Nýi tíminn - 08.05.1958, Síða 6

6) — NÝI TfMTNN — Fimmtudagur 8. mai 1958

Nf I TlMINN
Útgefandi: Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Ásmundur Sigurðsson.
Áskriftargjald kr. 50 á ári. — Prentsmiðja Þjóðviljans.

Sjö ára hernám
T dag eru liðin rétt sjö ár
síðan Bandaríkjamenn her-
námu ísland öðru sinni. Að-
faranótt 7. maí 1951 komu
bandarískar árásarsveitir flug-
leiðis og settust á Keflavíkur-
flugvöll, en það var ekki fyrr
en morguninn eftir að ríkis-
stjórn íslands sá ástæðu til
að skýra þjóðinni frá því sem
gerzt hafði. Ákvörðunin um
hernámið hafði ekki verið
samþykkt af neinum þar til
bærum aðilum; Alþingi hafði
ekki verið kvatt saman, ekki
heldur utanríkismálanefnd —
þama var verið að fremja
stjórnarskrárbrot og landráð
af ráðnum hug. Nokkru áð-
ur höfðu þingmenn hemáms-
flokkanna verið kvaddir til
Reykjavíkur til leynifunda til
þess að taka á sig persónu-
lega ábyrgð á hemáminu, en
einmitt þá dagana vom banda-
rísk herskip látin liggja í
Reykjavíkurhöfn og banda-
rískir hermenn hafðir í landi.
Þannig var unnið að þessari
örlagariku ákvörðun, og þetta
em sígikl vinnubrögð þegar
þjóðsvik em framin.
Það þarf ekki að rifja upp
fyrir íslendingum reynsl-
una af sjö ára hernámi; hún
brennur í blóði hvers heiðar-
legs manns. Á þessum tíma
hafa allar röksemdir hernáms-
sinna fallið um sjálfar sig,
þannig að þeir em fyrir
iöngu hættir að minnast á
,,vemd“ og „varnir“. Einnig
sú „röksemd“ að tsland sé ó-
hjákvæmilegur hlekkur í
hernaðarkerfi Bandaríkjanna
— að við eigum að fóma
lífshagsmunum okkar í þágu
hins vestræna herveldis —
hefur hmnið til gmnna með
nýtízku uppfinningum í hem-
aðartækni. Bandaríkin vita
fullvel að þeim er ekki leng-
ur nein vemd af útvarðstöðv-
unum eftir að fundin hafa
verið upp flugskeyti sem hægt
er að senda hvert á jörðina
sem er, enda hafa allar meiri
háttar nýjar framkvæmdir á
herstöðvunum hér verið felld-
ar niður s.l. tvö ár, jafnvel
radarstöðvarnar hafa ekki
verið fullgerðar, og Island
hefur á skömmum tíma orðið
að annars flokks herst"ð.
Þannig stenzt ekki einu sinni
lengur hin þýlynda eftirlætis-
kenning Bjarna Benediktsson-
ar, að tslendingum sé það
hæfilegt hlutverk að vera
hlekkur í bandarískri keðju
og fóma hagsmunum sínum
og tilvera í þágu húsbænd-
anna fyrir vestan haf. Eftir
standa hernámssinnar alger-
lega rökþrota, eftir að jafn-
vel sú málsvöm sem fráleit-
ust var og andstæðust hags-
munum tslendinga hefur verið
frá þeim tekin; nú geta þeir
aðeins hrópað í ósjálfræði:
við viljum láta hemema okk-
ur, traðka á okkur, sparka I
okkur; við viljum að 'herinn
fari seinna en „auðið er“ eins
oer þeir komust svo hlálega
-að orði 1. mai.
