Dagblaðið Vísir - DV - 11.09.2004, Page 8

8 LAUGARDAGUR 11. SEPTEMBER 2004
Helgarblað DV
Fréttir af blóðbaðinu í Beslan hafa dunið á heimsbyggðinni að undanförnu og velta flestir fyrir sér
hvernig það megi vera að slík grimmd að halda börnum i gislingu skuli fyrirfinnast. Árni Bergmann
rifjar í vikulegum pistli sinum upp sögu Tsjetsjena og baráttu þeirra við stjórnvöld í Rússlandi.
Voðaverk Tugir hryöjuverkamanna ruddust inn ískólann ÍBeslan
á fyrsta skóladegi vetrarins. Þeir smöluðu börnum, foreldrum og
kennurum inn i Iþróttahúsið. Hengdu sprengjur allt ikringum þau
og endaði gislatakan i hryllilegu bióðbaði.
Hvar sem komið er dynja yfir
spurningar um blóðbaðið í Beslan í
Ossetíu. Hvaðan kemur sú djöful-
lega grimmd að taka hundruð
barna í gíslingu? Hvað vilja þeir
sem þar standa að verki? Hver er
ábyrgð ráðamanna Rússlands á
ástandinu? Hvers vegna láta Rússar
Tsjetsjena ekki sigla sinn sjó fyrst
þeir heimta sjálfstæði?
Löng átakasaga
Skemmri forsaga þessa máls er
sú, að árið 1991, þegar Sovétríkin
hrundu, lýstu Tsjetsjenar, meiri-
hlutaþjóð í litlu sjálfstjórnarlýð-
veldi í Kákasus, yfir sjálfstæði sínu.
Rússland viðurkenndi það ekki, en
Tsjetsjenar (Nakhtsji á eigin máli)
fóru sínu fram - og það vald sem
þeir höfðu tekið sér var m.a. notað
til að flæma úr landinu langflesta
Rússa sem þar bjuggu, yfir 200 þús-
und manns líklega, en norðuríúuti
landsins hafði lengi verið byggður
Kósökkum og afkomendum þeirra.
Rússneskur her var svo sendur
inn í landið 1994 og var þar barist
næstu 2-3 árin með mikilli grimmd
og mannfalli. Rússum vegnaði
heldur illa í því stríði og ekki bætti
úr skák að 1996 og síðar fara her-
skáustu aðskilnaðarsinnar undir
stjórn Shamils Basajev, þess sem
talinn er bera ábyrgð á
Heimsmálapistill
eins og Dagestans og svo
alla leið til Moskvu.
Árið 1997 samdi Jeltsín
Rússlandsforseti svo frið
við Tsjetsjena um bráða-
birgðaífyrirkomulag þar
sem sjálfstæðiskröfunum
var slegið á frest.
Maskhadov, veraldlegur
þjóðernissinni ef svo
mætti kalla, var kosinn
forseti. Hans menn hafa
síðan lent á milli Basajevs
sem enga málamiðlun við
Rússa vill - og Rússa, sem
tortryggðu hann og töldu
hann eiga í vafasömu
samspili við skæruher eða
hryðjuverkamenn Basaj-
evs. En Basajev að sínu
leyti stefndi að stofnun
íslamsks ríkis í miðjum
Kákasus og nyti aðstoðar
herskárra erlendra íslamíta.
Svo mikið er víst að samfélagið
leystist upp, Maskhadov hafði ekki
stjórn á neinu, Rússar tóku þá
stefnu að „friða“ landið með her-
valdi. Það hefur ekki tekist. Frá
Tsjetsjenalandi hafa borist illar
fregnir af mannréttindabrotum
rússneska hersins - og menn Basa-
jevs hafa stundað hermdarverk í
Rússlandi. Þeirra verst eru gíslataka
í leikhúsi í Moskvu 2002 sem kost-
aði 120 manns lífið og taka barna-
skólans í Beslan nú.
Hin lengri forsaga hefst um
miðja nítjándu öld þegar Tsjetsjen-
ar börðust af hörku í nær tuttugu ár
gegn yfirráðum Rússa undir forystu
herstjórans og trúarleiðtogans
Shamils og lifði lengi í þeim glæð-
um síðan. Árið 1944 lét Staiín svo
flytja alla þjóðina nauðuga til
Síberíu á þeim forsendum að
Tsjetsjenar hefðu stutt Þjóðverja
sem í innrás sinni í Sovétríkin
komust alla leið til Norður-
Kákasus. Khrúsjov leyfði þeim svo
að snúa aftur heim. En þessi saga
og hið mikla manntjón sem
Tsjetsjenar urðu þá fyrir er veiga-
mikil forsenda þess að 1991 lýstu
Tsjetsjenar yfir sjálfstæði sem fyrr
segir - fyrstir og einir þeirra þjóða
sem áttu sér bústað í svonefndum
sj álfstj órnarlýðveldum Sovétríkj -
anna.
