Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.06.1964, Page 16

40
TÍMARIT VFl 1964
Hús Atvinnudeildar Háskólans
setningu efnis, bein eða óbein, með þeim aðferð-
um, sem bezt henta. Ein ákveðin aðferð fyrir
hvert efni er ekki til og ekki heldur ein kerfis-
bundin aðferð til greiningar allra efna.
Ákvörðun á efnasamsetningu og breytingu í
efnasamsetningu byggist venjulega á efnafræði-
legum eiginleikum efnisins. Upprunalega þýðir
efnagreining einmitt: Ákvörðun efnasamsetning-
ar með efnafræðilegum aðferðum.
Á seinni árum er einnig beitt eðlisfræðilegum
aðferðum og greiningin byggist í vaxandi mæli
á notkun dýrra rannsóknatækja. Niðurstöður
fást yfirleitt miklu fljótar á þann hátt. Hins veg-
ar gerir notkun rannsóknatækjanna ef til vill
meiri kröfur til greinandans að túlka niðurstöð-
ur.
Athyglisvert er að við efnagreiningu skiptir
undirbúningsvinna oft miklu máli, t. d. taka
sýnishorns, uppleysing efnis og aðgreining þess í
aðalhópa. Dreifing frumefnis í sýnishomi skiptir
stundum meira máli en meðal- eða heildarmagn
þess.
Stundum er sjálf efnagreiningin ekki nægileg,
heldur þarf einnig að vita um eðlisfræðilega
eiginleika og innri gerð efnisins, t. d. kristalgerð
þess, sem vitneskja fæst um með notkun röntgen-
geisla af ákveðinni bylgjulengd.
Samstarfshópar. Áætlanir.
Mörg rannsóknarverkefni eru þannig vaxin, að
til þess að leysa þau þarf samvinnu fræðimanna
úr mismunandi greinum vísinda, þ. e. samstarfs-
hópa. Það fer einmitt mjög í vöxt á seinni árum,
að rannsóknir séu stundaðar á þennan hátt, og
þykir yfirleitt mega vænta betri árangurs með
því móti. En þá er nauðsynlegt að einn vísinda-
maður hafi forustu í hverjum slíkum hópi og
viðfangsefni séu rædd sameiginlega með vissu
millibili.
Æskilegt væri að koma á slíku fyrirkomulagi
rannsókna á Atvinnudeild um öll viðameiri verk-
efni.
Nauðsynlegt er, ekki sízt fyrir samstarfshóp,
að gera skipulegar áætlanir um verkefni sín, að
svo miklu leyti sem unnt er. Þetta er sjálfsögð
regla og góð leiðbeining fyrir starfið, jafnvel þótt
hér sé um starfssvið að ræða, þar sem erfitt er
að gera fastar áætlanir. En þótt ekki reynist
unnt að fara eftir gerðum áætlunum að öllu leyti,
þá verða þær ætíð til að skýra vandamálin fyrir
þeim, sem við rannsóknirnar fást. Nauðsynlegt
er einnig að gera skýrslur um unnin störf, ýmist
bráðabirgðaskýrslu eða fullnaðarskýrslu í formi
vísindalegrar ritgerðar, eftir því sem ástæða er
til.
Verksvið Iðnaðardeildar.
Iðnaðardeild hefur frá fyrstu tíð starfað sem
almenn efnarannsóknastofa og framkvæmt rann-
sóknir eftir gjaldskrá fyrir aðrar ríkisstofnanir,
iðnfyrirtæki og einstaklinga. Nokkurt svigrúm
hefur þó gefist til að sinna sjálfstæðum rann-
sóknum.
I lögum nr. 68 frá 1940 er Iðnaðardeild ætlað
að annast „rannsóknir í þágu iðnaðar, svo sem
rannsóknir hráefna, orkulinda og iðnaðarvarn-
ings, matvæla- og fjörefnarannsóknir, gerlarann-
sóknir, náma- og jarðfræðirannsóknir".
Mjög er það misjafnt, hver áherzla hefur verið
lögð á hina ýmsu þætti þessa verkefnalista, og
sum þessara verkefna hafa reyndar flutzt til ann-
arra stofnana að nokkru leyti.
Helztu verksvið Iðnaðardeildar hafa verið
þessi:
/. Almennar efnarannsóknir.
Hér er um að ræða efnagreiningu á aðsend
sýnishom af ýmsu tagi eftir gjaldskrá, sem
staðfest er af ráðherra og ráðuneyti. Slíka þjón-
ustu hefur Iðnaðardeild haft á hendi frá því
Atvinnudeild Háskólans var stofnuð, en Efna-
rannsóknastofa ríkisins áður.
Þessi liður hefur jafnan verið nokkuð rúm-
frekur í starfi Iðnaðardeildar og af þeim sök-
um minni tími unnist til sjálfstæðra rannsókna,
enda aðstaða til þeirra erfið.
Efnagreiningar og prófanir hafa verið gerðar
fyrir ýmsa aðila, oft í sambandi við tilraunir,
sem aðrar stofnanir standa fyrir, t. d. Búnaðar-
deild eða tilraunaráð landbúnaðarins.
Efnarannsóknastofa ríkisins starfaði einnig í
fyrstu í náinni samvinnu við Búnaðarfélag Is-
lands, einkum að rannsóknum á efnasamsetningu
jarðvegs og fóðurefna.
Til þessa flokks rannsókna eða sem sérstakt