Nýi tíminn - 06.03.1958, Blaðsíða 8

i) Ntl TÍMINN 4- FiaMSitiudagur 61 marz 1958 : ■

'yrir 25 árum gerðist atburð-
ur sem táknar straum-
hvörf í sögu siðari ára. — At-
burður sem var byrjunin á of-
óknarferli og ógnarstjórn naz-
■ista í Þýzkalandi. — Atburð-
ur sem var afgerandi fyrir ein-
ræðisvaldatöku ofstæk.smanna,
■ em linntu ekki látum fyrr en
peir enduðu glænaskeið ;sitt
með styrjöld, er kostaði tugi
milljóna manna iif.ð.
Að kvöltíi hjns 27. febrúar
-|933- Skuriciaði duiarfuiiur
'•pur rnanna gegnum jarð-
í öngin, - sem' tengja Ríkisþing-
húsið í Eeriín og- aðseturshús
bingforsetans. IVIenn þess'r
'iáru þungar byroar sem voru
jenzín, -tjörupapp; og ky.ndl-
ur. Þettu báru þeir inn í þing-
húsiö dg komu því fyrir í
kápum þar sem þingskjöl voru
geymd, und'r stóium, við hurð-
jj;. .og. ^tðra eldiimá staði. Síð-
híi lögou þíjrir eld í og fyrr en
varði tók að ioga gtatt. a
LögregluVerðirnir í kringum
húsið sáu \ gegnum giuggatia
verur á hlaupum um húsið i
íiöktandi eldskirtinu. Eii
brennumenn hurfu skjótt sömu
eftir að Weimar-lýðveldið vai
stofnað. Það mætti kannsk
þýða þessa setningu á íslenzki
með „Þjóðnýt ngin sækir
fram“. En íslendingar hafí
ætíð verið svo önnum kafni-
við fiskidrátt og bókalestur a
þéir liafa aldre.i nennt ac
„þramma í hergöngu“, en þac
er , merking þýzku sagnarinn
ar „marschieren". Þassvegn •
hefur þstta hugtak aldrei ver
ið ti! í íslenzku, og það í.'nns
Þjóðverjum óskaplega skrítií
Skilningsleysi þeirra á her
leysi ísicndinga anriarsvegar e
álíka mikið og íyriijitningir
á» hverskonar herna^arbr.Öiíi
sem flestum íslend'ngum er
blóo borin, hinsvégar. Þa;
mætti ef til vill í neyð notf
sögnina að marsera til ac
tákna hugtak'ð, sem er ómiss-
andi þegar fjallað er um þýzka
sögu.
„Þjóðnýíingin marserar“ var
ekki armað en slagorð, lævíst
vopn til þess að vega að verka-
lýðssféttinni og svíkja. þýzku
þjóð ná. Það var alls ekki þjóð-
nýtingin sern marseraði í
Weiinar-lýðveidinu heldur
gamli hernaðarandínn í nýjum
e'nkennisbúningi. Hirin setu-
Að morgni hins 28. febrúar síigu enn svörí; - reykský upp frá þinghúsinu. Þá höfðu fangéls-
isdyrnar lolur/.t að baki 4000 andfasista, seni handteknir voru í fyrstu lotu.
stéttarmeðviiund verkalýðsins.
s:m lýsti sér í hinum mikla
pólitíska áhuga öre ganna og
vaxandi gengi kommúnista-
flokksins, og einnig í sköpun
h'nna fyrslu sósíaiistísku bók-
mennta. Undir niðri var þjóð-
Je.'ð og þeir höfðu komið og
iógregjumennirrrir náðu eng-
um. þeirra, nema einum ráð-
viJllum vesal.'ng sem . hafði
•villzt í húsinu og gat ekki
íundið útgönguleið.na, vegná
bsss að hann var þarná ókuim-
ugur. Sá hét Van der Lubbe
ög var hann hollenzkur 'vand-
ræðamaður, kynvilltur og
gáfnasljór.
Sá sem réði húsum hínu
megin v.ið jarðgöngin var þing-
forsetinn Hermann Göringy
sem með hrottaskap sínum og
yfirborðsrnennsku var lifandi
tákn hins þýzka hemaðáranda'.
