Nýi tíminn - 06.03.1958, Blaðsíða 2

t.(j ' «v.íruj)4ji * m w wrsa ifvKro: ,0 r»rgs)>mminnt
2) — NÝI TÍMINN — Fiiamtudagur 6. marz 1958 ■

ISLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
1. þáttur 6. marz 1958
l _____________________
Þætti þessum er ætlað tvö-
falt hlutverk: anriars veg-
ar að veita lesendum nokk-
ura fræðslu og leiðbeiningar
um íslenzkt rnál, hins vegar
að safna frá lesendum upp-
lýsingum sem að gagni mættu
koma islenzkum málvísindum.
En jiað er hvort tveggja að
Islendingar hugsti um móður-
mál sitt meira cn margar aðr-
ar jvjóð'r, og svo hitt að fjöldi
fólks — ólærðir ekki síður en
lærðir menn — býr yfir þekk-
ingu og kunnleika sem getur
orðið islenzkum fræðimönnum
að miklum notum, þó þessu
fólki kunni að virðast sú
þekking sín fánýt.
Þáttur sem þessi er því fyr-
irfram dauðadæmdur, ef ekki
kemur til samvinnu við les-
endur sem verða jiá að senda
honum línu um helztu áhuga-
mál á jvessu sviði, spyrja um
ákveðin atriðj og ekki sízt
veita upplýsingar sjálfir um
það sem spurt kann að verða
um.
Ætlunin er að einskorða sig
ekki við neinn einn þátt is-
lenzkrar tungu, heldur taka
til meðferðar hvaðeina þess
kvns sem rúmið leyfir og
ætla má að lesendur láti sig
varða, gott og lélegt mál, ein-
stök orð og orðati'tæki (t.d.
sjaldgæf eða torkennileg),
merkingu jveirra og mismun-
andi notkun, framburð — eft-
ir því sem unnt er í rituðu
má.li án sérst.akra hljóðritun-
artókna —, aUt eftir bvi sem
lesendur lcunna sjálf’r að
gefa tílefni til. — Bréf til
þáttarins má senda ritstjórn
Þióðv'Jians og merkja þau
„íslenzk tunga“.
eðan ekki býðst annað betra
verður tínt til í þáttinn
ýmislegt sem flutt hefur ver-
ið í útvarpsþáttunum um
daglegt mál í vetur.
Mannlegt mál er og hefur
alltaf verið að breytast, þó að
sú þróun sé að jafnaði svo
hægfara að fóík veiti henni
almennt ekki athygli. Og með
tímanum verða jiessar breyt-
ingar svo gjörtækar að málið
skiptir algerlega um svip.
Þetta hefur m.a. gerzt í ná-
grannalöndum okkar síðan á
söguöld; norska tók að týna
miklu af fallendingum forn-
raálsiris á 13. öld og einkum
er líða tók á þá 14., misjafnt
þó eftir héruðum. Slíkar ger-
. brevtingar hefur íslenzk
tunga þó losnað að mestu við,
en miklar brevtíngar hafa
samt orðið á framburði sér-
hljóða frá söguöld tíl okkar
daga. og má segja að enginn
sérh'ióðí tákni nú 'samá hljóð
og þá nema í, ú, og a að
sumu • levti. Framburður sam-
hlióða hefúr ekki breytzt eins
milcið. En orðafar og beyg-
KaupiS
Ný\a timann
Freistiiagiii
Bidstrap teiknaði
ingar hafa haldizt betur en
í mörgum öðmm málum, þó
breyttir lifnaðarhættir hafi
vitanlega breytt verulega dag-
legu orðafari fólks. Samt er
það svo að góður stíll ís-
lenzkra fomrita heillar nú-
tímamenn jafnt og eldri lcyn-
slóðir; íslenzkur klerkur á 20.
íöld getur með góðum árangri
lagt út af vísunni sem Þórir
jökull kvað áður en hann
lagðist á höggstokkinn eftir
Örlygsstaðabardaga árið
1238:
Upp skaltu á kjöl klíía,
köld er sjávar drífa,
kostaðú hu.g hinn lierða,
hér muntu lífið verða
(=missa)
Skafl beygjattu (=farðu ekki
að skæla), skalli,
þó að skúr á þig falli,
ást hafðir þú meyja.
Eitt sinn skai hver deyja.
egar andleg verðmæti er að
finna í fornum ritum, svo
sem er um íslenzkar forn-
bókmenntir, yrði það þjóðinni
meginháski, ef hún gæti ekki
lengur notið þeirra andlegu
verömæta. Þá væri orðið tjón,
ef íslenzkir unglingar þyrftu
orðabækur eða sérstakan lær-
dóm til að skilja t.d. orð
Bergþóru, er hún neitaði boði
um að yfirgefa Njál bónda
sinn í brennunni á Bergþórs-
hvoli, og bjarga svo lífi sínu:
,,Eg var ung gefin Njáli, og
hefi eg þvi heitið honum að
eitt skyldi ganga yfir okkur
bæði“. Stíl Njáluhöfundar er
ekki hverjum einum hent að
ná og vafamál hversu árang-
ursríkar tilraunir til þess yrðu
nútímamanni. En þó ekki geti
allir orðið miklir stíluðir, er
hverri mannlegri veru í sam-
félagi við aðra nauðsyn að
kunna að tjá hug sinn í máli.
