Akranes - 01.10.1947, Blaðsíða 22

JOLIN A KAUPMANNSHEIMIL-
INU FYRIR FIMMTIU ARUM
Haustskipið, hún
„Laura“ gamla renndi
sér út á milli eyjanna,
ofurhægt og rólega,
þangað til hún kom út
að Elliðaey, yztu eyj-
unni á firðinum og var
búin að skila þar af sér
hafnsögumanninum, en
þá var sett „full steam“
og strunsað á leið út í hinn stóra heim
með allar haustvörurnar úr Stykkishólmi.
— Á hverjum degi undanfarnar vikur
höfðu bætzt kjöttunnur í raðirnar kring-
um vörugeymsluhúsin, þangað til svo
þröngt var orðið á „plássinu,“ að aðeins
voru örmjóir gangar milli tunnanna, þar
sem fólkinu var ætlað að ganga. — Við
strákarnir stykluðum auðvitað á tunnu-
bumbunum, þó að okkur væri harðlega
bannað þetta. — Gamli maðurinn, sem
hafði, allt haustið, verið að blanda salt-
pækil, var hættur að hræra í tunnunni og
nú fleigði hann ekki lengur kartöflunni
ofan í vatnið, til þess að vita hvort hún
flyti, sem tákn þess að nú væri það orðið
nógu salt til að verða góður pækill á kjötið.
Það var eitthvað eyðilegt í kaupstöðun-
um vestra þegar síðasta skip haustsins var
farið. — Það þótti öllum svo langt að bíða
næsta skips, — frá vetumóttum til sumar-
mála. — Það var líka langt, heill vetur,
og margt getur breytzt á heilum vetri. —
Haustskipið hafði lika komið færandi
hendi til okkar í Hólminn. Það hafði komið
með sælgætið til jólanna. Sérstaklega var
það ein tunna, — falleg ómáluð tunna,
sem athygli okkar strákanna snérist mn.
Það var eplatunna, sem kom til okkar. —
Við vorum svo hrifnir af þessari tunnu
og okkur þótti hún svo falleg, og síðan
þykir mér allar eplatunnur og eplakassar
fallegir. — Það stóð málað á gaflinn á
henni „Ægte Gravenstener“, en þetta
þýddi það, að í henni voru bestu eplin,
sem þroskuðust á trjánum í Danmörku, en
þaðan kom á þeim árum allt, gott og illt.
— Það var farið varlega með þessa epla-
tunnu þegar henni var skipað upp, og hún
var tafarlaust látin upp á búðarloftið og
geymd þar til næsta dags, en um kvöldið
var saminn listi yfir þá, sem áttu að verða
aðnjótandi innihalds hennar. Eplunum var
skipt milli viðskiptamanna verzlunarinn-
ar þannig, að sem flestir í kauptúninu
fengju eitthvað af þessum 100 kg, sem í
tunnunni voru. — Þá voru aðeins 200
íbúar i kauptúninu og tvær verzlanir, og
fékk hinn kaupmaðurinn aðra tunnu af
eplum. — Þegar skiptingin á eplunum fór
fram, pössuðum við strákarnir okkur að
vera ekki langt undan; — við vissum að
til okkar myndi hrjóta eitt epli, — en ekki
nema eitt, — næsta eplið fengum við á
jólunum.
Það var föst venja hjá foreldrum mín-
Eftir OSCAR CLAUSEN
um, að taka frá epli og geyma til jólanna.
— Þau voru talin og áætlað eftir því hve
munnarnir voru margir. — Það var nú
ekki vegna þess, að foreldrar mínir hefðu
ekki efni á því að láta okkur háma í okkur
epli í alla mata á hverjum degi til jóla
að þessu var hagað svona. — Þau höfðu
næg efni til þess, en slíkt var ekki venja
þá, og við börnin vorum víst ekkert snauð-
ari af A, B, og C-bætiefnum, en böm eru
í dag, en við öðluðumst þau með því að
borða súran blöðmör í mjólk, og okkur
hefur auðsjáanlega orðið nokkuð gott af
þeim vitamínum.
Þegar búið var að telja eplin og taka
þau frá til jólanna, var hvert epli vafið
prentpappír úr vikublöðum, og svo var
þeim raðað í blikkkassa undan matarkexi.
