Akranes - 01.07.1954, Qupperneq 17

■eru þarna myndarleg býli, þótt fólkinu
fækki. Og landið er kjarngott og
— „grösin vefa sinn vermandi feld —
og vernda og fela lífsins eld
undir klakanum kalin og felld
með kjarna, sem aftur skal dafna“.
Og enn búa þarna menn, sem eiga
tröllatrú á gæði lands síns. Á þjóðhátíðar-
daginn, nokkrum dögum seinna, átti ég
tal við myndarbónda af Snæfjallaströnd-
inni. „Byggðin okkar er afskekkt og harð-
býl, það veit ég“, sagði hann. „Eai hún
svíkur engan á því, sem hún lætur í té.
Ég hefi farið um váðlendi Borgarfjarðar
og Suðurlandsundirlendis, og orðið hrif-
inn af landkostunum þar, en heldur kýs
ég eitt srá hérna á Snæfjallaströndinni,
þegar þau fara að koma undan snjónum,
en tíu í þessum blómlegu byggðum“.
Svipað er haft eftir séra Sigurði í Vigur
um vestfirzku grösin.
Þótt við komum ekki rétta boðleið þetta
kvöld, er skammt að fara vfir eyna. Við
komum á vítt og mikið tún, fagurt hvolf
opnast og bærinn blasir við.
Það er sérstaklega vinalegt að koma hina
leiðina að eynni, inn í höfnina. Hún breið-
ir allt í einu faðminn móti sæfaranum,
lygn, skjólsæl og gestrisin. Stutta stein-
bryggju er upp að ganga og beint inn í
aðaldyr íbúðarhússins, sem er myndar-
legt og svipfrítt. Til beggja handa eru
mikil útihús á túninu, og ber þar auð-
vitað mest á myndarlegu fjósi og penings-
húsum, en hér er rekið stórbú, um 200
fjár og 15 kýr. Túnið er stórt og vel rækt-
að, enda þurfa bændurnir ekki að sækja
lengur úthey upp á Strönd, eins og áður
varð að gera. Þó verður enn að leita heyja
til meginlandsins í grasleysisárum.
Æðey liggur norðarlega í Isafjarðar-
djúpi, svo sem fyrr var sagt. Er skamrnt
til Snæfjallastrandar um Hólmssund. Eyj-
an er rúmlega 2 km á lengd og einn á
breidd. Hún er hæðótt og fjölbreytt að
landslagi, og eru hæðirnar kallaðar borgir,
þar eru Kofuborg, Miðborg, Grunnborg
og Stóraborg. Vestast á eynni stendur viti.
Víða er ströndin lág og vogskorin, eink-
um að vestan, annars staðar klettótt og
lítt fýsileg til lendingar. Eru þar sums
staðar fögur skörð og vik, og er svokölluð
Konungsstandsgjóta fegurst og sérkenni-
legust. Gangið þangað í góðu tómi, eyjar-
gestir, og njótið einverustundar á þessum
fagra stað. Síðdegissólin roðar tignarlega
kletta og gyllir sléttan voginn. Þar vagga
sér sællegir æðarblikar i öruggri værð.
Hljóðlátt öldugjálfrið við fjörusteinana rýf-
ur þögnina á þægilegan hátt. Uppi á grasi
gróinni syllu situr lundinn, samkvæmis-
klæddur að venju, fattur og virðulegur
sem prófasti hlýðir og sæmir. Safamikill
og ilmríkur gróður vex milli klettanna.
Drag skó af fótum þér! Hér er hið allra
helgasta í riki eyjarkóngsins, álfakóngsins.
Þama er hásætið hans og þarna fjárhirzla
hans, fágað og kostulegt skatthol.
Á slíkri stund gætum við freistazt til
þess að bíða — híða þess, að hans hátign
stígi fram á hásætisskörina í öllum skrúða
sínum, lítil til okkar í náð sinni, taki gull-
inn lykil úr fellingum purpuraskikkjunn-
ar, ljúki upp skattholinu fagra cg fái okk-
ur gjafir, dýra fjársjóðu og kjörgripi, sem
gera okkur að voldugum höfðingjum i
mannheimum.
Ég beið hans árangurslaust i Konungs-
standsgjótunni, álfakóngsins góða. En ef til
vill verður þú þolinmóðari og heppnari,
lesandi minn, og hlýtur hnossið úr hendi
hans.
