Freyr - 01.11.2000, Page 8

Hrunamenn töldu víst að Huppa
væri af kyni huldukúa. Um alda-
mótin 1900 var formóðir hennar í
sömu sveit bályxna um vetur.
Bóndinn fór með hana nokkrar bæj-
arleiðir að leiða hana undir tudda.
Gerði þá él mikið og leitað bóndinn
skjóls undir kletti einum. Stóð þar
kýrin eins og grafin niður og rótaði
sér hvergi. En þegar bóndinn og
kýrin komu á fund tudda, ærðist
kýrin og komst tuddinn hvergi
nærri henni. Var þetta því talin
ónýtisferð en engu að síður fæddi
kýrin af sér tvo kálfa, naut og
kvígu, 9 mánuðum seinna. Sú var
almannatrú að tvíburasystkini yrðu
ófrjó viðrini sem bæri að drepa.
Ekki mátti það þó strax því að það
var ólánsmerki. En kvígan hafði
gangmál strax ársgömul og varð
ágæt mjólkurkýr sem mikið kyn
varð út af. Hét hún Murta og var
langamma Huppu á Kluftum. Eng-
inn vafi var talinn á því að faðir
hennar væri huldunaut.
Eftir stríðið komst þó önnur teg-
und ósýnilegra nauta að kúnum
okkar er sæðingarstöðvar hófu
starfsemi sína. Sú fyrsta hér á Ak-
ureyri 1946, er Hjörtur Þórarinsson
ráðunautur frá Tjörn í Svarfaðardal
stofnaði. Hann var lærður frá Bún-
aðarháskólanum í Edinborg, og svo
vel tókst Eyfirðingum að þetta fyr-
irkomulag skaut rótum um allt land
á innan við áratug.211
íslenska kýrin tók nú stórstökk
framávið. Mælingar sýndu að árið
1929 vó meðalkýrin á fæti 338 kg,
en 1948 360 kg og um 1968 er hún
komin upp í 410 kg. Meðalnyt hef-
ur hækkað að sama skapi og var
komin í 3.000 kg árið 1966. Síðan
hefur mikið gerst og voru meðalaf-
urðir komnar árið 1999 upp í 4.579
kg með 3,31% protein og 3,99%
fitu en kjarnfóðurgjöf á hverja kú
var 1998 að meðaltali 748 kg. En
mikil er breiddin, því afurðahæsta
kúabúið er með 7.160 kg í meðal-
ársnyt árið 1999.221
Innflutningur nautgripa
Tímarnir breytast, þótt kýrin átti
sig kannski ekki á því. Nú í nokkra
áratugi hafa ýmsir framsæknir
bændur, sem lært hafa erlendis, alið
á því að skipta um kúakyn og er
helst mænt á norskar hágæðakýr,
NRF. Gamlir og gætnir bændur og
ýmsir borgarbúar vilja ekki af þessu
vita. Þeir vilja áfram sjá í högum
Bröndu, Skrautu og Skjöldu og ótt-
ast mjög að kýmar fái aftur hom,
svo sem sagt er að þær hafi haft í
fomöld. Innflutningur hefur hér áð-
ur tíðkast í leyni og án opinberra af-
skipta. Ýmsir bændur minnast
þessa. Gamall vinur minn, Olafur
Ögmundsson í Hjálmholti átti um
árabil einhverjar bestu kýr landsins.
Ólafur rakti kynbótahæfni þeirra til
danskra kúa sem Páll Melsteð
sýslumaður í Hjálmholti hafði flutt
inn kringum 1840. Ég er ekki trúað-
ur á að kynfesta hafi legið svo lengi
á þessurn bæ, en annað tók Ólafur
sér fyrir hendur: Að troða eins
miklu af heyi og eins oft og hann
gat ofan í kýmar, láta þær aldrei
standa svangar, enda þótt Ólafur
sjálfur þyrfti að vinna dag og nótt.
