Nýi tíminn - 12.01.1956, Page 4

4) — NÝI TÍMINN — Fimontudagur 12. janúar 1956
i — Mér finnst ég ekki geta
i dáið nerna gera þetta.
i Það er auðséð á síðunni,
i jafnvel áður en stafur er les-
inn á henni, að hér birtist svo-
lítið viðtal við Ríkarð Jóns-
son; og til þess er efnt í til-
efni myndabókarinnar hans
sem Norðri var að gefa út
fyrir jólin. Og nú haldið þið
vitaskuld að fyrsta setningin
sé höfð eftir Ríkarði og lýsi
á tilfinningaríkan hátt ein-
hverri stórkostlegri ósk sem
hann beri í brjósti. En setn-
ingin er ekki eftir honum
höfð. Aftur á móti var ég
staddúr heima lijá honum um
daginn og sat gegnt honum
við skrifborðið: Þá hringir
síminn, og ég heyri að það
er gömul kona í hinum end-
anum. Ég heyri þegar hvað
á dagskrá er, en læt mér það
að sjálfsögðu í léttu rúmi
liggja — unz gamla konan
segir þessi orð: „Mér finnst
ég ekki geta dáið nema gera
þettá“. Hvað var til umræðu
í símanum? Þau voru að
tala um mynd sem Ríkarður
ætlar að gera af manni gömlu
konunnar. Þau höfðu ákveðið
þetta áður, en nú var gamla
konan að spyrja hvenær unnt
mundi að hefjast handa.
■ — Það ætti að geta orðið
núna í vikunni, sagði Ríkarð-
ur.
Við skulum þó öll vona að
gamlan konan lifi lengi enn.
— Hvað heldurðu að þú
sért búinn að gera margar
mannamyndir um dagana?
:— Ég hef það einhverstaðar
- uppskrifað, en aldrei lagt það
saman. Ætli það séu ekki eitt-
hvað á þriðja liundrað brjóst-
myndir sem ég hef gert af
einstaklingum. .
' . — Hvernig verður slík
' mynd til?
— Ég byrja venjulega á þvi
' að lilaða upp ólögulegum
strók af leir. Svo fæ ég mann-
inn til að sitja fyrir, og þá
• er fyrsta verkefnið að fá fram
þær stellingar sem á einhvern
■ hátt væru einkennandi fyrir
manninn. Þvínæst byrjár mað-
■ ur að þjarma að leirnum, að-
allega með puttunum; í liann
i mótar maður andlitsdrætti og
svip mannsins. Þegar því er
lokið getur hann farið. Næsta
skrefið er að hella fljótandi
gipsi yfir leirmyndina. Það
gipsform verður að steypa í
minnst 2 hlutum; ella næðist
það ekki utan af leirmyndinni.
Gipsformið er að sjálfsögðu
negatíft: mynd mannsins er
innan á því. Þriðji og síðasti
áfanginn er sá að þétta þetta
gipsform með sérstakri að-
ferð og hella síðan í það því
efni, sem myndin á að verða
úr, hvort sem það er heldur
gips eða eir. Þegar gamla gips-
formið er tekið utan af þeirri
steypu, stendur þar endanleg
mynd.
Er ekki misjafnlega erfitt
að gera myndir af mönnum?
Eru til dæmis tröllkarlarnir
með brennivínsnefin ekki auð-
veldari en nettmennin með
grísku nefin?
— Þetta halda margir, en
mér hefur nú ekki virzt það.
Ef til vill er auðveldara að ná
fyrstu dráttunum í stórskornu
andliti, en þegar öllu er á
botninn hvolft hafa allir sinn
sérstaka svip sem mynd-
höggvarinn verður að ná; nei,
þar er ekki allur munur á.
■— Þú kynnist mörgum
mönnum á annan hátt en
flestir aðrir, Ríkarður: er þeir
sitja fyrir. Hegða menn sér
ekki með ýmsum hætti í
myndhöggstofunni sem annar-
staðar í tilverunni?
— Ojú. Sumir hafa gaman
af að sjá sín eigin andlit
fæðast, og fylgjast fast með
starfi myndhöggvarans. Aðrir
skipta sér lítið af því — láta
gjarnan sem þeir viti ekki
hvað verið er að gera né í
hvaða erindum þeir sjálfir eru
á þessum skrýtna stað. Ég
held að Sigríður í Brattliolti
sé mér einna minnisstæðust
allra sem setið hafa fyrir hjá
mér, og hreinskilin var hún a.
m.k. Ég fór austur til hennar
fyrir nokkrum árum að teikna
hana; ætlaði svo að gera
höggmynd eftir teikningunni.