Á einum stað eru klettar, sem heita
Gulunef og þar rifjast upp skuggalegir
atburðir úr sögu eyjarinnar og landsins.
Þegar við lítum fram af klettunum niður
í grængolandi sjóinn, minnumst við þess,
að þarna skoluðust öldurnar eitt rosalegt
haustkvöld um nokkur allsnakin lík. Þeim
hafði verið varpað samanbundnum fram
af Gulu nefjum.
Hverjir voru þeir, þessir ógæfusömu
menn, sem látið höfðu lífið svo hrapallega
og grimmdarlega? Það voru synir suð-
rænnar þjóðar, sem komið höfðu um lang-
an veg yfir höfin við til að sækjast eftir
gæðum íslenzkra fiskimiða. En þeir og Is-
lendingar, a. m. k. islenzku yfirvöldin,
báru ekki gæfu til samkomulags.
Það var haustið 1615, að þessir rauna-
legu atburðir gerðust. Spænskir hvalveiði-
menn höfðu verið hér við strendur. Danska
konungsvaldið leit alla útlenda siglingu
hingað illu auga og ömuðust umboðsmenn
mjög við öllum útlendingum, öðrum en
Dönum. Þetta hefir, meðal annars, spillt
samkomulaginu við Spánverjana, enda
fóru þeir nokkuð óspaklega þar sem þeir
komu að landi, Þó tókust nokkrir dáleikar
með þeim og sumum Islendingum, þar á
meðal var Jón gamli lærði, sá kynlegi
kvistur og athyglisverður fulltrúi aldar
sinnar.
Svo illa tókst til fyrir Spánverjunum
1615, að þeir brutu skip sín við Strandir
síðla sumars. Var nú úr vöndu að ráða:
vetur fyrir dyrum, þeir skiplausir, hús-
næðislausir og alls lausir og þar að auki
réttdræpir samkvæmt konungs boði. Þeir
komust þó á bátum um Vestfirði og lenti
einn flokkurinn í Æðey. Foringi þeirra
var Marteinn, sem virðist hafa verið full-
hugi hinn mesti og mikill fyrir sér.
Þá var Ari Magnússon sýslumaður í
ögri, harðsnúinn maður og óbilgjam. Hon-
um þótti illir gestir komnir í nágrennið,
enda bar honum skylda til þess, sem kon-
unglegum embætismanni, að reyna að
klekkja á aðskotadýrumnn. Safnaði hann
liði og sætti færis að ráða á Spánverjana.
Bárust honum þá njósnir, að flestir þeirra
væru að hvalskurði á Sandeyri, en aðeins
5 væru eftir i Æðey. Svo segir Jón lærði
frá:
„Hinn franski Pétur stýrimann fékk
hinn bezta vitnisburð nú sem vant var,
iðkaði liann lestra s.'na og psaltara, sem
hans var ávallt siður. Sem þetta sendiskip
var aftur til ögurs komið — þusti á stað
allur herinn, sem þar var kominn — -—■.
Vel 50 höfðu þeir verið, sem frá ögri íóru.
Komu þeir til Æðeyjar á kvöldvöku, áð-
ur heimafólk var háttað. Þá hafði Pétur
pilote sent til sjávar nokkrum sinnum að
sjá til skipa, þvi að honum var ugglaust,
frá því skipið fór. Tók síðan til lestra
sinna og hafði lengi lesið, lagði siðan bók-
ina saman og undir höfuð sér og sofnaði
út af; lá hann ó tröppum í baðstofunni í
Æðey, og hafði utar höfuðið. Hans komp-
án, mjög gildur maður, lá á gólfi á hatt-
kópu sinni, er heitið hafði Lazarus. Strax
sem nú herinn kom á land i Æðey hafði
verið óp og ys, rifs og hrifs af þvi smálega,
sem fyrir varð og þeirra kanni varð á. Þá
þreif einn kylfuklepp úr skipi einu og
hafði höggexi stóra i annarri hendi. Gengu
svo til bæjar.
Var kona send undan í baðstofuna með
ljós og setti þar gagnvert og gekk svo fram
aftur, en herinn þrengdist innar. Sá hinn
Höfnin í Æðey. Bœjar-
húsin. IbúSarhúsiS hœgra
megin á myndinni.
ÁKRANES
«9