Þetta er einmitt sú tegund bú-
mennsku sem ungir bændur stunda
í dag.23)
En innflutninmgur er hafinn á
holdanautum; Galloway, Aberdeen
Angus, Limousine. Sett var á stofn
sóttvamarstöð í Hrísey sem tók til
starfa 1975 og árið 1976 var flutt
inn fyrsta sæðið frá Skotlandi. Fyrir
voru Galloway blendingar sem
löngu áður (1933) höfðu verið flutt-
ir til landsins, átti að drepa en lifðu
fyrir misgrip. 24)
Arftaki Páls Zóphóníassonar sem
aðalnautgriparæktarráðunautur Bún-
aðarfélags íslands, Ólafur E. Stef-
ánsson, var mikill áhugamaður um
þessar innflutningsaðgerðir. Hann
helgaði sig alveg holdanautarækt-
inni síðustu embættisár sín og varð
vel ágengt. Ólafur er NÖK- félögum
vel kunnugur, enda beitti hann sér
fyrir því á sinni tíð að Islands-
deildin var stofnuð.. En nú eru
þáttaskil í innflutningsstarfseminni,
því að sótt hefur verið um að flytja
inn fósturvísa. Umsóknin liggur hjá
landbúnaðarráðuneytinu. Aðrir en
ég munu ræða þá framtíð hér á eftir.
Heimildaskrá:
l.Olafur E. Stefánsson: Nautgripa-
rækt. Bættir eru bænda hættir. Rvk.
1968, bls. 95.
2. Þorvaldur Thoroddsen: Lýsing ís-
lands m. Kmh. 1919, bls. 216- 217.
3. Asgeir Einarsson: Lýsing Þingeyra-
kirkju og ræður við vígslu hennar.
Rvk. 1878.
4. Sturlunga saga I. Rvk. 1946, bls.
512-513.
5. Sturla Friðriksson: Gras og gras-
nytjar. Andvari 1967, bls. 198- 221.
6. Lýsing íslands III, bls. 229.
7. Lýsing íslands III, bls. 229.
8. Hagskinna. Sögulegar hagtölur um
ísland. Rvk. 1997, bls. 277- 280.
9. Lýsing íslands III, bls. 230.
10. Lýsing íslands III, bls. 232. Sbr.
Hagskinna, bls. 277- 280.
11. Lýsing íslands III, bls. 237.
12. Olafur Stephensen: Um not af naut-
peningi. Rit Lærdómslistafélagsins
VI, 1786, bls. 20.
13. Magnús Stephensen: Klausturpóst-
urinn VIII, 1825., bls. 160-162.
14. Sigurður Sigurðsson frá Langholti:
Búnaðarrit 33. árg. bls. 262- 281.
15. Sigurður Sigurðsson: Smjörbúafé-
lagsskapurinn, Tíminn, 3. maí
1924.
16. Hagskinna, bls. 286- 293.
17. Upplýsingar frá Gunnari Guð-
mundssyni nautgriparæktarráðu-
naut BÍ.
18. Sunnlenskar byggðir I. Rvk, 198o,
bls. 194- 196.
19. Þórarinn Þórarinsson frá Eiðum:
Horft til liðinna stunda. Rvk. 1981,
bls.138-139.
20. Helgi Haraldsson á Hrafnkels-
stöðum: Huppa á Kluftum. Skýrt og
skorinort. Rvk.1974. bls. 36- 48.
21. Ólafur E. Stefánsson: Nautgripa-
rækt, bls. 100-101.
22. Ólafur E. Stefánsson: Nautgripa-
rækt, bls. 102.
23. Páll Lýðsson: Viðtal við Ólaf Ög-
mundsson. Þjóðólfur; 18.okt. 1969.
24. Ólafur E. Stefánsson: Nautgripa-
ræktin. Búnaðarsamtök á Islandi
150 ára. Rvk. 1988, bls. 541- 556.
8 - FREYR 10/2000