Ekki er það siður manna aði
bera hátíðaklæði dag hvern,
og ekki er heldur þörf að
menn klæði hugsanir sínar i
daglegu tali í sama húning
og þeir hafa á liátíðaraiðum I
og í cðrum tilkomumikluml
stíl; á því færi illa. Vandað
og eðlilegt mál er ekki sama
og tilkomumikill stíll. Yfir-
bragð máls getur verið til-
komulítið og sléttfelt, lýta-
laust í einstökum atriðum,
eins og vel hrært kekkjalaust
skyr, en það er ekki svip-
rnikill né sterkur stíll. Aðrir
skrifa þannig að finna rná að
ótal smáatriðum í máli þeirra;
sumir mundu kalla það til-
gerð, stíllinn getur verið eins
og hraun eða skógarkjarr, þar
sem maður á á hættu að
reka sig á eða rífa sig í
hverju spori—eða að minnsta
kosti hnéykslast. Mér dettur
í hug í þessu sambandi til
dæmis stíll Gunnars Gunnars-
sonar. En það er ekki á allra
færi að beita slíku málfari,
og þá er manni betra að vera
hversdagslegur í máli sínu en
ráða’st í stórvirki sem hann
er ekki fær um að leysa. Ann-
ars eru bæði stílfræði og
ræðufráeði sjálfstæðar grein-
ar málvísinda, og hefur ekki
verið ritað um þær að. gagni
á íslenzku. Verða þvi fremur
feknaf til m'eðferðar aðrar
hliðar málsinfl í þessum þátt-
um.
lægst
LoftleiSir hafa nú lsekkaS enn fargjöld á flugleiSinni miða sinn, en fyrir hvern far-
milli Evrópu og Ameríku. Flugfélögin er standa að I.A.T. miða, sem hann kaupir að auki
A. hafa boðað lækkun frá 1. apríl, en lækkun Loftleiða nú fyrir maka eða börn á aldrin-
er meiri en þeirra svo enn halda Loftleiðir forustunni í um 12—25 ára hefur dregist
lágum fargjöldum á þessari leið. jafnv’rði 95 Bandaríkjadala, sé
farið greitt aðra leið, en 140
Föstudagur 28. februar 1958 IATA-flugfelögiu samþykktu dala, ef greitt er fvrir farið
Brezka ferðamálablaðið Tra- í vetur að taka upp nýtt far- fram og aftur. Til dæmis um
vel Trade Gazette sagði frá rými, svonefnt „eeonomy- hve hagstæð þessi 'argjöld eru
þessu 14. þ.m. og hefur Nýi þlass“ á flugleiðunum yfir m4 geta þess að hión,
tíminn fengið frekari upplýs-'
ingar frá Loftleiðum.
Lækkunin á fargjöldum Loft-
leiða á flugleiðunum frá meg-
inlands Evrópu og Bretlandi
til Bandaríkjanna nemur 17
bandarískum dölum aðra leið-
ina en 30 séu famar báðar
leiðir.
Engar breytingar verða á
fargjöldum milli íslands og
Evrópulanda, enda em þau
bundin af alþjóðasamþykktum,
FitelBS hélt
áætlun
Þriðjúdaginn. 4. marz
Eins og búizt var við kom 86111 Loftleiðir hafa ekki að-
brezki suðurskautsleiðangurinn stöðu til að fá breytt.
til Scottsstöðvarinnar á sunnu-1 Helztu breytingamar, að því
dagsnóttina úr fyrstu ferð sem e>" íslenzka farþega varðar, eru
farin hefúr verið landveginn þessar
yfir þvert Suðurskautslandið.
Dr. Fuchs hafði gert ráð fyrir
að verða 100 daga á leiðinni
en ferðin tók 99 daga.
sem
Norður-Atlanzhafið. — Stjórn ferðast fram og aftur með tvö
Loftleiða samþykkti þá að t>"rn á þessu tímabili þurfa
halda áfram flutningum á svo- ekki að greiða fé'avinu nema
nefndum ,,túr;staklassa“, sem 1445 krónur fyrir f>>la farmiða
nefna mætti „annað farrými“. sjna — Þess, j^vpun er nú
Jafnframt ákvað félagið að framiengd til 30. iúu'.
lækka fargjöldin enn frá því________________________________
sem þau áður voru. Hafa Loft-
leiðir sótt um þá breytingu til
viðkomandi stjómarvalda, og
er þess að vænta að hún verði;
samþykkt.
Famfergi
á Hérali
Þriðjudaginn 4. marz
Fljótsdalshéraði. Frá
fréttaritara.
í vetur hafa Héraðsbúar
haft óvenjumikið af snjó að
segja. Hefur verið samgöngu-
laust nema á snjóbílura frá því
snemma í febrúar.
Þrír snjóbílar hafa verið i
gangi við flutninga, 1 á Reyð-
Á tímabilinu frá 1. nóv., til
31. marz hafa verið í gildi svo-
nefnd vetrarfargjöld milli R-
víkur og New York, en á því arfirði, annar á Seyðisfirði og
Heimamenn í Scottstöðinni tímabili hafa greiðslur fyrir þriðji á EgilsstÖðum. Þetta eru
fögnuðu kómumönnum eftir flugfar fram og til baka lækk- j bílar af bombardier-gerð og
• íít__ „ tr rvcrcr 1_t__ i ViqTq Koir* rPVTI7.f TlApni
föngum méð lúðrablæstri, fána-
veifi, ræðuhölduní og káriipa-
að úr 5.055 krónum niður í 1 hafa þeir ekki reynzt nógu
4325 krónur. Á sama tíma hafa sterkir, nema fastur vegur sé
vínsvéizlu. Elísabet drdttning svonefnd fjölskyldufargjöld undir. Snjólagið hefur þó ekki
tilkynnti dr. Fúchs að hún verið í gildi, en samkvæmt verið nema 35 sm jafnfallinn
hefði ákveðið’ að slá haim til þeim greiðir fyrirsvarsmaður I snjór, en snjórinn verið þurr
riddara. I fjölskyldu fullt verð fyrir far-og þjappast illa.