Kassinn var svo látinn upp í geymslu-
kompuna á hæstaloftinu og geymdur þar
þangað til á aðfangadaginn. — Á fram-
loftinu fengum við að leika okkur þegar
vont var veður, og er mér minnisstæður
ilmurinn, sem lagði af eplunum fram á
loftið alla jólaföstuna. Hann var svo kitl-
andi fyrir nasirnar, en þá áttum við í
vændum eitt yndislegt grænt epli, — má-
ske tvö ef vel hefði tekizt um geymsluna,
eða þá máske ekki nema hálft, ef illa hafði
til tekizt og eplin höfðu skemmst mikið,
— en þetta kom fyrir, og þá urðum við að
láta okkur nægja litið, til þess að allir
fengju eitthvað. —
Eplalyktin yndislega á framloftinu vek-
ur hjá mér aðra gagnstæða endurminn-
ingu um óþægilegan þef á framloftinu. —
Það var svitalyktin af þófaranum, sem
þarna var á hverju vori að þæfa vaðmálin,
sem unnin voru hjá okkur á vetrunum.
Hann stóð þar kófsveittur og nærri alls-
nakinn og trampaði voðina þangað til að
hún var orðin svellþykk, en þá lagði af
honum þessa megnu svitalykt, sem aldrei
líður mér úr minni.
Þegar hátíð ljósanna, jólahátíðin sjálf,
nálgaðist, fór eðlilegur undirbúningur
hennar fram á heimili foreldra minna
eins og annars staðar, og var ekki frábrugð-
inn því að neinu leyti. — Það voru saum-
uð á okkur ný föt og okkur voru gjörðir
nýir skór. — f þetta fórum við á aðfanga-
dagskvöldið og nægði þetta til þess, að við
komumst í hátíðarskap. — Það þykir vist
ótrúlegt, að það skuli hafa verið gjörðir
íslenzkir skór, fyrir jólin, á okkur kaup-
mannsbörnin í Hólminum fyrir 50 árum,
en þetta var nú svona.
— Við gengum þá öll á
sauðskinsskóm. Útlenda
skó, „danska skó“ eða
„blankskó,“ eignaðist ég
fyrst á fæðingardaginn
minn þegar ég varð 10
ára. Þá var það ein
stúlkan okkar, fóstra
mín, sem gaf mér þá. —
Bensi skóari, sem þá var í Hólminum og
fór skömmu síðar til Ameríku, smíðaði
þá fyrir hana og þótti mér þeir Völundar-
smíði. —
Gömul kona, sem átti heima í einrnn
bænum suður á Melum, gerði alla skóna
á okkur strákana. Verst þótti mér þegar
hún gerði þá of litla og þeir meiddu mig
í hælnum svo að eg fékk hælsæri. —
Gamla konan hét Margrét, og var kölluð
„Manga mæða,“ — hún var svo „armæðu-
full“ í tali. — Hún var Þorvaldsdóttir,
ættuð norðan úr Skagafirði og hefi ég fyrir
satt, að hún hafi verið þremenningur að
frændsemi við Bertel Thorvaldsen mynd-
höggvarann mikla. — Hún var líka lík
honum í sjón. Hreinlát var hún og snyrti-
leg til fara, en alltaf stynjandi og vansæl,
kvartandi og mædd yfir því hvað lifið væri
erfitt og þungt. — Skórnir hennar „Möngu
mæðu“ voru samt listaverk ekki siður en
höggmyndirnar hans frænda hennar. —
Þeir fóru svo vel á fæti og því hafði móðir
okkar fengið hana til þess að sjá um, að
við værum ekki heimilinu til skammar, til
fótanna.
Jólahelgin byrjaði alltaf með kirkju-
göngu. Aftansöngur var alltaf í kirkjunni
á aðfangadagskvöldið og var sérstaklega
vandað til þeirrar guðsþjónustu, bæði til
söngsins og annars. — Söngurinn var
æfður alla jólaföstuna, og er mér enn i
minni hvað var sungið hátt. — Sérstak-
lega man ég eftir hávaðanum þegar sungið
var „Guð hæst í hæð.“ — Það var eins og
allir kepptust við að gala sem hæst og láta
heyra sem mest til sín. — Þetta þótti fínt
þá, og þykir víst fínt enn, sums staðar. —
Þá var lika tónuð bæn fyrir kórdyrum og
gjörðu það leikmenn. Einu sinni man ég,
að Benedikt Þ. Gröndal tónaði, í annað
sinn Brynjólfur Kúld og svo Ágúst Þórar-
insson, kaupmaður sem hafði fallega rödd
og fór vel með bænina og af mikilli smekk-
vísi. — Yfir kirkjudyrnar var sett pappa-
spjald, með útskornum mislitum stöfum,
rauðum, grænum og bláum, þar sem stóð
á „Gleðileg jól,“ og var ljós bak við staf-
ina, svo að þeir sáust langar leiðir að í
myrkrinu. Þetta þótti fínt þá, en þykir
það máske ekki nú. — En það var tví-
mælalaust tákn hlýs hugar og velvildar
þeirra, sem lögðu vinnu sína fram og
höfðu fyrirhöfn við að útbúa þetta.
Þegar komið var heim úr kirkjunni
byrjaði máltíðin með sameiginlegri mál-
130
A K R A N E S