En jafnvel .þótt allar rök-
semdir hernámsins séu
hmndar til gmnna, jafnvel
þótt tsland hafi nú orðið mjög
takmarkað hernaðarlegt gildi
fyrir Bandaríkin, skyldi eng-
inn ætla að það liggi. á lausu
að herinn fari og ísland öðl-
ist frelsi á nýjan leik. Það
sést m.a. á því hvernig svik-
in hafa verið hátíðleg loforð
ríkisstjórnarinnar og sam-
þykkt Alþingis um að her-
náminu skyldi aflétt. Banda-
rikin vilja halda fótfestu sinni
hér af pólitískum ástæðum, til
þess að valdstefnan riðlist
ekki, af ótta við að öðram
mikilvægari herstöðvum yrði
hætt ef þeim íslenzlni væri
sleppt — og síðast en ekki
sízt til þess að tryggja hags-
muni bandarískra og brezkra
aðila hér á landi.
Þetta sannast í verki einmitt
þessa dagana. Atlanzhafs-
bandalagið heldur nú fundi í
Kaupmannahöfn, og fréttir
þaðan herma að Bretar og
Bandaríkjamenn leggi á ráðin
um það hvernig þeir eigi að
kúga tslendinga til undan-
halds í landhelgismálum. Dull-
es utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna hefur tekið að sér að
„tjá utanríldsráðherra Is-
lands, að hann geri ráð fyrir
því f»ð Islendingar muni ekki
einliliða og að lítt athuguðu
máli gera nokkrar þær ráð-
stafanir sem skaðlegar yrðu
fyrir enska fiskimenn“ — og
það sem Dulles utanríkisráð-
herra tjáir eiga að sjálfsögðu
að vera lög á tslandi. Enginn
þarf að draga i efa að þess-
ari „tjáningu“ verður fylgt
eftir með öllum ráðum sem
'hin vestrænu stórveldi telja
hagkvæm til þess að reyna
að knýja íslendinga til und-
anhalds, að öllum aðferðum
verður beitt til þess að reyna
að trvggia til þess aðstoð
'handgenginna manna.
Þannig er þá komið með
vemdina, frelsið og hags-
muni íslands. Þau samt“k sem
áttu að tryggia okkur þetta
allt eru í staðinn hagnýtt til
þess að ráðast á hagsmuni
okkar, svipta okkur frelsi til
þess að hagnýta landsréttindi
okkar. Það hefur sannazt í
verki á eftirminnilegan hátt,
sem sósíalistar hafa alltaf
haldið fram, að þátttaka í
Atlanzhafsbandalaginu er and-
stæð hagsmunum íslendinga,
fjötrar okkur og skerðir
fre'si okkar og efnahagslegt
sjálfstæði. Hafi hemámssinn-
ar í sannleika trúað því sem
þeir hé'du fram þegar tsland
var flækt inn í þetta banda-
lag, ættu þeir nú að ganga
fram fvrir skiöldu og segja:
Ef Atlanzhafsbandalagið og
forusturíki þess snúast á
nokkum hátt gegn lífshags-
munum tslendinga í landhelg-
ismálum, lítur tsland svo á að
Atlanzhafssáttmálinn hafi
verið rofinn á okkur og að
við séum lausir allra mála.
En hvað segja þeir?
Markaðir þrengjost, atvinna
þverrar víða um lönd
Verst er komiS hag þeirra rikja sem
háSust eru vi8skipt um vi8 Bandarikin
TTm síðustu mánaðamót gengu
Kanadamenn að kjörborði
í annað skipti á níu mánuð-
um. John Diefenbaker, forsæt-
isráðh. og foringi Framsóknar-í-
haldsflokksins, hafði rofið þing í
því skyni að styrkja aðstöðu
stjómar sinnar. í kosningunum
í fyrra var endi bundinn á 22
ára stjórnarferil Frjálslynda
flokksins, en stjórnin sem
Diefenbaker myndaði þá var
minnihlutastjóm, flokkur hans
hafði ekki nema 113 þingsæti
af 265 í neðri deild þingsins í
Ottawa. í kosningunum í apríl-
byrjun varð Diefenbaker að
von sinni og ríflega það. Fram-
sóknar-íhaldsmenn unnu ein-
hvern glæsilegasta kosningasig-
ur sem um getur í stjómmála-
sögu Kanada. Þingfylgi þeirra
jókst úr 113 sætum í 208 en
þingmönnum frjálslyndra fækk-
aði úr 104 í 49. Jafnframt
þurrkaðist annar af tveim, smá-
fiokkum út af þinginu og hinn,
sósíaldemókratar, hélt aðeins
átta þingsætum af 25.
ingkosningarnar fóru fram á
erfiðum tímum fyrir Kan-
adamenn. Skrásettir atvinnu-
leysingjar í landinu eru 590
þúsund talsins, en það þýðir að
tíundi hver vinnufær og vinnu-
fús maður er atvinnulaus.
