okkar jafn
snjalla og markvissa stjórnendur. Nú er
skollinn á mikill stormur um heim all-
an. Hvert siglum vér þjóðarskútu okk-
ar? Hvernig þögum við seglunum?
Hvernig er haldið um stýristaumana?
Það er ekki stormurinn, sem ræður
stefnu vorri, eða því, hvar við höfnum
að lokum, en það er tilhögunAeglanna.
Ber þessi stormur okkur upp á sker eð
út í hrakninga og halvillur, eða ilýtir
hann för okkar á fengsæl mið og til
meiri frama?
Það er illt að vera staddur í hafvill-
um á stormvöktu hafi, á skipi, sem illa
er stjórnað eða ekki stjórnað, og þar,
sem skipshöfnin er ósammála um allt
og berst um stefnu og yfirráð.
En það er ekki aðeins vandratað fyrir
heilar þjóðir í slíkum stormi, sem nú er