Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.02.1971, Blaðsíða 14

4
TlMARIT VFl 1971
Hitaveita á Seltjarnarnesi
Eftir Þorbjörn Karlsson, vélaverkfræðing
unar o. m. fl. Eins og- sakir standa
virðist ekki nægur markaður fyrir
hagkvæman flutning háhitavatns til
höfuðborgarsvæðisins. Ef sett yrði á
stofn eitt eða fleiri fyrirtæki, sem
yrðu notendur verulegrar varmaorku,
getur grundvöllur skapazt fyrir
virkjun og flutning háhitavarma til
höfuöborgarsvæðisins og ýmisskonar
smærri iðnaður nyti góðs af því.
16. Ef nóg vatn verður fyrir hendi,
kœmi þá til greina að gera mœling-
una á hinum selda skammti einfald-
ari, t. d. selja eftir hámarksrennsli,
svipað og gert er hjá a. m. k. sumum
hitaveitum riti á landi. Hve mikið
mœtti spara í stofnkostnað og rekst-
urskostnað í hitaveitum í nýjum
hverfum með slíku kerfi1
Að mínu áliti er sala jarðhita
um hemil hjá hverjum notanda betri
tilhögun en sala um vatnsmæli. Rök
til þess eru margvísleg. Eitt er það,
að rekstrarkostnaður jarðhitaveitu
er að lang mestu leyti fastagjöld, sem
ákvarðast af stærð virkjunar og
dreifikerfis. Hann er því nær ein-
göngu háður hámarksnotkun vatns-
ins. Gjöldum notenda yrði skipt í
jafnar mánaðargreiðslur. Það er
bæði hagkvæmara fyrir notendur og
hitaveituna sjálfa, þar sem notendur
dreifa þá hinum háu vetrargjöldum,
eins og þau verða samkvæmt mæli,
á allt árið og hitaveitan fær hækkað-
ar sumartekjur, en þá er aðalfram-
kvæmdatími hennar, kostnaður við
innheimtu verður einnig lægri með
því móti og viðhaldskostnaður mæla
sparast.
Ástæðan fyrir því að sala hefur
farið fram um mæli hjá Hitaveitu
Reykjavíkur frá upphafi er fyrst og
fremst sú, að nægilega nákvæmir
þrýstióháðir hemlar hafa ekki verið
markaðsvara fyrr en síðustu fjögur
árin og má í því sambandi nefna að
Hitaveita Reykjavíkur var meðal
fyrstu kaupenda að fyrstu fram-
leiðslu þeirra litlu hemla, sem hæfa
okkar notkun. Það sýnir einnig, að
ekki verður komizt af án hemla, þótt
mælar séu einnig notaðir.
Á hinn bóginn er hemlun á neyzlu-
vatni nokkrum vandkvæðum bundin
og heildarnotkun mun aukast nokkuð
með notkun hámarkshemla, en sú
aukning yrði fyrst og fremst falin í
aukinni sumarnotkun t. d. til vermi-
húsa hjá íbúðarhúsum og jafnvel
sundlaugum á íbúðalóðum og væri
hvorttvegga óneitanlega til menning-
arauka og hagsbóta notendum án
verulegrar útgjaldaaukninga fyrir
hitaveitureksturinn.
Þekking vor á jarðhita og dreif-
ingu hans hefur aukizt allverulega á
síðari árum. Stafar þetta að sjálf-
sögðu af því, að til sögunnar hafa
komið nýjar aðferðir til jarðeðlis-
fræðilegra kannana, en þyngra er
þó e. t. v. á metunum að við höfum
eignazt marga unga og snjalla vís-
indamenn til að beita þessum aðferð-
um. Höfum við orðið margs vísari
um eðli jarðhitans og uppruna og
margir vísindamenn okkar og verk-
fræðingar hafa starfað og starfa enn
viða um lönd og miðla þar af þekk-
ingu sinni á þessu sviði.
Hér heima hefur hin aukna þekk-
ing nú þegar borið ávöxt í næsta ná-
grenni höfuðborgarinnar, á Seltjarn-
arnesi, þ. e. fremsta hluta nessins,
sem Reykjavík stendur á, en þar er
nú hafinn undirbúningur að hita-
veitu með varma unnum á staðnum.