Það stóð í nokkru þjarki að
ég fengi leyfi til að koma
með blýantinn, en fyrir full-
tingi Þorsteins á Vatnsleysu
tókst það. Ég var í Bratt-
holti góða stund úr degi að
kíkja á hana. Hún sagði ekk-
ert fyrst lengi vel. Er ég taldi
myndina búna, fór gamla kon-
an að skoða hana og setti
upp ygglibrá allmikla. Ég sé
að henni þykir lítið til koma.
Síðan fer hún fram í eldhús
að mausast á kaffi. Þegar hún
kemur aftur segir hún: „Þetta
er ljóta andskotans myndin,
og svo geturðu ekki einusinni
haft svart þar sem svart á
að vera, eins og húfan og
skúfurinn. Og ég sem var bú-
in að greiða mér, og svo hef ■
urðu þetta allt úfið“. Hún
%
„Spegillinn hans Ríkarðs“ —
sveinsstykkið sem gerði
völundinn frægan.
greiddi sér sem sé upp úr
vatni áður en við byrjuðum
og límdi hárið niður. Svo fór
ég út á tún að tala eitthvað
við bílstjórann sem beið mín.
Þegar ég kom aftur inn var
myndin horfin. Ég spurði
hvað orðið hefði af henni. Ég
tók hana, sagði gamla konan,
og ætla að geyma hana. Hún
lét fyllilega í það skína að
hún réði yfir myndinni, hún
kæmi mér ekki lengur við,
enda lítil eign í. Svo fórum
við að drekka kaffi af mikilli
kurt, en myndina hef ég ekki
séð síðan. Þegar við komum
niður á Selfoss reyndi ég að
rissa upp aðra mynd af henni.
Ég held hún sé ekki alveg
út í bláinn. Að minnsta kosti
hafa allir kunnugir þekkt
hana og talið hana ósvikna
Sigríði í Brattholti.
— Nei, henni er ekki fisjað
saman, henni Sigríði í Bratt-
liolti. Þau hafa engjar upp
undir Gullfossi, má ég segja;
og hún hafði jafnan þann sið
að hafa með sér hest á engj-
arnar og flytja heim á hon-
um á kvöldin. Og þriðja bagg-
ann bar hún alltaf sjálf, alveg
fram á síðustu ár. Það er
alténd tuttugu mínútna gang-
ur.
Þannig segir Rikarður Jóns-
son frá Sigríði í Brattholtí,
sem bjargaði Gullfossi og
sóma landsins fyrir eina tíð.
Og blaðamanninum finnst að
þótt þau yrðu ekki á eitt sátt
um myndlistina, muni þau að
öðru leytí eiga allvel skap
saman.
— Ég man líka eftir því,
segir Ríkarður, hve erfitt var
að fá Sigfús gamla Sigfús-
son þjóðsagnaþul til að sitja
fyrir í þeim steliingum sem
mér fundust beztar. Ég vildi
gera mjmd af honum þar sem
liann sæti við skriftir, álúfe
ur, rýnandi í handrit. En
hann var alltaf að reigja
sig, vildi sitja uppréttur, —
og sagði eitt sinn; „Það hefur
aldrei verið mitt eðli að
drúpa höfði“.
— Þú varst einhvemtíma
að höggva þá í Færeyjum?
— Ég var fenginn til Fær-
ey ja um sumarið 1934 að
gera myndir af Patursson
og ýmsum fleiri. Meðal annars
gerði ég þar mynd af prófasti
einum, sem alltaf var kallaður
provst Dahl. Hann þótti víst
enginn gáfumaður, held ég, en
vann sér það til ágætis í við-
skiptum við Dani að fá leyfi
til að prédika á færeysku og
prenta guðsorð á tungu sinni;
áður hafði það verið bannað.
Ég kynntist þar William
Heinesen, sem heimsótti mig
annað slagið þar sem ég var
að dudda. Hann sá til dæmis
leirmyndina af provst Dahl —
fyrstu gerðina. Hann lét vel
yfir. Svo þegar ég var bú-
inn að steypa gipsformið af
leirmyndinni kom hann aftur.
Mér þótti myndin góð um
daginn, 'segir hann þá, en
þessi er enn betri. Hvernig
má það vera? spyr ég. Jú,
hausurinn er so tómur, anz-
ar hann,
— Af hverju hefur þú mest
gaman í starfi þínu?
