Freyr - 01.10.1948, Blaðsíða 16

314
FREYR
Þá lýsti próf. Virtanen nokkuð hinum
köfnunarefnisbindandi gerlum, og á hvern
hátt rótarhnúðarnir myndast: Gerlateg-
undir þær, sem eru að verki í rótarhnúð-
um belgjurtanna, eru af ættkvíslinni
Rhizobium. Hver gerlategund myndar
hnúða aðeins á vissum tegundum belg-
jurta, en ekki á öðrum. T. d. lifir ein teg-
und á smára, önnur á ertum, þriðja á lú-
pínum o. s. frv. Finnast þessar gerlateg-
undir í moldinni, þar sem viðkomandi belg-
jurtategundir vaxa. Gerlarnir eru staflaga
þegar þeir lifa í moldinni, en oft grein-
óttir þegar þeir lifa í hnúðunum.
Gerlarnir komast inn í rætur belgjurt-
anna í gegnum rótarhárin.Á rótarhárunum
er frumuveggurinn mjög þunnur, og brjót-
ast gerlarnir í gegnum hann með hjálp
gerhvata, sem leysir upp sellulósa. Vaxa
þeir svo áfram inn í vefinn fyrir innan, eins
og hverjir aðrir sníglar, til þess að leita
sér næringar. En plantan snýst til varnar
gegn þessum óboðnu gestum. Frumurnar
umhverfis þá taka að skipta sér og nýr vef-
ur myndast. Er ræningjunum þannig þok-
að út að yfirborðinu og út úr rótinni, og
myndast við það hnúðarnir. Gerlarnir eru
lokaðir inni í hnúðunum, og lifir plantan
af köfnunarefnissamböndunum, sem þeir
mynda úr köfnunarefni loftsins. Eru gerl-
arnir þar með orðnir gistivinir plöntunn-
ar, þó að þeir hafi upphaflega komið í ó-
friðsamlegum tilgangi.
Próf. Virtanen gerði nú nokkra grein
fyrir sínum eigin rannsóknum á köfnunar-
efnisvinnslu belgjurtanna. Það er ekki ör-
uggt, að vinnsla köfnunarefnis úr loftinu
eigi sér stað hjá belgjurtunum, þó að
hnúðar séu á rótum þeirra. Virtanen hefir
sannað það, að köfnunarefnisvinnsla fer
því aðeins fram í rótahnúðunum, að í
þeim sé sérstakt rautt litarefni. Litarefni
þetta er nokkuð líkt litarefni blóðsins (hæ-
moglobin), inniheldur t. d. jafnmikið af
járni. Hefir Virtanen nefnt það „leghæmo-
globin“ (leg — stytt úr Leguminosae =
belgjurtir). Rótarhnúðar, sem ekki hafa
þetta litarefni, eru grænir og alveg gagns-
lausir. Virtanen hefir rannsakað nákvæm-
lega efnaskipti þau, sem eiga sér stað við
köfnunarefnisvinnsluna í hnúðunum, og
eru þau mjög margbrotin, eins og flest þau
efnaskipti, sem fara fram í lifandi frumum.
Köfnunarefnissamböndin, sem myndast
í rótarhnúðum belgjurtanna verða að
gagni, ekki aðeins plöntunni,sem ber hnúð-
ana, heldur líka nágrannaplöntunum.
Nokkuð af köfnunarefnissamböndum síast
út úr hnúðunum, gamlir hnúðar falla af o.
s. frv., og verður þetta til þess að auðga
jarðveginn að köfnunarefni. Það er löngu
kunnugt, að alls konar fóðurgrös (plöntur
af grasaættinni) vaxa miklu betur innan
um belgjurtir, en einar sér, í sama jarðvegi.
(Smárablettirnir, sem flestir kannast við í
túnunum hér, eru glöggt dæmi um þetta).
f þessu sambandi minntist Virtanen á til-
raunir Ólafs Jónssonar á Akureyri.
Magn það af köfnunarefni, sem hægt
er að vinna úr loftinu með hjálp belgjurt-
anna, er ótrúlega mikið. Sjálfur sagðist
Virtanen hafa 38 hektara lands í rækt, og
reiknast honum til, að belgjurtirnar hans
afli þar árlega allt að 50 kg. af köfnunar-
efni pr. hektar, en það samsvarar nær 300
kg af Noregs-saltpétri. En þetta hreint ekki
svo lítil áburðarverksmiðja, sem Virtanen
hefir í túninu sínu.
Próf. Virtanen vék að lokum að skógrækt-
inni og sérstaklega að trjátegund þeirri,
sem nefnd er elrir. Á rótum þess trés eru
hnúðar með köfnunarefnisbindandi gerl-
um. Hefir Virtanen rannsakað köfnunar-
efnisvinnslu og vöxt elrisins. Hann hefir