Freyr - 15.12.1979, Síða 12

ónir) árið 2000. Ef gert er ráð fyrir, að hver
þéttbýlisbúi þurfi að lágmarki 0.04 ha, þarf 63
milljónir hektara fyrir aukið þéttbýli
1975—2000. Ef gert er ráð fyrir, að 40% af
þessu séu ræktað land, tapast því um 25
milljónir ha af ræktarlandi á þessum tíma
(um 2% af ræktuðu landi heimsins), — land,
sem á mætti rækta mat fyrir um 84 milljónir
manna (Brown, 1978).
Orkuframleiðsla er nærri því eins landfrek
eins og vöxtur borga. Hér verður fyrst að telja
vatnsaflsstöðvar, en uppistöðulónin leggja
oft undirsig frjósama dali, akra og beitilönd.
Bygging þeirra hefur flæmt bændum hundr-
uðum þúsundum saman af búum sínum víðs
vegar um heiminn, en vatnið hefur þó um leið
verulega aukið áveitusvæði til ræktunar.
Orkuframleiðslustöðvar, olíu-
hreinsunarstöðvar og verksmiðjur taka
milljónir hektara úr ræktun.
Þá er ótalið land, sem lagt er undir vegi,
bílastæði, flugvelli o. fl.
Þessi innrás borganna, iðnaðar, orkuvera,
vegakerfis, flugvalla o. s. frv. er vel þekkt hjá
okkur á Norðurlöndum og hefur orðið til
þess, að reynt er að stemma stigu við frekara
tapi besta ræktunarlandsins nema að
undangengnu vandlegu mati.
Dæmi um þetta má taka frá Danmörku, þar
sem landbúnaðarland hefur minnkað um u.
þ. b. 350. 000 ha eða yfir 10% síðan 1938. í
Danmörku eins og á öðrum Norðurlöndum
hafa verið sett lög til þess að skipuleggja
landnotkun. Verið er að flokka landið eftir
jarðvegstegundum og gæðum og verður sú
flokkun lögð til grundvallar sveita-, svæða-
og staðarskipulagningu landsins.
Á íslandi hafa verið gerð gróðurkort af um
70% landsins, og verið er að gera jarðakort
af byggðunum, sem munu hjálpa til að
skipuleggja nýtingu landsins.
En það er meira en borgir og iðnaður, sem
taka land úr ræktun. Þegar landi er ofboðið á
einhvern hátt, getur gildi þess til landbún-
aðar rýrnað svo, að það verði óhæft til bú-
skapar. Notkun áveituvatns til annarra þarfa,
t. d. borga og iðnaðar, getur gert þurrlendis-
akra gagnslausa. Aðalástæður fyrir eyðingu
lands eru uppblástur og útskolun jarðvegs,
útbreiðsla eyðimarka, hækkun á grunn-
vatnsstöðu jarðvegs og saltmengun í
áveitulöndum. Kunnasta dæmið um slíka
eyðingu er framsókn Saharaeyðimerkurinn-
ar og þurrkarnir á Sahelsvæðinu í Afríku.
Uppblástur beitilanda er með alvarlegustu
ógnunum við íslenskan landbúnað. Ástæður
fyrir uppblæstri og eyðingu eru oft skógar-
högg eins og það, sem er að eyðileggja stór
svæði í hlíðum Himalayafjalla í Nepal og á
Indlandi, ræktun viðkvæmra fjallahlíða, t. d.
á þessum sömu slóðum sem og í Andesfjöll-
um, þar sem fólksfjölgunin rekur fátækling-
ana upp í fjöllin. Ofbeit, sérstaklega geita og
sauðfjár, hefur leitt til gróðureyðingar á
stórum svæðum í Suður-Evrópu og í Vestur-
og Mið-Asíu t. d. Ræktun fjallahlíða og
brattlendis getur orsakað jarðvegseyðingu
af völdum vatnsaga. Til þess að forðast land-
eyðingu verður að nota aðferðir eins og
þrepræktun eða jarðvinnslu eftir hæðarlín-
um og hafa trausta stjórn á beitarþunga og
dreifingu búfjár um viðkvæm beitilönd.
Notkun áburðar getur hjálpað til við að
endurheimta grassvörðinn og draga búfé frá
viðkvæmum svæðum.
Mjög mikið af matvælaframleiðslu heims-
ins fer fram á áveitulandi. Þar sem framræsla
erónóg, verður þettatil þess, að vatnsborðið
hækkar upp undir yfirborðið. Bæði kemur
þetta í veg fyrir eðlilegan rótarvöxt og svo
gufar vatnið upp og jarðvegurinn fyllist af
söltum. Þetta er orðið eitt alvarlegasta
vandamál landbúnaðarins, t. d. víða um Asíu,
Norður-Afríku og Norður- og Suður-Amer-
íku. í Pakistan er t. d. talið, að á 10 mínútna
fresti verði einn hektari af útvals ræktunar-
landi saltmengun að bráð. Yfi r 20 milljónir ha
af úrvals ræktunarlandi í heiminum eru þeg-
ar taldar skemmdar af þessum sökum.
Bestu ráðin, sem duga, eru framræsla og
útskolun, sem þó eru mjög dýr í framkvæmd
og líklega ofviða þeim löndum, sem í hlut
eiga.
Vatnsþörf vaxandi borga og iðnaðar veita
818
FREYR