Akranes - 01.04.1955, Qupperneq 3

AKRANES
Reykjavíkurhöfn. — Á skútuöldinni.
ÓLAFUR B. BJÖRNSSON :
Þnð scm mestnn þntt átti
í frnmförum landsins
Það má ekki minna vera en þess at-
burðar sé minnzt, sem einna mestan þátt
hefur átt i öllum framförum landsins.
Við lok hirmar hatrömustu einokunar, er
aðeins var slakað á klónni, var land og þjóð
svo þjakað af þessu fári, að einstætt mun
vera og algerlega ótrúlegt. Þá var verzl-
unin algerlega á erlendum höndum. Hún
var ekki miðuð við þarfir eða þægindi
landsmanna, vörugæði eða hagstætt verð-
lag, heldur ágóðahlut hinna mörgu, eða
fáu, sem leigðu. Verzlunin við landið var
miklu fremur miðuð við þarfir höfuðborg-
ar ríkisins, Kaupmannahöfn, eða Dan-
merkur í heild. Þá áttu landsmenn eng-
in haffær skip. Þá voru aðeins til opnir
bátar, sem landsmenn áttu þá ekki, eða
réðu yfir, nema að nokkru leyti. Mikill
fjöldi þeirra var konungseign, þar sem
misjafnir fógetar konungs léku landsmenn
oft 'hönnulega, bæði sem landseta og for-
menn leiguskipanna. Þá voru enn engir
vegir í landinu og engin viðreisn á nokkru
sviði.
Verzlun landsmanna
á fyrstu öldum.
Margir hinna fyrstu landnema á Is-
landi voru höldar í Noregi, efnaðir menn
og úrræðagóðir. Þeir áttu sín eigin skip
A K R A N E S
og sigldu þeim hingað ásamt fólki sínu og
fénaði. Þeir voru þegnar Noregskonungs
eða konunga annarra landa, þar sem þeir
yfirgáfu óðul sín. Það hefur ekki verið
þeim sársaukalaust, og ekki er heldur lík-
legt að konungum þeirra hafi staðið á
sama um landflótta þessara höfuðgarpa,
sem margir þeirra voru. Landnemarnir
hafa því þegar gert sér það ljóst að þeir
urðu sjálfir að annast siglingar að og frá
landinu, að svo miklu leyti. sem þeim
var nauðsynlegt og hafa samband við
umheiminn. Þetta gerðu þeir líka sjálfir
á hinum fyrstu öldum lýðveldisins, fluttu
út og seldu framleiðsluvörur sinar og
keyptu og fluttu inn það, sem þá vanhag-
aði um og ekki var fáanlegt í landinu sjálfu.
Verzlimin á hinum fyrstu öldum var þvi
að langmestu lejúi í þeirra eigin hönd-
um. Síðar fara svo erlendir menn að
sigla hingað með verzlun í huga, og þegar
komið er fram á 13. öld, er verzlunin kom-
in að verulegu leyti á erlendar hendur,
enda þótt landsmenn eigi enn nokkuð af
skipum, sem sigla megi á milli landa.
Erlend yfirráð.
í hinum örlagaþrungna aðdraganda að
falli lýðveldisins, var verzlun landsins og
möguleikum til að halda uppi eigin sigl-
XIV. árg. apríl—júní 1955 — 4.—6. tbl.
Úlgefandi, ritstjóri og ábyrgÖarmaÖur:
ÖLAFUR B. BJÖRNSSON
AfgreiSsIa: MiSleig 2, Akranesi,
PPiENTAÐ 1 PltENTVERKI AKRANESS H.F
ingum, fórnað, sem fleztu öðru. Við fall
þess var þó til stór flokkur manna i land-
inu, sem voru svo skeleggir í nauðungar-
samningum við hina norsku konunga, að
þeir voru neyddir til að halda uppi sigl-
ingum til landsins. Þá var svo lögform-
lega frá þeim gengið, að eftir sjö aldir var
hægt að vitna til þeirra, sem haldreipis
í hinni nýju stjórnfrelsisbaráttu landsins,
er hún hafði hug og dug til þess að gera
tilraun til að endurheimta frelsi sitt. Um
nokkurn tima var verzlunin víst ekki
ábatasöm við landið. Flandsöl og samning-
ar konunga vildu því gleymast og afrækj-
ast, jafnvel þótt eftir væri gengið. Fór
því svo á stundum að landsmenn liðu oft
af þessum sökum hina mestu nauð.
' 'í
Nýir aðilar koma til sögunnar.
Á 15. og 16. öld fara ýmsar nágranna-
þjóðir okkar að auka og efla verzlun sína
og sighngar. Þá hækkar verðlag á fiski í
Evrópu. Englendingar og fleiri þjóðir fara
nú að sækja á islenzk fiskimið. Það leiddi
auðvitað til þess að þeir vildu og þurftu að
liafa samband við landsmenn margvíslega.
Eins og ástandið var hér þá í verzlunar-
og framleiðslumálum, töldu landsmenn sér
hagkvæmd í því að eiga skipti við þessa
erlendu menn. Þeir fengu hjá þeim ýms-
ar vörur, sem þá vanhagaði um, og með
betra verði. Þeir lærðu af þeim verkun
og veiðiaðferðir, og hinir erlendu kaup-
menn fóru að bjóðast til að kaupa af þeim
fiskafurðir þeirra fyrir hærra verð en þeir
áttu að venjast. Allt þetta varð til þess að
fjölga hér skipum og auka aflafeng. Þetta
liafði svo gagnger áhrif að fiskverð hækk-
aði jafnvel um helming á fáum árum,
vegna hinnar miklu samkeppni í verzlun
milli Englendinga og Hansakaupmanna.
Enda þótt hér væri um erlenda verzlun
að ræða, batnaði hagur landsmanna mikið
við þetta og framleiðslan jókst.
Einokunin í algleymingi.
Með siðaskiptunum kemur hinn ægilegi
hrammur konungsvaldsins fyrir alvöru til
39