Þetta er mesta atvinnuleysi,
sem nú er í nokkru iðnþróuðu
landi. Aukning atvinnuleysis-
ins í Kanada og samdráttur í
bandarísku atvinnulifi hafa
haldizt í hendur, enda eru
Bandaríkin helzta viðskipta-
land Kanada. Atvinnuleysis-
bölið er þó enn umfangsmeira
í Kanada en í Bandaríkjunum.
Ástæðan er að mestallur út-
flutningur Kanadamanna til
Bandaríkjanna ér hráeíni,
málmgrýti, timbur.'olía og því
úfti líRt. Þaé er “Sikunna, að
'allar kreppyr bitn^ harðast á
þeim þjóðurn, sem eiga af-
komu sína aðallega undir
framleiðslu hráefna, sem full-
unnin eru í öðrum löndum.
Þetta hafa Kanadamenn nú
fengið að reyna. Námugröftur
og skógarhögg eru ekki einu
atvinnuvegir Kanadamanna,
sem orðið hafa fyrir barðinu
á hagsveiflunum í Bandarikj-
unura, landbúnaðurinn, aðal-
atvinnuvegur þjóðarinnar, hef-
ur ekki farið varhluta af þeim.
Óseldar kombirgðir hafa hlað-
izt upp í Kanada undanfarin
ár, en samtímis hafa Kanada-
menn orðið að horfa uppá að
bandarískum landbúnaðarvör-
um er troðið inn á gamla
markaði þeirra með undirboð-
um og vægum greiðsluskilmál-
um.
T7’ osningasigur Diefenbakers
stafar að allra dómi eink-
um af því að honum tókst öðr-
um betur að slá á strengi þjóð-
emiskenndar landa sinna og
gremju þeirra í garð Banda-
ríkjamanna. Hann lofaði í
kosningabaráttunni opinberum
framkvæmdum til að draga úr
atvinnuleysinu, en meginá-
herzlu lagði hann á framtíðar-
stefnuskrál, sem miðar að því
að gera atvinnulíf Kanada og
utanríkisverzlun óháðari Banda.
ríkjunum og kreppum þeirra
en verið hefur um langt skeið.
„Velfarnaður og atvinnulíf
Kanada eru alltof háð duttl-
ungum og afturkippum í
Bandaríkjunum“, sagði Dief-
enbaker í einni kosningaræð-
unni. Forsætisráðherrann og
flokkur hans telja brýnasta
verkefnið að draga verulega úr
Erlend
tídlndi
____________________________ s
viðskiptum við Bandaríkin, en
á síðasta ári var viðskipta-
jöfnuður landanna Kanada ó-
hagstæður um 1300 milljónir
dollara. Framsóknar-íhalds-
menn segjast stefna að því að
færa að minnsta kosti 15% af
John Diefenbaker
utanríkisverzlun * Kanada frá
Bandaríkjunum til Bretlands.
Jafnframt er ætlun þeirra að
stemma stigu við yfirdrottn-
un bandarísks fjármagns yfir
kanadiskum atvinnuvegum, en
bandarískir auðmenn hafa und-
anfarið gerzt æ umsvifameiri
í olíuvinnslu, jarðgasvinnsly og
námugrefti í Kanada. Mörg-
um Kanadamönnum stendur
stuggur af þesari innrás banda-
rísks fjármagns, sem er á
góðri leið með að leggja undir
sig arðsömustu auðlindir þeirra.
