Freyr - 01.07.1976, Síða 26

INGÓLFUR DAVÍÐSSON:
Ofurlítið um vírussjúkdóma
í gróðri
Margar tegundir vírusa (veira eða huldu-
sýkla) geta valdið smitandi sjúkdómum,
bæði í jurtum og dýrum. Smitefnið er eins
konar eggjahvítukristallar, svo örlitlir, að
þeir verða aðeins greindir í rafsjá, er
stækkar 20.000 sinnum eða meir. Vírusar
virðast ekki lifandi á sama hátt og t.d.
gerlar og sveppir en virðast eins konar
efnasambönd kjarnsýru og eggjahvítuefna
og finnast í safa jurtanna. Þar getur þeim
fjölgað og verður öll jurtin venjulega smit-
uð, misfljótt þó. Safi með vírus þolir oft
mikla þynningu án þess að missa smitun-
arkraftinn. Vírusagnirnar eru breytilegar
bæði að stærð og lögun. Sumar geta lifað
lengi í jarðvegi og einnig í þurrum jurta-
hlutum, t.d. í tóbaki, og valdið smitun. En
þeim fjölgar aðeins í lifandi vefjum. Sjúk-
dómseinkenni af völdum vírusa eru mjög
fjölbreytileg. Fer það bæði eftir tegundum
plantnanna og jafnvel stofnanna eða af-
brigðum tegunda. Ennfremur lífsskilyrð-
um, t.d. birtu, hita og frjósemi jarðvegsins
líka. Mikill köfnunarefnisáburður getur
gert sum sjúkdómseinkenni óljós.
Hér á landi hafa margir séð hin breyti-
legustu einkenni vírussjúkdóma í kartöflu-
grösum og blöðum tómatjurta o.fl. tegunda.
Er þá líka oft um fleiri en einn stofn vírusa
að ræða. Sumar tegundir vírusa sýkja að-
eins eina plöntutegund, en aðrir vírusar
geta sýkt tvær eða jafnvel margar tegundir.
Reynt er að skipta sjúkdómseinkennum
í flokka, svo sem tíglaveiki (mosaik),
krukkuveiki, rákaveiki, blaðvefjuveiki, gul-
veiki, vefdauða, dvergsýki, aflögun o.s.frv.
Er þá farið eftir ytri einkennum, aðallega
á blöðum plantnanna.
Stundum geta plöntur verið með smit-
efni í safa sínum, þó engin ytri einkenni
komi í ljós. Þær ganga þá með sjúkdóminn
dulinn en geta engu að síður valdið smitun.
Vírussjúkdómar draga úr vexti og grósku
plantna. Geta og stundum leitttilófrjósemi,
t.d. í ribsi og sólberjum. Vírus getur dreifst
og smitað á margan hátt, t.d. við kynlausa
æxlun (kartöflur, laukar, græðlingar), en
fremur sjaldan berast þeir með fræi. Safa-
smitun er algeng og þarf stundum ekki
annað en snertingu til, svo sem þegar jurtir
slást og nuggast saman í stormi. Ennfremur
þegar unnið er með verkfærum, hreinsað
til í garði eða jurtir lagaðar til með klipp-
um. Kemst þá safi úr einni jurt í aðra í
gegnum sár. Ýmis skordýr (blaðlús, kög-
urvængjur, maurar) bera vírus milli jurta,
sjúga safa úr einni og síðan annarri og
bera með sér smitefnið.
Sérhver fruma í jurt getur verið smituð,
svo úðun með lyfjum og þess konar varn-
araðgerðir duga ekki. Tekist hefur í vissum
tilvikum að drepa smitefnið (án þess að
270
F R E Y R