Akranes - 01.10.1947, Síða 16

Ölafur B. Björnsson: Þættir úr sögu Akraness V. 14.
HVERSU AKRANES BYGGBISÍ
2. kafli. — Fjölgun býla og bæja til 1840.
33. BjarnabuÖ.
Bjarnabúðar er fyrst getið 1829, og býr
þar þá Magnús Jónsson, 54. ára, og Þuríð-
ur Jónsdóttir k. h., 54. ára. Þeirra börn þá
Magnús, 20 ára, og Helga, 15 ára. Þetta
fólk er komið að Götuhúsum 1833. Nafnið
bendir til að það hafi byggt einhver Bjarni.
Gæti það hafa verið á árunum 1801—
1826, en þá vantar manntölin eins og áður
er sagt, en ef svo væri hefur býlið verið í
eyði frá 1826—29. Er það ekki óhugsandi,
því svo lítur út fyrir að hafi verið líka
1833—35.
Árið 1840 býr þarna Ólafur Ólafsson,
47 ára, og Helga Gissurardóttir, 41 árs.
Þeirra börn eru þá talin þessi: Ólafur, 13
ára, og Magnús, 6 ára. Þau hafa verið i
Melshúsum 1829. Þetta fólk virðist vera í
Bjarnabúð fram yfir 1850. Árið 1855 virð-
ist hún vera í eyði. Þá er Ólafur liklega
dáinn, en Helga og Magnús sonur hennar
er þá á Bræðraparti, og er svo fram yfir
1860. Árið 1865 er aftur til Helgubúð, og
þar þá Helga Gissurardóttir, talin 66 ára,
og Lýður Jónsson, 66 ára. Lýður þessi var
vel skáldmæltur, enda gekk hann undir
nafninu Lýður Skagaskáld. Nokkuð af
skáldskap hans hefur verið prentað, svo
sem löng ríma af Álaflekk, kveðin af hon-
um 1854, prentuð á Bessastöðum 1908.
Eitthvað fleira hefur verið prentað eftir
hann, svo sem saknaðarljóð eftir I3órdisi
Kristjánsdóttur 1857. Nokkuð af kveðskap
hans mun og vera í handriti á Landsbóka-
safninu, og verður síðar reynt að gera
nánari grein fyrir því.
Lýður Jónsson mun vera fæddur árið
1800 í Fróðársókn í Vesturamtinu. Hann
mun hafa dáið hér á Akranesi 16. april
1876.
Þetta er áreiðanlega sama býlið, öðru
hvoru kennt við þessa Helgu, sem þar bjó
svo lengi. 1867 er þetta enn kallað Bjarna-
búð, og þar þá Helga og Lýður. Árið 1869
virðist býlið ekki til, eða fólkið finnanlegt.
Aðeins eitt bendir til að kofarnir hafi lengi
staðið, því listi er til eftir Hallgrím hrepp-
stjóra yfir „boðleið,“ milli bæjar hér 1891,
og tekur hann þar upp Býlið Bjamabúð,
en þá og löngu fyrr er þar enginn búandi
samkvæmt manntali.
34. Grund.
Grund er fyrst byggð 1835 af Halldóri
Halldórssyni hreppstjóra og stórbónda,
föður Gunnhildar ljósmóður á Bakka.
Hans hefur áður verið getið hér í sam-
bandi Nýjabæ og Háteig.
Halldór var mikill jarðræktarmaður.
Fyrir 1839 var allt óræktarland Skagans
óskipt eign allra jarðanna. Halldór vildi
hins vegar nema og rækta þetta óræktar-
land, og þegar hann gat ekki fengið þar til
leyfi hinna aðilanna —- þó hann ætti all-
mikinn hluta þests sjálfur — byrjaði hann
í óþökk þeirra og banni að rækta land þar
sem hann 1835 byggði Grund. tJt af þessu
tiltæki Halldórs risu miklir úfár milli hans
og annara jarðareigenda hér. Fyrir milli-
göngu Hannesar prófasts Stephensen var
sú deila til lykta leidd með skiptagjömingi
alls óræktarlands Skagans samkvæmt bréfi
dags. 17. og 18. júni 1839.
Árið 1833 er Halldór í Nýjabæ, en þetta
ár 1835 er hann talinn 44. ára gamall, en
kona hans, Hallfríður Ölafsdóttir, hverrar
áður hefur verið getið, þá 52. ára.
Þau Halldór og Hallfriður áttu aðeins
eina dóttur, Gunnhildi ljósmóður á Bakka,
sem oft hefur verið sagt frá hér áður. Hall-
dór hefur andast um miðjan nóv. 1854.
Þegar hann féll frá átti hann þessar jarðir:
Háteig, Grund, Nýjabæ, Heimaskaga hálf-
an, Efra-Skarð í Leirársveit, Þórisstaði og
Þyril i Hvalfjarðarstrandarhreppi.