Rík'skanzlarinn Adolf Hitl-
er kom á brunastaðinn í eig-
in persónu ásairit áróðurssér-
íræðingi sínum og skósveini,
Josef Göbbels. í dagbók sir.ni
getur sá síðarnefndi ekki nóg-
samlega lýst aðdáun smni á
hinum fyrrnefnda, þegar hann
öskrar í rigningunnj fyrir
íraman þinghúsið, síikandi yf--
ir brunaslöngur og gefandi fyr-
.irskipanir. Og þarna fyrir
framan brennandi þinghúsið
| læiti Iliíler vio Hi.ji;): ,:j.
ar, fréttarltara enska blaðsirís
„Daily Expi'ess“, og’ fle'ri á
bessa íeið: „Þið eruð vitni að
nLÍklu nýju íímafcili í siigu
Þýzludands. Þessi bru'nj ér
byrjun þess“. Daiiy Express
var eitt af þeim fáu ensku
blöðum, sem voru v'nveitt
Hitler, og í frásögn sinni í
blaðinu 28. íebr. greinir Delm-
ar frá þessum ummæliun
Hitlers.
Lítum nú nánar á aðdrag-
anda þessa þýðingarmikla at-
burðar.
kæri' embættismáiinaher, stein-
runninn í aldágamaili skrif-
finnsku, marseraði' á. ný í sín-
um gömlu embættum, og
þýzku smáborgararnir marser-
uðu í íjörútíu stjórnmálaflokk-
tim og' 'fund'u - þar tilvalinn
vettváng íyrir • máláiði sitt.
Verkalýðiir.'nn var arðrændur
sem ætíð fyrr. í hiilrii gífur-
'legii verð'óólgu þriðja áratugs-
ins beittu auðjöfrárnir alþýð-
una margföidu arðráni. V,ð út-
b'orguri voru vikulaun . verka-
mannsins orðin jafnVirði hálfs
brauðhleifs eða eldspýtustokks,
Vnda þótt þau væru svo mikil
fyrirferðar að þau fylltu sekki.
★
Blekking Weim-
ar-lýðveldisins
Þetta. iýðveldi með „fram-
sæknúsíu og iýðræðislegustu
stjórnarskrá íieims“ var 'eins
og forardý sem nokkur blóm
uxu á. Blómin voru vaxandi
félagið rotið og
veldisins sátu á.
þjóðina.
þjóðinni*
ráðamenn lýð-
sv kráðum við
„Valdið kérnur frá
Þannig hljóðaði
íyrsta grein Weimar-stjórnar-
skrárinnar. Margar aðrar fal-
legar fyigðu á eftir. En í 49.
. gre.'niniíi voru , sv.ikin falin.
Með henni vai- ríkisforsétan-
iim, gefð yald. tii að afnema
ÖH grundvallarmannréttindj og
fyrirskipa hverskonar iögreglul
og’ hérnaðáraðgerð r, ef til ó-
eirða eða byi.tingar kpsmi
Þetta var einmitt'gremin’sérri
bejitt var þegar um rióttina, er
þinghúsio brann, og þar með
var Weimar- lýðveldið úr sög-
unni.
Þjóðskipulagið var sjúkt.
Lýðveld ð þjáðisj a£. gömlum
sjúkdómum, heríjaðarsíefnu og
skrifstofuvai’di. Og verkaiýðs-
stéttin gekk sér til húðar. Sósí-
aldemókratar og kommúnistar.
