Akranes - 01.10.1954, Page 7

hún a skóla. Nú voru landamærin lokuð og
hún bjó allt í einu á heimsenda. Edith
Södergran og móðir hennar voru liðleskj-
ur í hagnýtu starfi og seinar að samlagast
hinum nýju aðstæðmn, afleiðingin var
sú, að þær misstu allt og sultu heilu
hungri. Allt lenti í niðurníðslu, bæði í
villunni og garðinum og siíðustu möguleik-
amir, sem Edith Södergran hafði til þess
að ná heilsunni aftur hurfu. Haustið 1918
lendir Edith Södergran þar að auki i
andlegri baráttu vegna þess, að hún verður
fyrir áhrifum 'frá Nietzsce. Olof Enckell
skrifar í þessu sambandi um hana: „Henni
fannst hún, sökum áhrifa frá Nietzsce, sjá
inn í leyndardóma sögunnar og skynja at-
hafnir um heim allan“. Eins og margir
fylgjendur Nietzsche blandaði hún saman
kenningum meistara síns um tilkomandi
hamingjuriki, byggt guðum í mannsmynd,
og raunveruleika daglega lifsins. „Er
heimsstyrjöldin og stjómarbyltingin ekki
einmitt sú ringulreið, sem Nietzsche hefur
sagt að fuglinn Fönix muni rísa upp úr“. Á
þessum tímum er Edith Södergran í eina
skiptið á ævinni rifin út úr einverunni og
burt frá sjúkrabeði sínum, hún fær í
•fyrsta sinn útsýn út í heiminn og þvi eng-
in undur, að hún verði smátrufluð. Nokkr-
ir mánuðir í lífi hennar kasta skugga á
minningu þeirra tíma. Hún segir hluti
sem em fjærri hennar sanna eðli eins og
t. d. að „Andi söngsins sé stríð“ og að
stjórnarbyltingin sé „Endurnýjunarbað
þeira sem gleymdú1. Hún sér ef túlkun
Tideströms er rétt, guðum líka hvita
hershöfðingja. Henni finnst hún sjálf vera
eins og ný manneskja, skilgetin dóttir
Nietzsche, sem hefur sig hátt yfir aðra
í krafti og tign.
Stutta stund, i mesta lagi nokkra mán-
uði stendur þessi gestaleikur Nietzsche-
áhrifanna yfir, en áhrif þau, sem hún varð
fyrir á þessum tíma, komu einna skýrast
í ljós í „Septemberlyran“ frá 1918, og
tveimur fræðilegum ritgerðum um ævi
hennar og kveðskap, eftir prófessorana
Gunnar Tideström og Olof Enckell. Þeir
háfa báðir látið glepjast af Nietzscheáhrif-
mn hennar og reynt að skýra síðari ljóð
hennar í sama ljósi. Þeir hafa gert stuttan
milliþátt að aðalatriði og misst sjónir á
aðalatriðinu. Að einu leyti hafa Enckell
og Tideström rétt fyrir sér. Hin spámanns-
lega afstaða, sem Edith Södergran tekur í
„Septemberlyran“ og tveimur næstu
kvæðabókumnn, er fengin fyrir áhrif frá
Nietzsche. Hann hefur veitt henni ör-
yggið, framgirnina og kjark til að spila
upp á eigin spýtur. Hann er hin mikla
fyrirmynd og leysir úr læðingi þá feikna
ljóðrænu krafta, sem blundað hafa i brjósti
hennar. En kenningar hans skilur hún
stolt við, og snýr aftur til þess sem er
hennar eigið.
1 fyrstu kvæðabókinni er dauðinn enn
þá gestur, sem stendur i dyrumun. Með
fátæktinni og neyðinni þokast harrn nær.
f fyrstu kvæðumnn hennar hafði verið
látin kona, sem kraftaverkið frelsar ekki,
en gammarnir slitu sundur lík hennar,
leitarmenn fundu hana ekki i skóginum.
Þetta er dauðinn í öllu sínu nakta veldi,
dauðinn, sem ekki skilar neinu aftur.
En hin mikla opinberun kemur nokkr-
um árum eftir „Septemberlyran", sú vissa,
sem Edith Södergran hlýtur, að dauðinn
sé sinn eiginn leyndardómur, að maðurinn
eigi að taka honum jákvætt og forðast að
ljúga sig frá honum. Hann er elskhuginn
með köldu augun, sem veitir hið óviðjafn-
anlega og sjaldgæfa. f kvæðabókixmi
„Framtidens skugga“, túlkast þessi há-
spennti fagnaðarboðskapur. Þegar ií fyrsta
kvæðinu sézt hvert skáldkonan er að fara.
Allt fólk er leikföng. Ég var sjálf leikfang
í gær. í dag er ég sú, sem opna leyndar-
dóminn. í kvæðinu „Efnishyggjan“ viður-
kennir hún, að leikur gullanna sé orðinn
henni fjarlægur. „Leikur leikjanna, ég
leik þig en trúi ekki á þig. Leikur leikj-
anna, þú ert góður á bragðið, þú ilmar dá-
samlega. Samt er ekki um neina sál að
ræða, enda hefur hún aldrei verið til“.