1 Þjóðólfi 6. jan. 1855 stendur þetta:
„Um miðbik næstl. nóvembermánaðar
andaðist merkismaðurinn Halldór Hall-
dórsson á Grund á Akranesi. Hinar stór-
kostlegu jarðabætur á Nýjabæ og Grund
eftir sjálfan hann, og þær, er að hans
hvötum og fyrir ríkulega umbun hans
hafa gjörst á Þyrli, síðan hann eignaðist
þá jörð, eru veglegur minnisvarði um
dugnað hans, og verulega framkvæmd, og
vottur þess, hvað miklu góðir bændur vorir
geta komið til leiðar með eindreginni
reglusemi, ráðdeild og iðjusemi.“
Halldórs verður síðar getið nánar í sam-
bandi við þættina um landbúnað og
hreppsstjórnarmál.
Árið 1855 er t>orsteinn Sveinsson, á
Grund og kona hans, Guðrún Sigurðar-
dóttir. Þau eru þar enn 1862. Þeirra hefur
áður verið getið í sambandi við Bræðra-
part. Þetta sama ár, 1862, eru líka á
Grund foreldrar Ásbjarnar snikkara, en
þau byggja fyrst bai í Litlubrekku 1865.
Árið 1867 býr á Grund Magnús Jörg-
ensson og fyrri kona hans, Alríður Eiríks-
dóttir. Hjá þeim eru þá: Eiríkur son þeirra,
2. ára. Eiríkur Jónsson, faðir konunnar og
Auðbjörg Jónsdóttir vinnukona þá 16 ára
að aldri.
Því er hér minnst á Auðbjörgu þessa, að
það varð siðar nafnkunn kona. „Herkerl-
ing“ eins og stundum er sagt. Frá henni
verður nánar sagt þegar getið verður um
Hlið. Magnús Jörgensson fór frá Grund
árið 1868, en þá byggði hann bæ, þar sem
siðar heitir Sandur.
1 janúar 1869 er Halldór Einarsson
kominn að Grund, og býr þar með konu
sinni Bagnheiði Þorgrímsdóttur. Þau voru
bæði afburðaglæsileg hjón. Halldór var
vel greindur, fallegur maður og hið mesta
karlmenni. Hann var mikill iþróttamaður,
glíminn og ágæt skytta. Ágætur formaður
og til þess tekið hve veðurglöggur hann
var. Það var talið að Halldór byggi yfir
mikilli dulrænni reynzlu, og vissi fyrir
marga óorðna hluti. Verður einhvern
tíman sagt eitthvað af þessari dularfullu
reynzlu hans.
Frá Bagnheiði og Halldóri er allmikið
sagt í 10. tbl. 1944. Þau eignuðust 6 börn,
en aðeins tvær dætur þeirra komust af
barnsaldri. Gunnhildur, sem andaðist 23.
ára að aldri, gáfuð og gjörvuleg. Og Petrea,
sem enn er á lifi, nú búsett hjá hálfsystur
sinni, Emilíu á Grund. Petrea er ekkja
eftir Júlíus Jörgensen, veitingamann á
Hótel ísland i Reykjavik.
Halldór Einarsson drukknaði í hinu
mikla mannskaðaveðri 7.—8. jan. 1884.
Hinn 17. október 1885 giftist Ragnheið-
ur í annað sinn Þorsteini R. Jónssyni, sem
flestir núlifandi Akurnesingar kannast við.
Þorsteinn hafði ávallt með höndum nokk-
urn búskap, en stundaði þó nokkuð sjó
framan af. Hann fékkst og óvenjulega
mikið við opinber störf i þágu sýslu- og
sveitarfélags. Um fjölda ára var hann og
kennari. 1 sambandi við öll þessi marg-
þásttu störf verður Þorsteins getið í síðari
þáttum. Séstaklega hin seinni ár fékkst
I3orsteinn og mikið við að yrkja, og liggur
mikið eftir hann í bundnu máli. Hann var
og áhugasamur um stjórnmál og ritaði
mikið í blöðin. Þorsteinn var greindur
maður, orðheppinn og málsnjall á fundum.
Áður hefur verið getið um hinn einstaka
þrifnað Ragnheiðar og reglusemi. Á sama
hátt munu þeir sem þekktu, lengi minnast
þrifnaðar I>orsteins og reglusemi í allri
umhirðu heys og húsa. Reipi, beisli, rár og
reizla, allt þurfti að vera nákvæmlega á
sínum stað, snyrtilega og vel frá gengið.
Heystálið lóðrétt og fallegt. Gólfið sópað
svo að ekki sæist kusk eða strá. Skepnur
vel þrifnar, og húsum vel við haldið utan
og innan. Þorsteinn var óvenjulegur þrifa-
og snyrtimaður.
Ragnheiður á Grund andaðist 16. maí
i933> rúmlega 89 ára að aldri, en Þor-
steinn andaðist 2. febrúar 1941. Þau áttu
eina dóttur bama, Emilíu, konu Þórðar
heitins Ásmundssonar. Hús þeirra stend-
ur við Vesturgötu á efri liluta Grundar-
lands. Uppsátur og vergögn átti Grund í
sandinum, næst Nýjabæjarklettum, rétt
hjá Litlugrund, sem síðar var byggð.
124
A K R A N E S