Eru ekki ýkjamörg ár, síðan þetta
svæði var talið fremur ólíklegt til
heitavatnsvinnslu.
Á árunum 1965—1967 voru bor-
aðar tvær holur á Seltjarnarnesi
vegna jarðhitaathugana. Var önnur
þeirra, sem kölluð var S—I, staðsett
á sunnanverðu nesinu hjá Bakka
(sjá mynd), og var hún 1282 m á
dýpt, en hin síðari, S—II, var við
Gygggarð, 854 m djúp.
Báðar þessar holur gáfu vatn. Úr
úyg'g'g'arðsholunni komu um 4 1/s
sjálfrennandi 78° heitt vatn, en
Bakkaholan gaf 3 1/s með dælingu.
Eftir þrýstipökkun í Bakkaholunni
gaf hún með dælingu um 6 1/s af 65°
vatni. Vatn þetta fæst úr 500—850 m
dýpi, en Bakkaholan sýndi, að smá-
æðar voru allt niður í 1250 m dýpi.
Þá fannst líka, að samgangur er á
milli þessara tveggja hola, en vega-
lengdin á milli þeirra er um 1200 m.
Efnagreining vatnsins sýndi, að
klórinnihald þess var allhátt og mun
hærra en í Reykjavík. Eykur það
hættu á tæringu af völdum vatnsins
og getur valdið því, að nota þurfi
tvöfalt kerfi, ef nýta á vatnið I hita-
veitu.
Mælingar Orkustofnunar á holun-
um bentu til þess, að bergið á 500—
850 m dýpi gæti með dælingu úr 4—6
holum gefið 40—60 1/s af 65—80°
heitu vatni, eða um 10 1/s úr hverri
holu. Var augljóst, að tímabært var
orðið að gera frumáætlun um hita-
veitu fyrir Seltjarnarnes og kanna
bæði tæknilegan og fjárhagslegan
grundvöll slíkrar veitu. Fól sveitar-
stjórn Seltjarnarneshrepps verkfræði-
stofunni Vermi h.f. að framkvæmda
það verk síðla árs 1969, og sendu
þeir frá sér skýrslu um málið í apríl
1970 (heimild nr. 1).
I áætlun Vermis endurspeglaðist sú
óvissa, sem ríkti um hitann á vatn-
inu og efnasamsetningu þess. Þar við
bættist, að þriðja holan, S—III, sem
boruð var í ársbyrjun 1970, fór að
gefa vatn rétt áður en áætluninni
var lokið, og var það mun heitara en
mælzt hafði i fyrri holunum eða um
94°C. Varð endirinn sá, að áætlun-
in var miðuð við þrennskonar,
vatnshita, 73°, 83° og 93°, og reikn-
að var með bæði einföldu og tvö-
földu dreifikerfi. 1 stuttu máli sýndu
þessar áætlanir, að veita með ein-
falt dreifikerfi er alltaf hagkvæmari
en oliuhitun, en tvöfalt dreifikerfi er
því aðeins hagkvæmt, að hagstæð lán
fáist til veitunnar.
Samhliða áætlunargerð Vermis h.f.
ákvað sveitarstjórnin að gera enn
frekari könnun á svæðinu, og var í
janúar 1970 hafin borun þriðju hol-
unnar, S—III, sem staðsett er sunn-
antil á nesinu (sjá mynd). Þessi hola,
sem er 1686 m djúp, leiddi ýmislegt
óvænt i Ijós og hefur að ýmsu leyti
farið fram úr vonum þeirra allra
bjartsýnustu. Má þar nefna, t. d., að
jarðlögin neðan við 1300 m reyndust
gefa vatn, sem var bæði meira að
magni og heitara en það vatn, sem
úr efri lögunum fékkst.
Jarðhitadeild Orkustofnunar gerði
prófanir á holunni sumarið 1970. Þar
á meðal var gerð samfelld tveggja
vikna dæluprófun í ágústmánuði, og
sýndi hún, að holan gefur 17—20 1/s
af 103° vatni. Þessar athuganir
ásamt öðrum, sem gerðar hafa verið
á Seltjarnarnessvæðinu, benda til
þess, að um tvö aðskilin vatnsleið-