Talið er víst að ríkisstjórn
Diefenbakers vindi bráðan bug
að því að lögfesta fulla lög-
sögu Kanadamanna yfir dóttur-
félögum bandarískra fyrirtækja
sem í landinu starfa og skylda
þau til að gefa Kanadamönn-
um forgangsrétt til hlutabréfa-
kaupa. Nýlega hafa tvö mál
aukið verulega ýfingamar með
Kanada og Bandaríkjunum..
Annað varðar viðskipti við
Kina. Kinverjar buðust fyrir
skömmu til að kaupa 1000 bila
af útibúi. Fordverksmiðjanna í
Kanada. Bandaríska utanríkis-
ráðuneytið greip í taumana og
lét hina bandarísku eigendur
Fordfyrirtækisins hafna við-
skiptunum. Þessa framkomu
telja Kanadamenn óviðunandL
afskipti Bandaríkjastjómar af
viðskiptamálum Kanada. Einn-
ig eru Kanadamenn sárgramir
tiiskipun Bandaríkjastjómar,
sem skyldar bandaríska olíu-
innflytjendur til að draga 15%
úr olíuinnflutningi frá Kanada.
Þykir Kanadamönnum að von-
um að illa sitji á ríkisstjórn
sem þannig hagar sér, að préd-
ika hömlulaus viðskipti og
frjálsa samkeppni fyrir öðrum
þjóðum.
17’ anada hefur nánari við-
skiptatengsl við Bandaríkin
en nokkurt annað land, og eng-
in þjóð hefur fengið að kenna
eins óþyrmilega á afleiðingum
bandarísku kreppunnar og
Kanadamenn, en fleiri hafa
fengið að kynnast olnbogaskot-
um dollaravaldsins á síðustu
mánuðum. Segja má að það sé
algild regla, að því nánari við-
skiptatengsl sem þjóðir hafa
við Bandaríkin, því verr sé
hag þeirra nú komið. Þyki
reynsla nágrannaríkis Banda-
ríkjanna í Norður-Ameríku
ekki næg sönnun, taka dæmin
frá Suður-Ameríku af allan
vafa. Þar eru þrjú ríki þegar
í kröggum, vegna þess að mark-
aður i Bandaríkjunum fyrir
framleiðsluvörur þeirra hefur
brugðizt. Þau eru Brasilía,
Chile og Kó’umbía. Helzta út-
flutningsvara Chile er kopar
og mestöll framleiðslan hefur
verið seld til Bandaríkjanna,
Verðsveif’ur á kopar eru mikl-
ar og tíðar á heimsmarkaðin-
um og hefur Chile oft fengið
að kenna á þeim en sjaldan ó-
þægilegar en nú. Óseldar kop-
arbirgðir hrúgast upp í land-
inu, gjaldeyrisskortur sverfur
að og ríkisstjórnin veit engih
ráð til bjargar. í Brasilíu og
Kólumbíu er kaffi aðalútflutn-
ingsvaran og Bandaríkin lang-
stærsti kaupandinn. Framleiðsl-
an er orðin mun meiri en eftir-
spurnin, ríkisstjórnirnar hafa
gripið til þess ráðs að kaupa
kaffibirgðir af framleiðendum
til að forða þeim frá gjald-
þroti, en nú.er kaffisalan orð-
in svo dræm að til stórra vand-
ræða horfir.
IT'yrstu mánuðina sem sam-
*■ dfátturinn í bandarísku at-
vinnulífi stóð hafði hann ekki
veruleg áhrif á innflutning
neyzluvarnings frá Evrópu.
Ríki Vestur-Evrópu hafa því
fram til þessa orðið tiltölulega
lítið vör við afleiðingar krepp;-
unnar, en nú óttast margir
stjómmálamenn og kaupsýslu-
menn að breyting sé að verða;.
Síðustu tvo mánuðina sem
skýrslur ná til hefur innflutn-
ingur Bandaríkjanna dregizt
verulega saman og þess sjást
engin merki að bandarískt at-
vinnulíf sé að rétta við. At-
vinnuleysið heldur áfram
Framhald á 11. síðu.