Hvers vegna var sjálfstæðis-
kröfu hafnað?
Þegar Sovétríkin hrundu fóru
sambandslýðveldin 15 hvert sína
leið og urðu sjálfstæð ríki - höfðu
enda formlegan rétt til þess í stjórn-
arskrá Sovétríkjanna sem við þær
aðstæður reyndist afdrifaríkara
plagg en menn höfðu ætlast til.
Sjálfstjórnarlýðveldi eins og
Tsjetsjenaland höfðu ekki slíka
stöðu. Og það hefði verið mjög
hættulegt og erfitt fordæmi að veita
því fullt sjálfstæði. í þeim
einingum Rússneska sam-
bandslýðveldisins sem sjálf-
stjórnarlýðveldi heita búa
gjarna tvær eða fleiri heima-
þjóðir og Rússar að auki
(einkum í borgum). í ná-
grannalandi Tsjetsjena,
Dagestan, búa reyndar tugir
þjóða af ólíkum uppruna. Ef
þessi lönd öll heimta sjálf-
stæði þá mundi á Kákasus-
svæðinu skapast ástand
sem yrði margfalt verra en
það sem skapaðist í fyrrum
Júgóslavíu með miklu blóð-
baði og þjóðahreinsunum.
(Sem hafa reyndar átt sér
stað í fyrrum Sovétlýðveld-
um eins og Georgíu og Azer-
bajdzhan þegar gömul sjálf-
stjórnarlýðveldi minni-
hlutaþjóða innan þeirra
hafa viijað fara sína leið).
Engu að síður hafa ýmsir þekktir
Rússar, m.a. rithöfundurinn
Solzhenytsin, sagt að illskást væri
að láta Tsjetsjena fara sína leið.
Aðrir hafa andmælt því og sagt að ef
útkoman yrði einskonar íslamskt
ríki, þá mundi það reyna að flytja út
sína trúarlegu byltingu og reyna
með vopnavaldi að safna
múslimum á þessu svæði undir
einn hatt - eins og Shamil vildi á
nítjándu öld.
Sundruð þjóð
Sjálfir eru Tsjetsjenar marg-
klofnir. Ein fylking getur sætt sig við
að land þeirra verði áfram innan
Rússneska sambandsins - það eru
þeir og aðeins þeir sem Pútín Rúss-
landsforseti hefur viljað ræða við. Á
þeirra vegum hafa á þessu ári verið
kosnir tveir forsetar í lýðveldinu -
Khadyrov, sem myrtur var í vor, og
nú fyrir skemmstu Alkhanov.
Aðskilnaðarsinnar kalla þessa
menn leppa Rússa. í annan stað
fara svo fslamskir og mjög herskáir
menn Basajevs - það er eftir þeim
haft að það sé réttlætanlegt að
drepa börn af handahófi í Rúss-
landi vegna þeirra manndrápa sem
framin hafa verið í Tsjetsjenalandi.
Fáir munu mæla með viðræðum
við þá, síst eftir blóðbaðið í Beslan.
í þriðja lagi er svo Maskhadov og
hans menn, sem fáum sögnum fer
af nú, en Rússar telja meðseka
Basjaev. í fjórða lagi hijóta svo að
vera til Tsjetsjenar sem vilja nokkuð
á sig leggja til að rjúfa þann grimma
vítahring hefndarverka sem nú
lykst um land þeirra.
Sú gagnrýni sem nú beinist að
stefnu Pútíns forseta í þessu máli
lýtur einmitt að því, að hann hafi
ekki lagt sig fram um að finna sér
fleiri viðmælendur en ættir þeirra
Kahdyrovs og Alkhanovs - heldur
reynt að gera hverskyns andóf eða
gagnrýni tortryggileg sem stuðning
við alþjóðleg íslömsk hryðjuverka-
samtök. Þar fylgir hann reyndar for-
dæmi sem hefur orðið til eftir að
Bandaríkin hófu sitt „stríð gegn
hryðjuverkum" og felst í því að
valdsmenn víða um heim túlka
hverskyns andóf eða uppreisn ein-
göngu sem umsvif réttdræpra
hryðjuverkamanna - til þess að
koma sér hjá því að athygli beinist
að óþægilegum staðreyndum mála.
En á hitt er að líta: þegar lengi og
grimmilega hefur verið barist í
landi þá hefur þeim fækkað sem
gætu af krafti stuðlað að pólitískum
lausnum með þeim málamiðlunum
sem þeim liljóta að fylgja. Þeir sem
annars gætu farið í flokk hinna
„hófsamari" eða „raunsæju" sjá sig
einatt neydda til að slást í för með
þeim sem fylgja hver sinni harðlínu
- þótt þeim sé það þvert um geð.