Freyr - 01.11.2000, Side 31

ar, allt frá Evrópu austur um Síberíu
yfir til Alaska (Baldur Þorsteins-
son, 1990 (2)). Hér á landi hefur
nánast eingöngu verið notað Sí-
beríulerki (L. sibirícá) og Rússa-
lerki (L. suckaczewii) sem voru um
97% gróðursettra lerkiplantna á ár-
unum 1949-1983 (Amór Snorra-
son, 1987). Vel kæmi til greina að
rækta einnig Evrópulerki (L.
decidua), sem ættað er úr fjallgörð-
um Evrópu, eða Mýralerki (L. lacr-
ina) sem vex á víðáttumiklum
svæðum í Alaska og Kanada.
Að upplagi er lerki meginlands-
tegund og kjöraðstæður þess eru þar
sem sumur em hlý og kaldir stöðug-
ir vetur. Lerkið hefur hins vegar
nokkuð mikla aðlögunarhæfni og er
sveigjanlegt hvað varðar veðurfars-
kröfur sem og kröfur til jarðvegs.
Þrátt fyrir að vöxtur lerkis sé bestur
í rökum fijósömum jarðvegi er það í
eðli sínu frumframvindujurt og get-
ur vaxið mjög vel í þurmrn og ófijó-
sömum jarðvegi (Ami B. Bragason,
1995). Sambýlissveppir lerkis em
mjög virkir í næringamámi sem
gefur því forskot á rýrari jörð
(Baldur Þorsteinsson, 1990 (2)).
Vel hefur gefist að rækta lerki á
Austurlandi og inn til landsins á
Norðausturlandi. Ekki er ástæða til
þess að ætla annað en vel geti
gengið að rækta lerki inn til dala í
Húnavatnssýslum, s.s. í Miðfirði,
Vatnsdal, Langadal, Blöndudal og
Svartárdal.
Aðrar tegundir
Til greina kemur að nota íjölmarg-
ar aðrar tegundir í skjólbelti einkum
til að auka ljölbreytni og til skrauts.
Þetta á sérstaklega við inn til landsins
þar sem aðstæður til tijávaxatar em
betri en skynsamlegt er að planta við-
kvæmari tijám eftir að nokkurt skjól
er farið að myndast. Skemmtilegt er
að velja til skrauts tegundir sem
blómstra fallegum blómum eða hafa
skemmtilegt vaxtarlag.
Barrtré
Fjölmargar tegundir koma til
greina í skjólbelti sem aukategundir.
Nefna má blágreni (Picea engel-
manii) sem er fremur hægvaxta en
verður stórvaxið og fjörgamalt en
talið er að í heimkynnum sínum
verði það allt að 50 m hátt og 500
ára. Blágreni er aðlagað að háfjalla-
loftslagi en hefur sýnt ágætan vöxt í
strandhéruðum og því vel hugs-
anlegt að nota það í Húnavatns-
sýslum sem auka- eða aðaltré í
skjólbelti. Hið sama á við um blá-
greni og sitkagreni að það þolir illa
þurran jarðveg en kýs fremur rakan
og frjósaman (Olafur Njálsson,
1994). Blágreni er sérlega fallegt og
af því yrði mikil prýði í skjólbeltum.
Rauðgreni (Picea abies) er
evrópsk tegund sem mikið var í
ræktun á íslandi um miðja öldina
og náði hámarki 1962 (Baldur Þor-
steinsson, 1990(2)). Rauðgreni er
ekki vindþolið og hentar því ekki
sérlega vel sem uppistöðutegund í
skjólbeltum en sjálfsagt er að auka
fjölbreytni beltanna með rauðgreni
eftir að nokkurt skjól er komið upp.
Vegna hins litla vindþols er hins
vegar varla ráðlegt að rækta það
annars staðar en inn til dala.
Bergfura (Pinus unicata) er ná-
skyld fjallafuru (P. mugo) og talin
til sömu tegundar til skamms tíma
(Ólafur Njálsson, 1994). Bergfur-
an, ólíkt fjallafurunni frænku sinni,
er einstofna, verður 20-25 m há í
heimkynnum sínum og 200-400 ára
gömul. Bergfuran hefur reynst
dugleg og nægjusöm í ræktun hér á
landi og staðið sig vel í þurrum og
ófrjósömum jarðvegi. Bergfuran er
fremur vindþolin og því ætti auð-
veldlega að vera hægt að nota hana
með öðrum tegundum í skjólbelti
til þess að auka fjölbreytni.
Fjölmargar fleiri tegundir barr-
trjáa koma til greina sem aukatré í
skjólbelti. Ónefndar eru þinir og
þallir og einnig margar fleiri teg-
undir af greni, furu og lerki.
Lauftré
Sama gildir um lauftré og barrtré
að því leyti að fjölmargar tegundir
er hægt að nota í skjólbelti sem
aukategundir.
Birki (Betula pubescens)
hefur víða verið n(
skjólbelti með ágæt
árangri. Birkið er
fremur hægvaxta
nema við góðar
aðstæður og einnig
verður það eld
sérlega gamalt e
einungis 85-90 ára að jafnaði
(Baldur Þorsteinsson, 1990(1)).
Skemmtilegt er að nota birki með
öðrum tegundum í skjólbelti þar
sem birkið er eina íslenska skóg-
armyndandi tréð (Ólafur Njálsson,
1994). Birkið er sérlega nægjusamt
og hagar vexti sínum eftir að-
stæðum. Það er vindþolið og þolið
gegn áföllum og fljótt að sá sér út.
Ilmreynir (Sorbus aucuparia)
vex í birkiskógum
víða um land sem
stakt tré, einkum í
giljum og gljúfrum
(Baldur Þorsteins-
son, 1990(1)).
Ilmreynir er ýmist
ein- eða margstof..,.
og verður hér á landi 5-15 m hár og
60-140 áragamall. Gildi Ilmreynis í
skjólbeltaræktun tengist því hversu
skrautlegur hann er og einnig áhrif-
um hans á fuglalíf. Ilmreynir
blómstrar hvítum blómum sem síðar
þroskast yfir í rauð ber sem fuglar
eru sólgnir í. Haustlitir reyniteg-
unda eru einnig sérlega fallegir og
gætu gefið skjólbeltum skemmtileg-
an svip. Fleiri reynitegundir koma
til greina s.s. Gráreynir (S.
hybrida), Silfurreynir (S. inter-
media), Seljureynir (S. aria) og
Úlfareynir (S. hostii).
Undirskjól
Tegundir sem veljast í
undirskjól þurfa ekki að uppfylla
sömu kröfur og aðrar skjólbelta-
plöntur. Ekki er gerð krafa um að
þær vaxi hratt eða hátt en þær
þurfa að þola skugga vel og vera
FREYR 10/2000 - 31