Edith Sögergran verður að vera með
sjúkdómakast til þess að geta leikið leik-
inn um sál og upprisu. En á þessu augna-
bliki stendur hún á hátindi þar sem flesta
sundlar. Hún birtist sem spámaður, hún
er sú sem frelsa skal heiminn og gefa
fólkinu „glaða gikksháttinn". Hún á að
vinna sigur á því liðna og stinga sundur
orminn, sem kallaður er ótti við dauðann.
Líkami mannsins er hið dásamlegasta af
öllu því dauðinn tekur hann í faðm sér
cg á þjáningu og spenningi dauðans hlotn-
ast sú hamingja, sem er sjálfri sér nóg.
Þetta er leyndardómurinn, sem birtast
skal mönnunum, hin nýja Eroskenning,
sem veitir mönnunum öll völd. Einnig nú
teygir hún úr sér í hvilunni, en ekki til
þess að leika leik leikjanna heldur til
þess að komast inn í leyndardóminn á
dauðastundinni. „Af tómri sælu skal ég
bíta í Mkklæðin mín“, segir hún. „Ég
kreppi fótinn af tómri sælu í hvítu skón-
um mínum og þegar hjarta mitt hættir
að slá hefur vellíðan vaggað því í svefn.
Líkbörurnar mínar á að bera niður á torg-
ið, þar sem sæla heimsins býr. öll kvæða-
bókin er hylling deyjandi til dauðans,
framrás gegnum undirheima, til þess að
ná sem mestum völdum. Skuggi framtíð-
arinnar, er að hennar eigm sögn í kvæði,
sem ber þetta nafn aðeins dauðinn, en
hann er á hinn bóginn ekkert annað en
voldug sól.
Raunveruleikaflótti er einkenni þessar-
ar bókar segir Olof Enckell. Hið gagn-
stæða er rétt. Það, sem við kynnumst hér,
er heimboð til raunveruleikans, boð, sem
er svo sterkt að nærri liggur að okkur
standi stuggur af þvi. Leik leikfanganna
leikiun við öll. Við viljum öll forðast dauð-
ann með þvi að fegra hann með rósum og
upprisuþjóðsögum. Edith Södergran tekur
honxnn skilyrðislaust. Sæluna, sem dauð-
anum er tengd munu fæstir skilja, vafa-
laust er hún tengd sjúkleika Edith Söder-
gran, en berklar veita sem kunnugt er
þeim, sem af þeim þjást, eins konar
nautnagleði. En þetta stendur líka í sam-
bandi við, að Edith Södergran var barn
náttúrunnar eins og Hagar Olsson bendir
á, það er huldukonueðli hennar, sem þar
kemur til skjalanna. Henni fannst hún
vera bundin blómum og trjám blóðbönd-
um, en það merkir einnig samband við
hið dauða, það sem ekki likist manninum.
Hún færir ekki leyndardóm dauðans í
orðskrúða vegna þess að leyndardómi er
ekki hægt að lýsa. Hún vitnar aðeins um
vissu sína úr þvi hún hrakti dauðaóttann
á flótta og þann sannleika, sem býr í lík-
húsi þar sem mold og slöngur halda til,
og sem hún að fullu viðurkennir.
Tvö næstu árin eftir að „Skuggi fram-
tíðarinnar“ kom út, orti hún ekki. Nú var
aðeins verknaðurinn eftir, fundur hennar
og dauðans. Kvæðin urðu aðeins lítill leik-
ur 5 samanburði við það. Á þessum tima
hefur sjálfsmorðið vafalaust freistað henn-
ar, en hún stóðst þá freistingu. Á sjálfs-
morð leit hún sem flótta, er drægi úr
valdi dauðans. Síðasta árið, sem hún lifði
snýr hún aftur til kvæðanna. Dauðinn
og dauðastimdin eru enn eina yrkisefnið,
en nú hefur hún kastað a!f sér spámennsku-
kufli sinum, en kemur þess í stað auðmjúk
og hæglát til lesanda síns. Fagnaðarboð-
skapurinn um dauðann er ekki eins há-
spenntur og liann var, og hefur nú ekki
gildi fyrir aðra en hana sjálfa, og
þá sem eru henni andlega skyldastir.
„Deyjandi náttúnibörn“, segir hún „elska
dauðann og þrá þá stund þegar tunglið
tekur þau“. 1 kvæðinu „Máninn“, talar
hún í hinnsta sinn um fegurð dauðans,
hversu dásamlega fagurt visið blað og lið-
ið lík sé. Ferð tunglsins kringum jörðina
er dauðabrautin, og blómin bíða í enda-
lausum spenningi eftir kossi hins skarða
mána. Hún hlær að bemskutrénu sínu.
„Lykillinn að öllum leyndardómum ligg-
ur í grasinu í berjabrekkunni“ og þar verð-
ur hún grafin eftir nokkra mánuði. Barns-
legt trúnaðartraust hennar til alls sem lífs-
anda dregur nær aftur tökum á henni og
hún kemst nærri evangeliskum einfald-
leika. f „Landet som icke ar“ kallar hún
líf sitt „Bjarthlýja baðstofu11, en bætir við
Framhald á siðu 137.
Qlcðihg jól!
AKRANES
115