— Ég gæti trúað að ég hefði
ekki meira gaman af öðru
en gera mannnamyndir; vanda-
samur útskurður er líka mjög
skemmtilegur. I raun og veru
hef ég alltaf haft tilhneigingu
til að hafa gaman af vanda-
sömum viðfangsefnum, glíma
við eitthvað.
— Hvernig byrjaði þetta-?
— Ég byrjaði svona að
tálga eitthvað 5-6 ára. Faðir
mimi var líka mikill smiður,
einkum á jám: ég var inikið
með honum í smiðjuimi, knúði
belginn — þetta beindi mér á
brautina. Fyrir fermingu skar
ég mest úr tálgusteini sem var
á þremur stöðmn í landar-
eigninni. 1 fjallinu fyrir ofan
Strýtu er Tobbugjót, og geng-
ur mikill kambur fram með
henni öðrum megin. Neðst í
kambinum verður hjalli; í
þessum hjalla fundum við
strákamir brúnan tálgustein,
og úr honum tálgaði ég ýmis-
konar fígúrur: taflmenn, ker
og þess háttar. Þá var ýsu-
beinsskeiðið á enda mnnið.
Seinna fundum við rauða
námu ofar í f jallinu. Sá steinn
reyndist mér beztur; það var
í svonefndum Hultrahömrum.
Nokkur mannhætta var að
komast að þeim steini. Að lok-
um fundum við gi-ænan tálgu-
stein inni á Búlandsdal. Ég
var búinn að skera mikið fyrir
fermingu, án tilsagnar. 14 ára
fór ég vinnupiltur að Hafra-
nesi við Reyðarfjörð og var
þar tvö ár. Á þeim árum skar
Ríkarður Jónsson
/
ég ekkert; það var nóg ann-
að að gera, en ég var mikið í
smiðju. Svo kom ég hingað
suður 17 ára og fór að læra
hjá Stefáni Eiríkssyni, en eig-
um við að fara út í það núna ?
En mikill snillingur og kenh-
ari og valmenni var sá maður.
— Mér finnst ég endilega
kannast við þennan náunga,
segi ég, og bendi á haus sem
liggur þar í hillu; — getur
það verið ?
— Nei, það getur ekki verið.
Þetta er karl sem ég þekkti
einu sinni á Djúpavogi. Mig
minnir hann vera eitthyfeð í
þessa áttina, þegar hann var
að yggla sig og gretta. Það
kom nokkuð oft fyrir, og mig
langaði til að festa grettumar
hans í steininn.
Svo förum við að fletta
Norðra-bókinni; og þama
þekki ég mann sem ég sá einu
sinni, og er spéfugl í nefi
hans: Árna Þórarinsson. Og
nú er myndin komin hér
á síðuna, til dæmis um lista-
manninn Rikarð Jónsson eins
og spegillinn er til dæmis um
þjóðhagann. Þeir Ríkarður og
Árni voru nágrannar í Reykja-
vík um 10 ára skeið, og mikið
lof ber myndhöggvarinn á
klerkinn. Hann mótmælir því
að hann hafi verið skreyt-
inn. Eitt sinn sagði séra Árni
Þórarinsson Rikarði hvernig
hann heiði fyrst heyrt hans
getið. Árni var þá prestur í
Miklholti og var að tala í síma
við vin sinn vestur undir Jökli,
eitthvað um 300 kílómeti’a
leið, sagði hann — enda aldrei
smámunasamur með vega-
lengimar. Þá segir maðurinn
séra Áma að hann sé einmitt
núna að lesa grein í blaði um
einhvern eindæma snilling að
austan, frænda læknisfrúar-
innar í Stykkishólmi; .— hún
var vansköpuð af fegurð,
sagði klerkur. Ég bið hann
blessaðan að senda mér blaðið
þegar hann sé búinn að lesa
það. Þegar simtalið er búið
verður mér gengið út undir
vegg sem snöggvast. Þegar ég
kem aftur inn liggur einhver
pakki á borðinu hjá mér. Ég
fæ strax illan bifur á þessum
pakka, finnst eitthvað furðu-
legt við hann. Ég fer þó til
og opna hann. Þar er þá blað-
ið komið vestan undan Jökli:
það voru kannski liðnar 5
Framhald á 11. síðu.
r “
VÖIINDAKK VIÐA
—_____--------------