verkarnenn sem fengu sömu
laun og unnu jafnvel við sömu
„Þjóðnýtingin
marserar"
„Die Sozialisierung mars-
: h-iert“ var málað á húsveggi
og girðjngar í Þýzkalandi fyrst

verksmiðjuvél'na, eyddu þreki
sinu tit að berjast gegn hvor
öðrum og ýitu þannig undir
íasisinann. sém færðist í auk-
ana þar til hlé varð á se’nni-
hiuta ársing 1932. Heimskrepp-
an skail á með atvinnuleysi, >
fá,tækt og hun^ji um alit, land- '
ið. Þýzka auðváld ð valdi her-
væðinguna sent útgönguleið út
úr lcreppunni. Hitler, málpípa
kolakóriga, stálkónga og her-
gagnakónga lofaoi landsiýðnum
vinriu og brauð'. Hinn 30. janú-
. ar tókst honum svo að láta
Hindenburg ríkisforseta skipa
. sig . ríkiskanzlara og naut til
þess dygg'iégs stuðnings iðn-
jörfanna, sem lögðu mjög fast
að Hindenburg. Það var óspárt
hafizt handa um hergagna-
framleiðsluna — og vinnan og
mjög óhagstætt. 'Þeir hofðu
gerzt þótttakendur íu.rikis-
stjórninnj í janúar, en höfðu
þar ekki mikirin ‘styrk4e;iká,
þar sem þeir höfðu aðeins þrjá
róðherra en þjóðlegi flokkur-
:nn og Stólhjálmarnir ellefu.
Þó reyndist lögregluráðherra-
embætti Görings ekki svo lít-
i’s virði fyr r nazista þegar til
kastanna kom. Msðai verka-
manna var andfasistastefnan
stöftugt sterkari og gróf undan
fylgi nazista. H tler hafði ver-
ið gerður að ríkiskanzlara
mánuði áður og í þessum kosn-
iiigum ætlaði þjóð n að veita
þeirri aðgerð svar. Fólki var
farið að verða ljóst að Hitler
stefndl að verstu tegund kapí-
íaiísks stjórnarfars. Það var ó-
hjákvæmilegt að óánægja
ones
runons
órum

Fyrri grein.
Búlgararnir þrjr, sein ákærðir voru í brunaréttarliöklunum í
Leip/Jg. I miðju er Georgi Dimitroíf, sem varð heimsfrægur
á svipstundu fyrir frábæran inálflutning sinn gegn nazistum.
Til vinstri á myudinni er Taneff og til liægri Popoff. Mynclin
er tekin er þeir félagar voru í fangelsi nazista í Berlín.
br'auðið sem Hifler lofaði kom
v:ssulega, —- brauð á kostnað
nýrrar styrjaldar.
Þannig urðu endalok Weim-
ar-lýðvéldisins, og við tók tólf
ára svartnættistimabil í sögu
Þýzka’arids.
★
Aðdragandi
stcrtíðinda
E tt af fjörbroíum Weimar-
lýðveldisins voru hinar tíðu
kosningar, sem frarn fóru um
þétta leyti. Á árinu 1932 höfðu
íarið fram tvennar þ ngkosn-
ingar auk forsetakosninga. Og
í býrjun marzmánaðar 1933
skyldu enn háðar þingkosning-
iar. Það var hatröm stjórnmála-
barátta í landinu, og fyrir
réttum 25 árunr var sérstak-
lega injk.il spenna í sambandi
við lcosningamar, sem fram
áttu að fara 5. marz. í þeim
kosningum var búizt við m.'kl-
um styrkleikabreytingum
flokka, einkum miklu tap.i naz-
is’ta. Ástandið var nazistum
fjöidans kæmi fram við kosn-
ingarnar 5. marz. Áframhaid-
andi íylgisaukning kommúnlsta
var hinsvegar fyrirsjóanleg og
olli það nazistafor ngjunum
mikillar skelfingar. Hinum
harðsviruðu nazistaforkólfum
var fylllega ijóst i hvert óefni
var komið fyrir þeirn, og jTeir
tóku að upphugsa ráð tij að
breyta kosningahorfunum.
Frjáls hugsjónabarátta var
þeim vonlaus aðferð og fjarri
eðii fas'smans. Stórtækar ögr-
unar- og ofbeldisaðgerðir
studdar gegndarlausum áróðri
voru )>eirra bardagaaðferðir.
Nú töldu þeir nauðsyn á að
greiða stórt högg, til að
hnekkja á kommún'.stum og
styrkja sína eigin aðstöðu.
Göbbels var ætíð uppfinninga-
samur um bardagaaðferðir og
það hefur sannazt síðar að
hann átti stærstan þátt í hug-
myindinni um að kveikja í
þnghúsinu og berja síðan
kommúnista niður nreð misk-
unnarlausu ofbeldi.